Το
σύνορο
είναι
μια
φαινομενικά
απλή
έννοια·
μια
γραμμή
η
οποία
χωρίζει
επιφάνειες
με
διακριτά
χρώματα
στον
χάρτη
.
Η
πραγματικότητα
είναι
,
βέβαια
,
πολύ
διαφορετική
.
Στα
σύνορα
εστιάζονται
όλα
σχεδόν
τα
γεωπολιτικά
διακυβεύματα
.
Επί
των
ημερών
μας
,
η
προσφυγική
κρίση
αναδεικνύει
τη
σημασία
του
ελληνο
-
τουρκικού
θαλασσίου
συνόρου
.
Αντίθετα
με
τη
διαδεδομένη
αντίληψη
,
τα
σύνορα
δεν
αναστέλλουν
τη
ροή
ανθρώπων
,
εμπορευμάτων
,
κεφαλαίων
και
ιδεών·
την
ελέγχουν
.
Λόγω
της
ποικιλίας
και
της
συνθετότητας
των
καταστάσεων
τις
οποίες
καλούνται
να
ρυθμίσουν
,
λαμβάνουν
πολλές
και
διαφορετικές
μορφές
.
Γραμμή
ή
ζώνη
,
στατικό
ή
κινούμενο
,
το
σύνορο
άλλοτε
επιβάλλεται
από
μια
εξουσία
,
άλλοτε
προκύπτει
από
συμφωνία
ανάμεσα
σε
δύο
δυνάμεις
,
άλλοτε
εκφράζει
περισσότερο
δυναμικές
καταστάσεις
.
Η
αμερικανική
ταυτότητα
επηρεάστηκε
έντονα
από
την
εμπειρία
αυτή
.
Το
frontier,
το
αμερικανικό
σύνορο
,
δεν
ήταν
ούτε
γραμμικό
ούτε
στατικό
:
επρόκειτο
για
μια
ζώνη
εποικισμού
η
οποία
κινήθηκε
από
την
Ανατολή
προς
τη
Δύση
,
ώσπου
έφτασε
στον
Ειρηνικό
Ωκεανό
.
Ώς
το
τέλος
του
19
ου
αιώνα
,
το
frontier
διαχώριζε
,
επομένως
,
την
οργανωμένη
ζώνη
των
Ηνωμένων
Πολιτειών
από
την
«Άγρια
Δύση»
.
Το
σύνορο
-
ζώνη
είχε
στοιχεία
και
από
τις
δύο
καταστάσεις
.
Ο
χαρακτηριστικός
τύπος
του
Αμερικανού
πιοννιέρου
γεννήθηκε
σε
αυτά
τα
ημι
-
άγρια
εδάφη
.
Η
μεταψυχροπολεμική
Ευρώπη
διαμόρφωσε
ένα
παρόμοιο
σύνορο
.
Η
αποσύνθεση
του
κομμουνιστικού
στρατοπέδου
άφησε
ένα
κενό
εξουσίας
,
επιτρέποντας
στους
Δυτικοευρωπαίους
να
υπερκεράσουν
το
παλαιό
στατικό
γραμμικό
σύνορο
του
Σιδηρού
Παραπετάσματος
.
Έφτιαξαν
ένα
σύνορο
-
ζώνη
,
το
οποίο
κινήθηκε
εκ
Δυσμών
προς
Ανατολάς
.
Οι
διαδικασίες
ένταξης
των
μετακομμουνιστικών
χωρών
στην
Ευρωπαϊκή
Ένωση
και
στο
ΝΑΤΟ
και
οι
πολιτικές
γειτονίας
απετέλεσαν
το
ευρωπαϊκό
ισοδύναμο
της
αμερικανικής
πορείας
προς
την
Δύση
.
Ανάλογες
προσπάθειες
για
ένα
σύνορο
-
ζώνη
πραγματοποίησε
η
Ευρώπη
και
προς
τον
Νότο
,
επί
παραδείγματι
μέσα
από
την
ευρω
-
μεσογειακή
διαδικασία
.
Εδώ
και
μερικά
χρόνια
,
όμως
,
το
ευρωπαϊκό
frontier
αναχαιτίστηκε
.
Η
επιστροφή
της
Ρωσίας
στην
ευρωπαϊκή
γεωπολιτική
σκηνή
τείνει
να
επανα
-
επιβάλει
ένα
γραμμικό
σύνορο
,
η
οριστικοποίηση
του
οποίου
θα
απαιτήσει
χρόνο
.
Στον
νότο
,
η
ευρωπαϊκή
επέκταση
συναντά
άλλου
τύπου
δυσκολίες
.
Η
συσσώρευση
των
αμερικανικών
και
ευρωπαϊκών
αποτυχιών
να
επιβάλουν
τις
αξίες
τους
στη
Βόρειο
Αφρική
και
στη
Μέση
Ανατολή
έχει
οδηγήσει
σε
εκρηκτικές
εξελίξεις
,
πολλές
από
τις
οποίες
απειλούν
τις
ίδιες
τις
ευρωπαϊκές
κοινωνίες
.
