Μικρή αξία έχει ποια πλευρά ήταν αυτή η οποία διέταξε πρώτη πυρ, οι
Αρμένιοι ή οι Αζέροι, τη νύχτα της Πρωταπριλιάς στον νότιο Καύκασο. Αυτό
που έχει σημασία είναι, κυρίως, ότι οι πολύνεκρες μάχες που ακολούθησαν
το επόμενο τετραήμερο απέδειξαν πως το ηφαίστειο που υπάρχει στην
περιοχή -το οποίο, μάλιστα, έχει όχι έναν, αλλά πολλούς κρατήρες-
παραμένει πλήρως ενεργό και μπορεί ανά πάσα στιγμή να εκραγεί, με
απρόβλεπτες συνέπειες. Πολύ περισσότερο καθώς στην περίπτωση του
Ναγκόρνο-Καραμπάχ, οι συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί έμοιαζαν να είναι
εξόχως ευνοϊκές για κάτι τέτοιο, καθιστώντας τα όσα συνέβησαν (και,
ενδεχομένως, όσα ακολουθήσουν) σχεδόν αναμενόμενα.
Ας γίνουμε πιο
συγκεκριμένοι, κάνοντας ειδική αναφορά σε δύο καθοριστικές πλευρές:
Αφενός, την κατάσταση που επικρατεί στο εσωτερικό της μίας από τις δύο
άμεσα εμπόλεμες χώρες, δηλαδή το Αζερμπαϊτζάν και, αφετέρου, το πολεμικό
κλίμα το οποίο έχει διαμορφωθεί ανάμεσα στις δύο από τις «εγγυήτριες
δυνάμεις» της εκεχειρίας του 1994 -τη Ρωσία και την Τουρκία.
Όσον
αφορά το πρώτο, είναι σαφές ότι το Αζερμπαϊτζάν του Ιλχάμ Αλίεφ
-διαδόχου του Χαϊντάρ Αλίεφ, ο οποίος κυβέρνησε από το 1993 ως το 2003-
είναι από τις χώρες οι οποίες έχουν πληγεί περισσότερο από τη «βουτιά»
την οποία έχει σημειώσει η τιμή του πετρελαίου μετά το καλοκαίρι του
2014. Άλλωστε, οι εξαγωγές του «μαύρου χρυσού» (και του φυσικού αερίου,
βεβαίως) ήταν αυτές που επέτρεψαν στον Αλίεφ να μειώσει εντυπωσιακά τους
αυμπατριώτες του που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας -από το 49%
όταν ανέλαβε το τιμόνι της χώρας των 9,5 εκατομμυρίων κατοίκων σε μόλις
5%- αλλά και να ελέγξει τις αντιθέσεις και αντιδράσεις που γεννούσε η
μεγάλη συγκέντρωση του πλούτου σε μια χούφτα ολιγαρχών.
Τα
δεδομένα άλλαξαν, όμως, και οι εποχές που το Μπακού έκανε επίδειξη
δύναμης με κάθε τρόπο -όπως με την οργάνωση των πανάκριβων Πρώτων
Ευρωπαϊκών Αγώνων το 2015- ανήκουν στο παρελθόν. Και όπως προφητικά
σημείωνε σε ανάλυσή της στις 25 Ιανουαρίου η εφημερίδα Financial Times,
καθώς οι πρώτες κοινωνικές... αναταράξεις είχαν αρχίσει να εκδηλώνονται,
«κάθε αποσταθεροποίηση του Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσε να απειλήσει μια
βασική πηγή ενέργειας για την Ευρώπη, αλλά και να έχει απρόβλεπτες
συνέπειες στην υποβόσκουσα σύγκρουση με την Αρμενία στον θύλακα του
Ναγκόρνο-Καραμπάχ».
Όσον αφορά στη δεύτερη καθοριστική πλευρά,
τις σχέσεις Μόσχας και Άγκυρας, είναι προφανές ότι έχουν βρεθεί στο
χειρότερο σημείο τους μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, μετά τα όσα
έχουν συμβεί στη Συρία και ειδικά την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού
από τους Τούρκους. Πλέον, είναι σαφές σε όλους ότι, στο φόντο των
μεγάλων γεωπολιτικών ανακατατάξεων που συντελούνται, τα συμφέροντα των
δύο είναι ευθέως ανταγωνιστικά και ασφαλώς δεν περιορίζονται μόνο στη
Μέση Ανατολή, αλλά και σε όλες τις άλλες ζώνες όπου έχουν σημαντική
επιρροή.
Μία από αυτές είναι και ο Καύκασος, με τις πρώτες
αντιδράσεις να το αποδεικνύουν. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ταγίπ
Ερντογάν, πιστός στην «εμπρηστική» στάση που τηρεί σε όλα τα ανοιχτά
μέτωπα, έσπευσε να ταχθεί ανοιχτά και ανεπιφύλακτα υπέρ των Αζέρων,
δηλώνοντας ότι θα τους στηρίξει «ως το τέλος». Αυτό, όπως ήταν φυσικό,
προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Κρεμλίνου, που εμμέσως πλην σαφώς
υπενθύμισε το αμυντικό σύμφωνο που έχει υπογράψει η Ρωσία με την
Αρμενία.
