Ένα από τα πολλά μαθήματα των
αμερικανικών εκλογών είναι η χρεοκοπία μιας ευρύτατης διάταξης παραγωγής
συναίνεσης. Μιας συναίνεσης που προωθούσε βίαια την υποψηφιότητα της
Hillary Clinton ως κατ’ ουσίαν την μοναδική υποψηφιότητα για την
προεδρία της χώρας, την μοναδική υποψηφιότητα που αρμόζει σε
αξιοπρεπείς, μη-τερατώδεις πολίτες. Αυτή η συναίνεση απέτυχε.
Επικεντρώνοντας στον σχολιασμό της
αποτυχίας αυτής της συναίνεσης, το παρόν άρθρο δεν θα αναφερθεί στην
σαφώς και πολλαπλώς προβληματική υποψηφιότητα του Donald Trump, ο οποίος
σε κάθε περίπτωση εξελέγη περισσότερο ως placeholder έναντι της
αντιπάλου του και του ό,τι αυτή συμβολίζει παρά ως δοχείο θετικής ψήφου.
Το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν πολύ περισσότερο η μη-εκλογή της
Clinton, η απόρριψη και απαξίωση του ενδεχομένου να κυβερνήσει τις
Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Το δε επιχείρημα ότι η Clinton,
τουλάχιστον κατέκτησε την πλειοψηφία της λαϊκής ψήφου έχει αρχίσει
πραγματικά να κουράζει. Πρώτον, όλοι οι συμπαίκτες (ψηφοφόροι και
υποψήφιοι ομού) είχαν γνώση των κανόνων του παιχνιδιού και,
συμμετέχοντας, δηλώνουν σαφώς την αποδοχή τους. Δεύτερον, σε ένα τοπίο
όπου το σύνολο του καθωσπρέπει τύπου, αλλά και του πολιτικού συστήματος,
στηρίζει καθαρά την υποψηφιότητα της Clinton με χρήση ακραίας
καταστροφολογίας και τρομοκρατίας, ενώ σημαίνοντα μέλη του ίδιου του
κόμματος του Trump του γυρίζουν δημοσίως την πλάτη, το εκλογικό
αποτέλεσμα καθιστά εντελώς σόλοικη την εμμονή σε μια πλειοψηφία ψήφων
πολιτών που δεν αντιστοιχεί σε πλειοψηφία ψήφων εκλεκτόρων και άρα σε
εκλογή προέδρου. Τα πράγματα είναι σαφή: σύμφωνα με το εκλογικό σύστημα
των ΗΠΑ, επί τη βάσει προφανώς του οποίου διεξήχθησαν οι εκλογές, το
εκλογικό αποτέλεσμα αντιστοιχεί σε μια προεδρία Trump. Τα λοιπά είναι
σοφιστείες.
Η αμερικανική διάταξη παραγωγής
συναίνεσης παρουσίασε τρία χαρακτηριστικά κατάρρευσης: πρώτον, την ίδια
την αδυναμία να καθοδηγήσει τις εξελίξεις. Δεύτερον, την ανικανότητα
πρόβλεψής τους, σωστής εκτίμησής τους, η οποία συναρτάται με μια
γενικότερη έλλειψη επαφής των επιτελών της με την πραγματικότητα: έχουμε
κάθε λόγο να πιστεύουμε πως η έκπληξή τους για το αποτέλεσμα ήταν
ειλικρινέστατη. Τρίτον, διαπιστώνουμε μια διάταξη παραγωγής συναίνεσης η
οποία ευτελίζεται ποιοτικά: ακριβώς η στιγμή που "παίζει τα ρέστα της"
συνοδεύεται κι από τα πιο ετοιμόρροπα επιχειρήματά της. Κατά τρόπο
προμελετημένο, με επίκληση "μπαμπούλα": άλλωστε, αποδεικνύεται ότι η
ίδια η Clinton στόχευε σε μια ριζοσπαστικοποιημένη ρεπουμπλικανική
υποψηφιότητα "για να την νικήσει ευκολότερα" 1.
