Θα τολμήσουμε
κάποιες σκέψεις… «μακροϊστορικές» σχετικά με το
Brexit
– ίσως να φανούν αυθαίρετες στον
απαιτητικό αναγνώστη, αλλά θα επικαλεστούμε το ελαφρυντικό της θερινής ραστώνης
μα και το ότι η Ιστορία στην πραγματικότητα ποτέ δεν ακολούθησε ευθύγραμμη
πορεία.
Η Βρετανία, λοιπόν,
από την εποχή της Ελισάβετ της Α΄ περίπου, οπότε και αναδεικνύεται ως δύναμη με
παγκόσμιες αξιώσεις, είχε ως μόνιμη μέριμνα να μην επικρατήσει ΚΑΜΙΑ δύναμη
στην ηπειρωτική Ευρώπη. Έτσι, διαμόρφωσε το δόγμα της «ισορροπίας δυνάμεων» στη
Γηραιά Ήπειρο, ενώ η ίδια εξαπλωνόταν στις θάλασσες. Άλλωστε, η «μοίρα» της και
η εγγύηση της ελευθερίας της ήταν να «κυριαρχεί στα κύματα» (“Britannia, Rule
the waves!”, κατά το γνωστό πατριωτικό άσμα του 18ου αιώνος). Και κάθε φορά που
ανέκυπτε κίνδυνος να επικρατήσει κάποια δύναμη στην ηπειρωτική Ευρώπη, η Βρετανία
(«Μεγάλη» και θαλασσοκράτειρα, πλέον) τα κατάφερνε και τον ξεπερνούσε. Στο
απόγειο της ισχύος της, στα χρόνια της βασίλισσας Βικτωρίας, ελέγετο ότι «ο ήλιος δεν δύει ποτέ στην Βρετανική Αυτοκρατορία» …
Ακόμη κι
όταν έχασε κάποιες αποικίες, η μεγαλύτερη από αυτές, οι Ηνωμένες Πολιτείες, την
κατέστησαν «προνομιούχο εταίρο» και μόνιμο «συνομιλητή» της – όταν, μάλιστα,
αναδείχθηκαν αυτές σε υπερδύναμη, η Βρετανία κατέστη κάτι σαν γεωπολιτικός «εγκέφαλος»
της Ουάσιγκτων.
Έτσι, η
Μεγάλη Βρετανία κατάφερε και νίκησε σε δύο παγκοσμίους πολέμους- μαζί με
την «κόρη» της, τις ΗΠΑ (ως ένα βαθμό, βέβαια, χάρη σε αυτές …) - τους
Γερμανούς, που ήταν ο μόνιμος φόβος της από τα μέσα του 19ου αιώνα.
Στη συνέχεια, πέτυχε (ως «εγκέφαλος», όπως είπαμε, της νεαρής και κάπως άπειρης,
αρχικά, στις διεθνείς υποθέσεις «κόρης») να εξουθενώσει τη Σοβιετική Ένωση,
δηλαδή τη Ρωσία στην κομμουνιστική «εκδοχή» της. Μην ξεχνάμε πως το Λονδίνο, από
την εποχή που ακολουθούσε το δόγμα της «οθωμανικής ακεραιότητας», ανατρίχιαζε και
μόνο στη σκέψη πως η «Αρκούδα» θα μπορούσε να κατέβει ποτέ πιο νότια από τη
Μαύρη Θάλασσα!
Μάλιστα, κατάφερε,
μαζί με την Ουάσιγκτων, να καταστήσει τον πρώην θανάσιμό εχθρό τους, την
Γερμανία, το καλύτερο και ισχυρότερο ανάχωμα έναντι του αιώνιου θανάσιμου
εχθρού, της Ρωσίας! Και, ακόμη πιο πολύ πέτυχε, να ενώσουν, τελικά,
οι
ναυτικές δυνάμεις την ηπειρωτική Ευρώπη έναντι της (ευρασιατικής
χερσαίας) Ρωσίας- και με εμπροσθοφυλακή τη Γερμανία! Γερμανοί και
Ανατολικοευρωπαίοι είναι τώρα οι «θεματοφύλακες» και η εμπροσθοφυλακή της πάλαι
ποτέ «ισορροπίας δυνάμεων» που, πλέον, έχει μεταβληθεί σε «ευρωατλαντική
πρωτοκαθεδρία» στην Ευρώπη.
