Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα δέχεται
καθημερινά περισσότερες συμβουλές για το θέμα των μεταρρυθμίσεων από
όσες μπορεί να υλοποιήσει. Δεν θα ήθελα, ως εκ τούτου, να προσθέσω και
το δικό μου όνομα στη λίστα αυτών των αυτόκλητων συμβούλων. Ωστόσο,
έχοντας επισκεφθεί πρόσφατα τη χώρα σας και ακούγοντας τις ανησυχίες των
Ελλήνων φίλων μου για το μέλλον, θα ήθελα να μοιραστώ την εμπειρία μου
πάνω στο θέμα.
Κατά κανόνα, ελάχιστοι άνθρωποι γίνονται δημοφιλείς επιφέροντας
αλλαγές είτε στην πολιτική είτε στις επιχειρήσεις. Ωστόσο, τα
μακροπρόθεσμα οφέλη από την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων εκεί όπου οι αλλαγές
είναι αναγκαίες δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Οταν η κυβέρνησή μου
ξεκίνησε το μεταρρυθμιστικό της πρόγραμμα το 2002, οι επιδόσεις της
ολλανδικής οικονομίας υστερούσαν σημαντικά έναντι των περισσοτέρων από
τους Ευρωπαίους εταίρους μας. Μέχρι το 2006, όμως, είχαμε προπορευθεί.
Οι βασικοί πυλώνες της επιτυχίας μας ήταν ο διάλογος, η συνεργασία
και η καινοτομία. Η κυβέρνησή μας συνεργάστηκε στενά με την
επιχειρηματική και την ακαδημαϊκή κοινότητα για την οικοδόμηση μιας
εθνικής πολιτικής για την καινοτομία. Δεν είναι δυνατό να επιβάλεις την
αλλαγή σε ανθρώπους που δεν αντιλαμβάνονται πλήρως τα οφέλη της και δεν
θα εργαστούν από κοινού για να την υλοποιήσουν.
Στη χώρα μου, το πνεύμα της συνεργασίας έχει τις ρίζες του στη
μακραίωνη ανάγκη να δουλεύουμε από κοινού για να αντιμετωπίσουμε τη
δύναμη του νερού, καθώς το 1/3 της γης μας βρίσκεται κάτω από το επίπεδο
της θάλασσας. «Αν θέλετε να πατάτε σε στεγνό χώμα, θα πρέπει να
συνεργαστείτε». Αλλες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, έχει
χρειαστεί να αντιμετωπίσουν παρόμοιες προκλήσεις στην ιστορία τους.
Ο ίδιος κανόνας ισχύει και για τις επιχειρήσεις. Οπως ακριβώς πρέπει
να προχωράς σε μεταρρυθμίσεις, αν θέλεις η χώρα σου να επιβιώσει και να
ευημερήσει, έτσι και στο επιχειρείν, αν θέλεις να επιτύχεις, θα πρέπει
να είσαι διατεθειμένος να αναθεωρείς καθημερινά τις αρχές, τις δομές και
τη λειτουργία της επιχείρησής σου. Η επιτυχία σήμερα δεν αποτελεί
διαβατήριο για την αυριανή ευημερία.
Οι περισσότεροι από εμάς συνδέουν την καινοτομία με τον τριτογενή
τομέα και ειδικότερα τις υπηρεσίες. Παρ’ όλα αυτά, η ανάγκη για
καινοτομία είναι ακόμη πιο επιτακτική στη βιομηχανία. Είναι πλέον σαφές
ότι, σε αντίθεση με τις θεωρίες που έγιναν δημοφιλείς πριν από μερικά
χρόνια, ένας ισχυρός βιομηχανικός τομέας αποτελεί το κλειδί για την
οικοδόμηση στέρεων θεμελίων για την οικονομική ανάπτυξη στην Ευρώπη.
Ωστόσο, για να εστιάσουμε στην ανάπτυξη του βιομηχανικού τομέα σε
εθνικό επίπεδο, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τις μεγάλες παγκόσμιες τάσεις
και αλλαγές, όπως την ανάγκη των data analytics, το Internet of Things,
την τεχνητή νοημοσύνη, τις 3D εκτυπώσεις, τη ρομποτική και άλλα. Οι
εταιρείες που θέλουν να βρεθούν στην πρώτη γραμμή της βιομηχανικής
ανάπτυξης στις επόμενες δεκαετίες πρέπει να προσαρμοστούν σε αυτήν τη
νέα πραγματικότητα και να σχεδιάσουν τη φιλοσοφία, αλλά και τις
παραγωγικές τους εγκαταστάσεις αντίστοιχα.