Η ίδια η υποψηφιότητα της Clinton, η
οποία υπενθυμίζουμε ότι αγκαλιάστηκε με πάθος από το σύνολο σχεδόν των
διαμορφωτών της κοινής γνώμης (έστω, σε κάποιες περιπτώσεις, ως αναγκαίο
κακό, πλην όμως απολύτως αναγκαίο), από τους δημοσιογράφους και
αναλυτές μέχρι τις χολιγουντιανές celebrities, ως μια μάχη της
ανεκτικότητας/αγάπης εναντίον του "μίσους" και της μισαλλοδοξίας: love
trumps hate. Σε αυτό το παιδαριώδες σχήμα, η οκταετία διακυβέρνησης του
ίδιου κόμματος που προκρινόταν για περαιτέρω διακυβέρνηση, οι πόλεμοι
που αυτή η οκταετία συντήρησε και προξένησε και η υπεσχημένη συνέχισή
τους από την Clinton, το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων από την NSA, οι
οικονομικές σχέσεις και εξαρτήσεις της Clinton μέσω του οικογενειακού
ιδρύματος με χώρες που χρηματοδοτούν το Ισλαμικό Κράτος, και σκάνδαλα,
και άλλα σκάνδαλα, και άλλα σκάνδαλα, θεωρήθηκαν δευτερεύοντα θέματα
μπροστά στη βιβλική μάχη του "καλού" με το "κακό". Το εκλογικό
αποτέλεσμα είχε άλλη γνώμη.
Σε όλα τα παραπάνω αντιπαρατέθηκε
επίσης, εντός Αμερικής αλλά και διεθνώς, η αναγκαιότητα μιας πρώτης
γυναίκας προέδρου ως δεδομένη αυταξία. Αναρωτιέται κανείς αν η διάταξη
παραγωγής συναίνεσης θα επισημάνει το ίδιο επιχείρημα και στις
επερχόμενες γαλλικές εκλογές εντός του 2017...
Παλαιότερα τουλάχιστον, η κυρίαρχη
"γραμμή" είχε μια στιβαρή εσωτερική συνοχή και λογική. Σήμερα
διαπιστώνουμε, όχι παρά την προβληματικότητα της φιγούρας του Trump,
αλλά ακριβώς χάρη σ’ αυτήν, το πόσο αυτή η συνοχή έχει υποχωρήσει, λόγω
της υποτιθέμενης αυτονόητης πειθούς της.
Οι λέξεις αντιπαράθεσης της Clinton στον Trump ήταν, λοιπόν, κυρίως οι εξής: Λαϊκισμός, Ακροδεξιά και Μίσος.
Λαϊκισμός, ενώ ο Barack Obama είχε
εκλεγεί πουλώντας "Ελπίδα" και "Αλλαγή". Λαϊκισμός, όταν εκπορεύεται από
το κλιντονικό στρατόπεδο που παρανοϊκά κατηγορούσε τον ανθυποψήφιο για
την προεδρία των ΗΠΑ ως… δάκτυλο και πράκτορα της Ρωσίας (ένα πραγματικά
πρωτοφανές ψυχροπολεμικό παραλήρημα).
Επίσης, Ακροδεξιά δεν ήταν η
ψυχροπολεμική υποψηφιότητα που έβλεπε στον Ρεπουμπλικανό υποψήφιο Ρώσους
πράκτορες, αλλά ο... αντίπαλός της (που σαφώς δεν φείδεται ακροτήτων,
αλλά δεν είναι αυτό εδώ το θέμα μας: το θέμα μας είναι η αποτυχία της
μιντιακής παραγωγής εκλογικής συναίνεσης). Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η
κατηγορία της "ακροδεξιάς" όταν εκπορεύεται από την κατ’ εξοχήν
πολεμοχαρή υποψήφια, την πρόεδρο που έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε 2 πως θα κλιμάκωνε εκθετικά την πολεμική ανάμειξη των ΗΠΑ στην οικουμένη με απρόβλεπτα αποτελέσματα.
Και μίσος, μίσος. Διαβάζεις τίτλο
"Countless Acts Of Hate Have Been Carried Out Since Trump’s Win" και
περιμένεις ότι θα διαβάσεις για τις βίαιες διαδηλώσεις "We Hate Trump",
για τα αιματηρά επεισόδια μαχόμενων ομάδων πολιτών, σχεδόν κλιντονικών
πολιτοφυλακών, που ουσιαστικά δεν αποδέχονται το εκλογικό αποτέλεσμα,
για το κάψιμο σημαιών. Αντί γι’ αυτό, διαβάζεις για την φασίζουσα
Facebook ανάρτηση του τάδε τυχαίου τύπου από τα 319.000.000 των
αμερικανών πολιτών, για το tweet της αλληνής, για το sms που έστειλε ο
ένας ανησυχών χιλαρικός στον άλλο ανησυχούντα χιλαρικό: η νέα
δημοσιογραφία πραγματοποιείται με διαδικτυακά screenshots και παράγει
ψηφιακή κοινή γνώμη...