Η
Δύση
διστάζει
πλέον
έντονα
να
παρέμβει
στις
περιοχές
αυτές
.
Προέχει
η
προστασία
του
ευρωπαϊκού
χώρου
.
Δεν
υφίσταται
,
όμως
,
οργανωμένη
δύναμη
,
φίλια
ή
αντίπαλος
,
όπως
στην
Ανατολική
Ευρώπη
,
για
την
από
κοινού
διαμόρφωση
ενός
γραμμικού
συνόρου
.
Επιβάλλεται
,
λοιπόν
,
η
αναβίωση
μιας
άλλης
λύσης
:
μια
μεταβατική
ζώνη
η
οποία
θα
παρεμβληθεί
μεταξύ
Ευρώπης
και
Ανατολής
.
Οι
Ρωμαίοι
και
οι
Βυζαντινοί
έτσι
ρύθμιζαν
την
επαφή
τους
με
τους
«βαρβάρους»
.
Στις
περιοχές
αυτές
,
στα
«άκρα»
,
εκτός
από
την
ανάμειξη
των
πληθυσμών
,
συνυπήρχαν
οι
κοινωνικοί
και
πολιτισμικοί
κανόνες
από
τις
δύο
ζώνες
.
Ο
Διγενής
Ακρίτας
,
με
την
διπλή
καταγωγή
,
βυζαντινή
και
αραβική
,
συμβολίζει
την
ενδιάμεση
και
διαμεσολαβητική
κατάσταση
των
ακριτικών
περιοχών
-
τα
αποκαλούμενα
marches
στη
Δύση
.
Ποιες
χώρες
ενδέχεται
να
συνεισφέρουν
εδάφη
ή
και
να
συμπεριληφθούν
ολόκληρες
για
την
συγκρότηση
του
νοτιο
-
ανατολικού
συνόρου
-
ζώνης
της
Ευρώπης
;
Η
κατάσταση
παραμένει
ακόμη
ρευστή
.
Η
εδαφική
τάξη
η
οποία
,
με
βάση
την
συμφωνία
Sykes-Picot,
εγκαθιδρύθηκε
μετά
την
κατάρρευση
της
Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας
ανήκει
ήδη
στο
παρελθόν
.
Θα
κλονιστεί
και
η
εδαφική
τάξη
,
όπως
προέκυψε
από
την
Συνθήκη
της
Λωζάννης
;
Το
κουρδικό
ζήτημα
αποτελεί
τον
σύνδεσμο
ανάμεσα
στις
δύο
μεγάλες
γεωπολιτικές
ρυθμίσεις
στις
αρχές
του
εικοστού
αιώνα
.
Η
απειλή
να
ενταχθεί
η
Ελλάδα
στην
υπό
διαμόρφωση
ζώνη
-
σύνορο
της
Ευρώπης
είναι
προφανής
,
ιδιαίτερα
αν
η
αστάθεια
θίξει
και
την
Τουρκία
.
Μια
τέτοια
εξέλιξη
θα
έχει
καταλυτικές
συνέπειες
τόσο
στο
εσωτερικό
της
χώρας
όσο
και
ως
προς
τη
θέση
της
στην
Ευρώπη
.
Έναντι
της
πίεσης
την
οποία
θα
ασκήσει
η
διείσδυση
πληθυσμών
,
βίας
,
τρομοκρατίας
και
οργανωμένου
εγκλήματος
,
οι
εν
Ελλάδι
ιθύνοντες
θα
διεκδικήσουν
οικονομική
υποστήριξη
και
ανοχή
ως
προς
την
τήρηση
των
ευρωπαϊκών
κανόνων
.
Θα
ανασταλούν
οι
προσπάθειες
για
την
υπέρβαση
της
προσοδοθηρίας
,
για
την
παραγωγικότητα
και
την
εξωστρέφεια
,
για
την
διαφάνεια
,
για
την
δημοκρατικότητα
,
για
την
προστασία
των
δικαιωμάτων
του
Ανθρώπου
και
για
το
περιβάλλον
.
Η
Ελλάδα
θα
κινδυνεύσει
να
επιστρέψει
στη
βαλκανική
μοίρα
από
την
οποία
την
απέσπασε
η
Μεταπολίτευση
.
Οι
σκοτεινές
αυτές
προοπτικές
επιβάλλουν
την
κινητοποίηση
της
γεωπολιτικής
φαντασίας
και
την
επιστράτευση
όλων
των
ελληνικών
εφεδρειών
,
ελλαδικών
και
εξω
-
ελλαδικών
.
Αλλοιώς
,
εν
αναμονή
μιας
νέας
αναστροφής
των
ιστορικών
ρευμάτων
,
ο
πολιτισμός
μας
θα
πρέπει
να
αναζητήσει
και
πάλι
καταφύγιο
στα
ξύλινα
τείχη
.
* Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris I).
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 21/02/2016)