Οι πρόσφατες ελληνικές πολιτικές εξελίξεις
συνιστούν ιστορική καμπή. Με το αιωνοβίωτο Ταμείο Αποκρατικοποιήσεων και
τον «κόφτη», η Ελλάδα πέρασε και επισήμως σε καθεστώς περιορισμένης
κυριαρχίας.
Εκλεισε έτσι η περίοδος της μεταπολίτευσης, η οποία είχε διαδεχθεί
μια προγενέστερη φάση περιορισμένης κυριαρχίας, τη δικτατορία. Τότε, η
αντικαθεστωτική διαμαρτυρία αντιμετωπιζόταν με την άμεση βία των
τεθωρακισμένων. Τώρα, η μέθοδος είναι «soft». Εχοντας εξαντλήσει τα
όποια ελληνικά διαπραγματευτικά όπλα, η κυβέρνηση θέτει στους πολιτικούς
και στους πολίτες ένα αδύνατο δίλημμα: υποταγή ή χρεοκοπία;
Η
Ελλάδα μετατρέπεται σε οιονεί προτεκτοράτο. Οι ξένοι αναλαμβάνουν να
μας προστατεύσουν από τον εαυτό μας. Η ιστορία επαναλαμβάνεται· η
βαυαροκρατία και η αμερικανοκρατία αποσκοπούσαν, επίσης, να καλύψουν τις
αδυναμίες της ελληνικής πολιτικής ελίτ. Κάποιοι εκφράζουν ικανοποίηση
καθώς, χάρη στην ξένη κηδεμονία, θα διορθωθούν τα κακώς κείμενα της
ελληνικής οικονομικής ζωής. Δεν θα μπορούν τα κόμματα να διορίζουν τους
οπαδούς τους, δεν θα διαθέτουν τους πόρους του δημόσιου ταμείου για να
τροφοδοτούν το πελατειακό σύστημα. Η ξένη τεχνική βοήθεια θα καλύπτει
τις αδυναμίες της κυβερνητικής ομάδας και της διοίκησης.
Στη συλλογιστική αυτή θα στηριχθεί η νέα συνεργασία. Mutatis
mutandis, κατά τη χουντική επταετία, αυτήν τη στάση κράτησαν πολλοί
αστοί παράγοντες οι οποίοι ξεπέρασαν την αισθητική τους απέχθεια για
τους συνταγματάρχες, με επιχείρημα ότι η πολιτική σταθερότητα εξασφάλιζε
οικονομική ανάπτυξη και πρόοδο. Εξαιρετικά επικίνδυνη συλλογιστική: ο
πολιτικός παλιμπαιδισμός της αστικής τάξης κατά τη δικτατορία οδήγησε
στην κυπριακή καταστροφή.
Θα μπορούσε τότε ο πολιτικός κόσμος να αντισταθεί; Σε διαφορετική
συγκυρία και συνθήκες, αλλά σε ανάλογη δυσκολία βρίσκονται σήμερα οι
υπεύθυνες αντιπολιτευόμενες δυνάμεις. Πώς να πείσουν ότι η κομματοκρατία
και ο λαϊκισμός, δαίμονες από τους οποίους το ελληνικό σύστημα δεν
φαίνεται να μπορεί να διαφύγει, είναι ελάσσονα δεινά από την ξένη
κηδεμονία; Ακόμη και με την κυνική παραδοσιακή λογική της κατάληψης της
εξουσίας, η τακτική τού κατά Μπρεχτ «πυρομανούς πυροσβέστη» δεν
επιτυγχάνει δεύτερη φορά.
Η ξένη κηδεμονία δεν κινείται ούτε από φιλανθρωπία ούτε από
φιλελληνισμό. Υπακούει σε οικονομικές, πολιτικές και γεωπολιτικές
ανάγκες και επιδιώξεις. Καθώς η Ελλάδα εντάσσεται στο δυτικό σύστημα,
πολλές συνάδουν με ελληνικά συμφέροντα. Αλλες, όμως, εκφάνσεις της
ελληνικής πολιτικής, επί παραδείγματι η εθνική παιδεία, δεν ενδιαφέρουν
τους ξένους. Η ξένη κηδεμονία δεν πρόκειται να καταβάλει προσπάθειες για
να σώσει τους Ελληνες στον τομέα αυτό. Μάλιστα, όπως συμβαίνει με τη
ναυτιλία, ενδέχεται να επικρατεί η λογική του ανταγωνισμού.