Τι να πει κανείς για την δημοκρατική
ομαλότητα, την οποία φέρεται να απειλεί ο Trump, όταν οι οπαδοί της
Clinton συσπειρώνονται δυναμικά για πολιτειακή ανωμαλία, πιέζοντας για
την ανάδειξή της σε πρόεδρο τον Δεκέμβριο, με πρωτοφανή μαζική απιστία
των εκλεγμένων εκλεκτόρων (κάτι, φυσικά, που είναι πολύ δύσκολο να
φανταστεί κανείς να συμβεί).
Τα εδώ σχόλια, βέβαια, δεν αποτελούν
λήψη θέσης για οποιαδήποτε εκ των δύο τραγικά, βαθύτατα και εξ ίσου
προβληματικών υποψηφιοτήτων για την αμερικανική προεδρία: είναι όμως
δηλωτικά του πού έχει καταλήξει ένας μηχανισμός παραγωγής συναίνεσης με
κάποτε αλαζονικά αυτονόητη την κατίσχυσή του, ο οποίος ακόμα δεν έχει
συνέλθει από την έκπληξη. Στο πλαίσιο της αφήγησης που προσφέρει μένει
ερμητικά ακατανόητο το πώς είναι δυνατόν μια… μουσουλμάνα γυναίκα
μετανάστρια να... ψηφίσει Trump, αντί Clinton. Η Asra Q. Nomani της
Washington Post μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα διαφωτιστική σε αυτό.3
Αντί για προσπάθεια πραγματικής
κατανόησης, αυτό που προσφέρεται ξανά στην κοινή γνώμη είναι θρήνος,
οδυρμός, κοπετός, βρυγμός των οδόντων. Και συνθήματα, συνθήματα, με το
κενό σημαίνον "λαϊκισμός" να διατηρεί κυρίαρχη θέση. Ειδικά στην Ελλάδα:
για μια σειρά από λόγους, μοιάζει να κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντικό το
να "ξορκιστεί" το αμερικανικό αποτέλεσμα στην ελληνική κοινή γνώμη,
οπότε και διαρρηγνύονται ιμάτια σε βαθμό που ανταγωνίζεται ευθέως τα
αμερικανικά αντίστοιχα.
Ένας από τους πολλούς λόγους επεξήγησης
του ελλαδικού φανατισμού σχετικά με τις αμερικανικές εκλογές είναι πως
το αποτέλεσμά τους διαψεύδει πανηγυρικά το αφήγημα της φιλελεύθερης
συναίνεσης και εδώ, στη χώρα μας, ειδικά αφ’ ης στιγμής ο "δυτικός
κόσμος" και κυρίως η καρδιά του (σε πεδίο αξιών, συμβολισμού και
ισχύος), οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, συνιστούν το νοηματοδοτικό
σημείο αναφοράς. Δηλαδή τι θα πεί κανείς; Τι θα πουν οι σοφοί
γνωμηγήτορες της εν Ελλάδι φιλελεύθερης συναίνεσης; Ότι οι Ηνωμένες
Πολιτείες της Αμερικής δεν πέρασαν Διαφωτισμό; Ή ότι, με τόσον
εθνολαϊκισμό, η Αμερική δε θα γίνει ποτέ ένα κανονικό δυτικό κράτος; Εξ
ου και καταναλώνουμε αφελείς αναλύσεις περί "λαϊκισμού" με το κιλό.
Η διάταξη παραγωγής συναίνεσης
αποτυγχάνει: αποτυγχάνει στο ελληνικό δημοψήφισμα, αποτυγχάνει στο
Brexit, αποτυγχάνει στις αμερικανικές εκλογές. Διαπιστωτικά και όχι
αξιολογικά μιλώντας, έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε πως έπονται κι άλλες
διαψεύσεις.
*Ο Σωτήρης Μητραλέξης είναι
επίκουρος καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Πόλεως,
Κωνσταντινούπολη, ερευνητικός εταίρος στο Πανεπιστήμιο του Winchester,
δρ. Φιλοσοφίας της Freie Universität Berlin.
[1] How the Hillary Clinton campaign deliberately "elevated” Donald Trump with its "pied piper” strategy
[2] The election of Hillary Clinton promises a more dangerous world
[3] "I’m a Muslim, a woman and an immigrant. I voted for Trump. By Asra Q. Nomani.”
(από capital.gr)