Και κάπου
εκεί έρχεται η «ειρωνεία της Ιστορίας»: η Βρετανία άρχισε να νοιώθει πως μάλλον
πέτυχε ... υπερβολικά τους γεωπολιτικούς της στόχους και ξαφνικά συναισθάνθηκε πως
δεν έχει ρόλο στα παγκόσμια και ευρωπαϊκά πράγματα: ήδη από τη δεκαετία του ’70,
οπότε και εισήλθε στην τότε ΕΟΚ, το Λονδίνο έβλεπε πως το οικονομικό «κέντρο
βάρους» βρισκόταν στον γαλλογερμανικό άξονα. Ακόμη περισσότερο, η «κόρη», οι
ΗΠΑ, έβλεπαν όλο και πιο πολύ την πολιτική της «ανάσχεσης» του ρωσικού κινδύνου
να εξυπηρετείται καλύτερα από την επέκταση της ΕΟΚ και μετέπειτα ΕΕ, με
συνέπεια να μειώνεται όλο και περισσότερο η χρησιμότητα του Λονδίνου ως «εσωτερικού
φρένου» στην πρόοδο της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Η νέα αυτή
πραγματικότητα προκάλεσε ένα αίσθημα αμηχανίας στους Βρετανούς – και, όπως είπαμε,
ήταν ακόμη πιο ανυπέρβλητο καθώς προήλθε ακριβώς λόγω υπερβολικής … επιτυχίας!
Και κάπως έτσι, ήδη από τη δεκαετία του ’80 άρχισαν να ακούγονται έντονα φωνές
για «απαλλαγή από τη δικτατορία των Βρυξελλών». Το φετινό δημοψήφισμα ήταν,
άρα, μία μόνιμη «εκκρεμότητα» για τους Βρετανούς εδώ και 30 χρόνια. Και λύθηκε!
(μένει να αποδειχθεί αν αυτό έγινε με τον καλύτερο τρόπο…)
Επίσης, στη δεκαετία του ’80
ανάγεται και άλλη μια βρετανική επιτυχία που περιέργως οδήγησε σε αμηχανία και
συνέτεινε στο
Brexit: το
φιλελεύθερο μοντέλο της Θάτσερ («είδωλο» των οπαδών της εξόδου της χώρας από
την ΕΕ, που, όμως, στο δημοψήφισμα του 1975, που επικύρωσε την εισδοχή της Βρετανίας
στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, είχε ταχθεί υπέρ της παραμονής) ήταν αυτό που
τελικά κυριάρχησε σε ολόκληρο τον κόσμο και στην ίδια την ΕΕ. Ακόμη
περισσότερο, υιοθετήθηκε, μετά την πτώση της από τους αντιπάλους της,
Εργατικούς: η εποχή του Τόνυ Μπλερ ήταν η «δικαίωση» του θατσερικού μονόδρομου,
όχι μόνο στη Βρετανία, αλλά και στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία στο σύνολό της!
Και εκεί, παραδόξως, έγκειται άλλη
μία αιτία του
Brexit: οι μάζες εργαζομένων
που παραδοσιακά στήριζαν το Εργατικό Κόμμα πίστευαν πως η προστασία που
παρείχαν οι κανονισμοί του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους τους προφύλασσε, σε
ένα βαθμό, από τον εγχώριο θατσερισμό. Όμως, μετά τον μπλερισμό, όπως είπαμε, η
Θάτσερ έγινε, «μετά (πολιτικόν) θάνατον», η «πηγή» της ιδεολογίας και των Εργατικών, ενώ με
την διεύρυνση και υπό την πίεση της παγκοσμιοποίησης, και η ΕΕ έτεινε όλο και
πιο πολύ να υιοθετήσει το ίδιο μοντέλο. Έτσι, μαζί με τους παραδοσιακά
ευρωσκεπτικιστές Συντηρητικούς (κυρίως μεσοαστούς), εργατικά στρώματα των
Εργατικών ψήφισαν «Όχι» στο δημοψήφισμα για την παραμονή στην ΕΕ.
Δεν ξέρουμε αν οι παραπάνω σκέψεις
έχουν μεγάλη δόση αυθαιρεσίας. Νομίζουμε, όμως, ότι ενδεικτική της αμηχανίας για
το ρόλο του Λονδίνου στο ευρωατλαντικό πλαίσιο είναι και η πρόσφατη πρωτοβουλία
της νέας βρετανίδας πρωθυπουργού Τερέζα Μέι, να τηλεφωνήσει στον Βλάντιμιρ
Πούτιν και να εκφράσει δυσαρέσκεια και λύπη για το πάγωμα των διμερών σχέσεων
μετά την δολοφονία του ρώσου κατασκόπου Αλεξάντερ Λιτβινένκο το 2006 και την
κρίση στην Ουκρανία.
Δεν ξέρουμε, επίσης, αν τελικά
επαληθευθούν και όλα τα σενάρια περί βρετανικής οικονομικής «καταστροφής» μετά
το
Brexit
– οι πρόσφατες ενδείξεις αποδραματοποιούν, πάντως, τον
αρχικό πανικό, που εκφράστηκε μάλλον κυρίως εκτός Βρετανίας. Ακόμη, όμως, κι αν το Brexit σημάνει
παραδοχή «αποστράτευσης» από το προσκήνιο της Παγκόσμιας Ιστορίας (πράγμα,
ωστόσο, που ακόμη μένει να αποδειχθεί), είμαστε σίγουροι πως οι Βρετανοί θα το
αντιμετωπίσουν με τον γνωστό τους ρεαλισμό και το «φλέγμα» που παραδοσιακά τους
διακρίνει …