Μία από τις πλέον μεγάλης εμβέλειας αλλαγές που οι επιχειρήσεις θα
πρέπει να εφαρμόσουν είναι η ενσωμάτωση μιας ηθικής και βιώσιμης
διάστασης στην αναπτυξιακή τους ατζέντα. Στα επόμενα χρόνια, η επιτυχία
των επιχειρήσεων θα κριθεί από την ικανότητά τους να δημιουργήσουν αξία,
όχι μόνο για τις ίδιες, αλλά και για τα ενδιαφερόμενά τους μέρη (π.χ.
πελάτες, συνεργάτες, εργαζομένους), καθώς και για την ευρύτερη κοινωνία.
Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα σε
τέσσερις κρίσιμους τομείς:
1. Βιώσιμη ανάπτυξη. Οταν σπούδαζα, τη δεκαετία του
‘70, μιλούσαμε για τα όρια της ανάπτυξης και πιστεύαμε ότι θα έβλαπτε
αναγκαστικά το περιβάλλον. Σήμερα, έχουμε συνειδητοποιήσει ότι η
ανάπτυξη είναι αναγκαία και σύμφυτη με την ανθρώπινη φύση, αλλά πρέπει
να επιτευχθεί με βιώσιμο τρόπο.
2. Η εταιρική υπευθυνότητα δεν είναι απλώς ένα μέτρο
των καλών προθέσεων μιας επιχείρησης, όπως, για παράδειγμα, η διάθεση
μέρους των κερδών της για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Είναι και η διασφάλιση
ότι τα κέρδη της έχουν προκύψει χωρίς να επηρεάσουν αρνητικά τα
ενδιαφερόμενα μέρη, την κοινωνία και το περιβάλλον.
3. Η βιωσιμότητα δεν αποτελεί μόνο ηθική επιταγή,
αλλά έχει και επιχειρηματική λογική. Ολα τα διαθέσιμα στοιχεία δεν μας
αφήνουν αμφιβολίες: ο προσδιορισμός και η σωστή διαχείριση των
οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων μιας επιχείρησης
για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και το περιβάλλον μακροπρόθεσμα είναι
κερδοφόρα.
4. Ολοι αυτοί οι παράγοντες θα πρέπει να
ενσωματωθούν στους βασικούς δείκτες απόδοσης των επιχειρήσεων. Σήμερα,
οι πελάτες και οι επενδυτές ανταμείβουν τις επιχειρήσεις που μπορούν να
αποδείξουν ότι έχουν ενσωματώσει τον παράγοντα της βιωσιμότητας στην
επιχειρηματική τους στρατηγική.
Σημαντικό ρόλο, στο πλαίσιο των τεσσάρων αυτών κατευθύνσεων, μπορεί
να παίξει και η υιοθέτηση της έννοιας της κυκλικής οικονομίας, η
απόρριψη, δηλαδή, της παραδοσιακής θεώρησης, βάσει της οποίας κάθε
προϊόν φθάνει κάποια στιγμή αναπόφευκτα στο τέλος της ωφέλιμης ζωής του
σύμφωνα με ένα γραμμικό μοντέλο.
Η κυκλική οικονομία, όπως αντικατοπτρίζεται και στη μελέτη που
διεξήγαγε η ΕΥ, αποτελεί ένα από τα παραδείγματα της κατεύθυνσης προς
την οποία μπορούν να κινηθούν οι επιχειρήσεις κατά την αναζήτηση της
βιωσιμότητας. Οι σκανδιναβικές χώρες, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία
και η Ολλανδία αποτελούν εξαιρετικά παραδείγματα ως προς τα οφέλη που
μπορεί να εξασφαλίσει η κυκλική οικονομία σε εθνικό, επιχειρηματικό και
καταναλωτικό επίπεδο.
Η Ελλάδα μόνο οφέλη μπορεί να έχει από τη συμμετοχή της στη
συναρπαστική συζήτηση που διεξάγεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο για το θέμα
αυτό και από την ενσωμάτωση της εμπειρίας και των διδαγμάτων των εταίρων
της. Είναι επίσης μία μοναδική ευκαιρία για την Ελλάδα να αναζωογονήσει
τη βιομηχανία της, βασισμένη σε πιο στέρεα θεμέλια και να μειώσει την
υπερβολική εξάρτησή της από τον τριτογενή τομέα.
* Ο Jan Peter Balkenende είναι external senior advisor ΕΥ, πρώην πρωθυπουργός της Ολλανδίας.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ")