Αλλαγή ή Μεταβλητότητα του Κλίματος στην Κρήτη;

Από τα μέσα του περασμένου αιώνα παρατηρείται σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, η οποία αποδίδεται σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Το ερώτημα όμως, που εξ αρχής τέθηκε είναι "κατά πόσον αυτή η επιταχυνόμενη αλλαγή (μεταβλητότητα) των κλιματικών συνθηκών είναι ανθρωπογενής, με κυρίαρχη την εκπομπή του διοξειδίου του άνθρακα, ή σε άλλες διαδικασίες, πολύ πιο ισχυρές από την ανθρώπινη παρέμβαση;" Δηλαδή, διαδικασίες, που αφορούν αφενός τη Γη, τις γεωδυναμικές διεργασίες στο εσωτερικό και στην επιφάνειά του και αφετέρου το πλανητικό σύστημα, και φαινόμενα τα οποία εξελίσσονται με αρμονία στο Σύμπαν, όπως υποστηρίζουν πολλοί ειδικοί επιστήμονες.

Σύμφωνα με την κβαντική φυσική, ανεξάρτητα από την πο­σότητα της πληροφορίας που έχουμε ή την υπολογιστική μας ισχύ, τα αποτελέσματα των φυσικών διαδικασιών, όπως αυτές των καιρικών συνθηκών, δεν μπορούν να προβλεφθούν με ακρίβεια. Με άλλα λόγια, δεδομένης της αρχικής κατά­στασης ενός συστήματος, όπως το κλίμα, η φύση καθορίζει τη μελλοντική του εξέλιξη μέσω μιας διαδικασίας που είναι θεμελιωδώς αβέ­βαιη. Δηλαδή, η φύση δεν ορίζει το αποτέλεσμα οποιασδήποτε διεργασίας ή πειράματος, ακόμη και στην απλούστερη των πε­ριπτώσεων, αλλά μάλλον επιτρέπει να συμβούν διάφορα σενάρια, με διαφορετικές πιθανότητες καθένα.

Οι Hawking και Mlodinow (2010) παραφράζοντας τον Αϊνστάιν, αναφέρουν ότι μοιάζει σαν "ο Θεός να ρίχνει ζάρια πριν αποφασίσει το αποτέλεσμα μιας φυσικής διεργασίας". Διάφορες μελέτες σχετικές με τις μεταβολές του κλίματος στην περιοχή της Μεσογείου δείχνουν ότι στην αρχή της Ολοκένιου εποχής (περίπου 12.000 - 11.500 έτη πριν από σήμερα), το κλίμα υποβλήθηκε αρχικά σε μια απότομη ψυχρή και ξηρή αλλαγή, που διήρκεσε για αρκετά χρόνια. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου τα περισσότερα φυτικά είδη εξαφανίστηκαν. Καθώς οι θερμοκρασίες άρχισαν να ανακάμπτουν, ο ανθρώπινος πληθυσμός άρχισε να αυξάνεται όπως και οι ανθρωπογενείς επιδράσεις στον πλανήτη. Στην συνέχεια, το κλίμα επηρεάστηκε κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού από μια υποτροπική υψηλή ζώνη πίεσης, που οδήγησε σε θερμές και ξηρές καιρικές συνθήκες. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα επικράτησαν μέσο - εγκάρσιες καταπιέσεις, δυτικοί άνεμοι, ψυχρές συνθήκες και βροχοπτώσεις.

Οι Markonis et al . (2016) αναφέρουν ότι στην Προμινωϊκή περίοδο (περίπου 3200 - 2200 π.Χ.) επικράτησαν υγρές και ζεστές συνθήκες τις οποίες ακολούθησαν ξηρές και ψυχρές στην αρχή της Μεσομινωϊκής περιόδου (περίπου 2200 - 1700 π.Χ.). Στην συνέχεια κατά τη Νεοανακτορική περίοδο (περίπου 1700 - 1500 π.Χ.), επικράτησε μια έντονη ξηρή περίοδος στη Μεσόγειο και ιδιαίτερα στην Κρήτη (Floods, 1912).Ο ίδιος αναφέρει ακόμη ότι η Υστερομινωική ΙΒ (περίπου 1500 - 1450 π.Χ.) ήταν ίσως μια ιδιαίτερα ξηρή περίοδος με υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι και λιγότερες ατμοσφαιρικές κατακρημνίσεις το χειμώνα. Στη συνέχεια, επικράτησαν επίσης ξηρές και ψυχρές συνθήκες που έληξαν γύρω στο 1200 π.Χ.