Σε αυτό το φόντο, είναι προφανές ότι η εκεχειρία που
ζήτησαν και επέβαλαν ΗΠΑ, Γαλλία, αλλά και Ρωσία δεν μπορεί να θεωρείται
de facto βιώσιμη. Αξίζει, άλλωστε, να σημειώσουμε ότι λίγες ώρες πριν
από το ξέσπασμα των μαχών, οι πρόεδροι Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν,
Σαρκισιάν και Αλίεφ, είχαν γίνει στην Ουάσιγκτον αποδέκτες
«παροτρύνσεων» του Αμερικανού αντιπροέδρου, Τζο Μπάιντεν, να επιλύσουν
ειρηνικά τη διαφορά τους στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Όπως και έκαναν...
ΠΡΟΦΙΛ
Μικρό, αλλά σημαντικό
Το
Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι ένα μικρό, αραιοκατοικημένο, αλλά στρατηγικής
σημασίας κομμάτι γης στον νότιο Καύκασο, το οποίο γεωγραφικά βρίσκεται
εντός του Αζερμπαϊτζάν. Έχει έκταση 4.400 τετραγωνικών χιλιομέτρων (το
13% περίπου του συνολικού εδάφους της χώρας) και πληθυσμό μικρότερο των
150.000 κατοίκων, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων (άνω του 95%)
είναι Αρμένιοι. Με την εκεχειρία του 1994, διασφαλίστηκε επίσης μια
στενή λωρίδα γης που λειτουργεί ως «γέφυρα» η οποία το ενώνει με την
Αρμενία. Η διεθνής κοινότητα και ο ΟΗΕ δεν αναγνώρισαν ποτέ την
ανεξαρτησία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και το θεωρούν επισήμως ως τμήμα του
Αζερμπαϊτζάν, ενώ το Συμβούλιο Ασφαλείας έχει καλέσει το Ερεβάν να
αποσύρει τα στρατεύματά του. Το Μπακού, από την πλευρά του, έχει
διακηρύξει ότι θα ανακτήσει τον έλεγχό του, έστω και με τη χρήση βίας.
Το ΑΕΠ του Ναγκόρνο-Καραμπάχ υπολογίζεται περίπου σε 450 εκατ. δολάρια, ενώ ο ορυκτός και φυσικός του πλούτος είναι αξιόλογος.
Ενας αιώνας σύγκρουσης Αρμενίας - Αζερμπαϊτζάν
1921:
Η περιοχή του Καυκάσου περνά εξ ολοκλήρου στον έλεγχο της ΕΣΣΔ και το
1923 ιδρύεται η Καυκασιανή Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Σοβιετική
Δημοκρατία, η οποία χωρίζεται σε τρεις «επιμέρους» δημοκρατίες: Γεωργία,
Αζερμπαϊτζάν και Αρμενία. Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ τίθεται στη δικαιοδοσία
του Αζερμπαϊτζάν.
1988: Καθώς τα διαλυτικά
φαινόμενα στην ΕΣΣΔ πληθαίνουν, οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ζητούν
επισήμως να υπαχθούν στη (σοβιετική, ακόμη) Αρμενία. Οι Αζέροι
αντιδρούν βίαια και χιλιάδες Αρμένιοι παίρνουν τον δρόμο της προσφυγιάς.
Στον «Μαύρο Ιανουάριο» του 1990, οι Αρμένιοι δέχονται νέες επιθέσεις
στην προσπάθεια των Αζέρων να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους, που
καταστέλλεται από τον στρατό της Μόσχας.
1991: Η
ΕΣΣΔ καταρρέει. Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν ανακηρύσσουν την ανεξαρτησία
τους, ενώ το Μπακού καταργεί την αυτονομία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το
οποίο σχεδόν αυτομάτως ανακηρύσσει και τη δική του ανεξαρτησία.
1991-'94:
Οι συγκρούσεις εξελίσσονται σε γενικευμένο πόλεμο, με μαζική έξοδο
Αρμενίων (350.000) και Αζέρων (600.000) από τις περιοχές των αντιπάλων.
Οι δυνάμεις των Αρμενίων επικρατούν και κατοχυρώνουν ουσιαστικά την
πλήρη αυτονομία από το Αζερμπαϊτζάν. Το 1994 υπογράφεται εκεχειρία, με
μεσολάβηση αρκετών ξένων δυνάμεων, ανάμεσα στις οποίες η Ρωσία, η
Τουρκία, το Ιράν, η Γαλλία και οι ΗΠΑ.
(από την εφημερίδα "ΗΜΕΡΗΣΙΑ", 09-10/2016)