Ανάλογα με την παιδεία ισχύουν για τη δημογραφία, το περιβάλλον, τον
πολιτισμό, την κοινωνική συνοχή, την επιβίωση των τοπικών κοινωνιών, την
αλληλεγγύη κράτους και Διασποράς, τις θρησκευτικές παραδόσεις. Οι
τομείς αυτοί έχουν μεγάλη σημασία για τις μακροπρόθεσμες εθνικές
προοπτικές, σε αντίθεση με την περισσότερο βραχυπρόθεσμη διάσταση των
μνημονίων. Ο μεγάλος εθνικός κίνδυνος δεν βρίσκεται, επομένως, στις
άμεσες συνέπειες από το καθεστώς περιορισμένης κυριαρχίας. Ελλοχεύει
στις παράπλευρες και λιγότερο ορατές απώλειες από τη λειτουργία του. Η
άμεση εξάρτηση της κυβέρνησης από τους δανειστές οδηγεί σε εγκατάλειψη
των τομέων εκτός μνημονίου. Ετι χείρον: οι τομείς αυτοί ενδέχεται να
αποτελέσουν το καταφύγιο-άλλοθι της δημοκοπίας και του λαϊκισμού, ώστε
να εξισορροπείται το έξωθεν επιβεβλημένο δημοκοπικό έλλειμμα στον
οικονομικό και κοινωνικό τομέα.
Η μετατροπή της Ελλάδας σε ευρωπαϊκό προτεκτοράτο, συνέπεια
μακροχρόνιας συσσώρευσης λαθών και εγκλημάτων, ελληνικών και ευρωπαϊκών,
κατεβαίνει ένα ακόμη «σκαλί... στου Κακού τη σκάλα» – καθώς επεσήμαινε ο
«προφητικός» Παλαμάς. Επιβεβαιώνει και εντείνει την ανευθυνοποίηση της
ελληνικής οικονομικής και πολιτικής ελίτ. Ενέχει μακροπρόθεσμες απειλές
για ό,τι εκπροσωπεί ο ελληνισμός. Επιτείνει τον κίνδυνο για εθνικές
απώλειες. Οπως επί δικτατορίας, έτσι και σήμερα, θα απαιτηθεί μεγάλη
πολιτική φαντασία και δημιουργικότητα ώστε να αξιοποιηθούν όσες, κατά τη
θεωρία του Λεωνίδα Κύρκου, «ρωγμές» αφήνει η νέα μορφή επιβολής. Οι
Ελληνες πολιτικοί παράγοντες θα κριθούν από την ικανότητά τους να
επαναπροσδιοριστούν μπροστά στα νέα, πρωτόγνωρα διακυβεύματα.
Η μετατροπή της Ελλάδας σε οιονεί προτεκτοράτο αποτελεί ιστορική
καμπή, όχι μόνον για την Ελλάδα, αλλά και για την Ευρώπη. Κλονίζεται η
αρχή της ισότητας ανάμεσα στα κράτη-μέλη. Πρόκειται για μια συστηματική
πορεία προς τη γερμανική Ευρώπη, σε αντίφαση προς το αρχικό όραμα, την
ευρωπαϊκή Γερμανία. Επανέρχεται, επομένως, διά του ελληνικού ζητήματος,
το ιστορικό γεωπολιτικό διακύβευμα, η σχέση της Γερμανίας με την
υπόλοιπη Ευρώπη. Το φάσμα της Mitteleuropa, δηλαδή μια Ευρώπη-έδαφος με
κέντρο και περιφέρειες, αναβιώνει. Θα το ανεχθεί ο αγγλοσαξονικός
κόσμος; Το επικείμενο δημοψήφισμα ως προς την παραμονή ή μη του Ηνωμένου
Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ενωση θα σηματοδοτήσει ενδεχόμενες ευρύτερες
ευρωπαϊκές γεωπολιτικές ανακατατάξεις, με άμεσες συνέπειες για τη χώρα
μας.
* Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris I).
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 29/05/2016)