Πολλά απ' αυτά πιστοποιούνται και από την ανάλυση δακτυλίων κορμού ελιάς, που βρέθηκε στην Σαντορίνη (Friedrich et al., 2006). Επίσης, Ιστορικοί, Αρχαιολόγοι και Υδρογεωλόγοι αναφέρουν ότι στο τέλος της Μινωϊκής περιόδου επικράτησε μια περίοδος υπερβολικής ξηρασίας, που πρέπει να σχετίζεται με την κατάρρευση του Μινωϊκού πολιτισμού, αλλά τα υπάρχοντα στοιχεία δεν έχουν ακόμη πλήρως αξιολογηθεί. Όμως, οι Friedrich et al. (2006), τεκμηριώνουν ότι η έκρηξη του ηφαιστείου στην Σαντορίνη έγινε στο τέλος του 17ου αιώνα π.Χ.και όχι στο τέλος του 16ου, στοιχείο, που απομακρύνει την πιθανότητα ότι το τέλος του Μινωϊκού πολιτισμού σχετίζεται άμεσα με αυτή την έκρηξη, άποψη που υποστηρίζεται από πληθώρα αρχαιολόγων. Μια τέτοια εναλλαγή ψυχρών και υγρών περιόδων με αυτές θερμών και ξηρών, έχουν σημειωθεί σε πολλές ιστορικές περιόδους της Κρήτης και φυσικά συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Καταγεγραμμένες μετρήσεις των ατμοσφαιρικών κατακρημνίσεων, περίπου ενός αιώνα στο Ηράκλειο (μπλε γραμμή), στα Χανιά (κόκκινη γραμμή) και στη Σητεία (πράσινη γραμμή) που φαίνονται στο παρακάτω διάγραμμα, επιβεβαιώνουν τη μεταβλητότητα των κατακρημνίσεων στην Κρήτη, όχι όμως μείωσή τους κατά τις προσφιλείς εκφράσεις των "κλιματολογούντων" (Markonis et al., 2016). Παράδειγμα εσφαλμένης εκτίμησης για την αλλαγή του κλίματος είναι το εξής: Εάν από τα παραπάνω στοιχεία (μετρήσεις) του Ηρακλείου, απομονώσει κάποιος αυτά από το 1963 μέχρι το 1992 και κάνει μελλοντικές προβλέψεις, θα δειχθεί μια σαφής μείωση των ατμοσφαιρικών κατακρημνίσεων. Όμως, αν προστεθούν προηγούμενα και/ή επόμενα έτη αυτό ανατρέπεται εντελώς. Επίσης, τα μοντέλα γνωστά ως GCMs (General Circulation Models) απλώς αναπαράγουν τις ευρείες κλιματικές συμπεριφορές σε διαφορετικές γεωγραφικές τοποθεσίες και την ακολουθία υγρών/ξηρών ή ζεστών/ψυχρών περιόδων σε μια μέση μηνιαία κλίμακα. Όμως, τα αποτελέσματά τους σε ετήσιες και μακρές (30 ετών) κλίμακες απέχουν από την πραγματικότητα. Δεν αναπαράγουν τη φυσική διακύμανση στη διάρκεια του έτους με αποτέλεσμα καθένα από τα μοντέλα αυτά να μη διαφοροποιείται ουσιαστικά από τα άλλα.

Σχετικά με τα πολυσυζητούμενα "αέρια θερμοκηπίου", είναι γνωστό, ότι ένα σημαντικό μέρος της υπέρυθρης ακτινοβολίας, που εκπέμπεται προς την επιφάνεια της γης, κυρίως στις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες, απορροφάται από διάφορα αέρια της ατμόσφαιρας (CO₂, CH₄, N₂O, HFC, PFC και SF₆) τα λεγόμενα " 6 αέρια θερμοκηπίου" και φυσικά τα σύννεφα και ξαναεκπέμπονται στη γη. Εκτιμάται ότι χωρίς το προστατευτικό αυτό "θερμοκήπιο" ο πλανήτης μας θα ήταν μια απέραντη παγωμένη έρημος, αφιλόξενη για τα περισσότερα είδη της χλωρίδας και της πανίδας, αφού η μέση θερμοκρασία του αέρα θα ήταν 18°C κάτω του μηδενός.

Παρότι η παρουσία αυτών των αερίων προϋπήρχε της εμφάνισης του ανθρώπου στη γη, είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι οι επιταχυνόμενες ανθρωπογενείς δραστηριότητες της εποχής μας, οδηγούν στην αύξηση αυτών συγκεντρώσεων στην ατμόσφαιρα. Αυτό σε συνδυασμό με τη δημιουργία της ονομαζόμενης "τρύπας" στο στρώμα του όζοντος, μπορούν να δημιουργήσουν αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Παραμένει, όμως, αδιευκρίνιστη η ποσοτική συνεισφορά των ανθρωπογενών παρεμβάσεων στην κλιματική αλλαγή ή μάλλον στην κλιματική μεταβλητότητα και ιδιαίτερα στις ατμοσφαιρικές κατακρημνίσεις. Επίσης, κάθε ανθρώπινη γενεά, με περιορισμένο κύκλο ζωής και φυσικά μνήμης, δεν μπορεί να είναι σίγουρη ότι το κλίμα της επιρροής της, αλλάζει τα τελευταία έτη, κυρίως σ' ότι αφορά τις επιπτώσεις της στους υδατικούς πόρους.

Σήμερα είναι απόλυτα τεκμηριωμένο ότι το κλίμα μιας περιοχής δεν παραμένει σταθερό. Αντίθετα παρά τις έντονες διακυμάνσεις στους κυλιόμενους μέσους όρους των ατμοσφαιρικών κατακρημνίσεων μακρών σειρών ετών (άνω των 50), δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές. Δηλαδή, καταγράφονται με σαφήνεια ανοδικοί και καθοδικοί κύκλοι, που εναλλάσσονται χρονικά, αλλά χωρίς καμία κανονικότητα, που φαίνεται να διαρκούν από λίγες δεκαετίες έως και πάνω από εκατονταετίες. Το περιβάλλον της Μεσογείου φαίνεται ότι δεν έχει αλλάξει σημαντικά ή έχει μεταβληθεί ελάχιστα και σε καμία περίπτωση δεν έχει υποβαθμιστεί. Αυτό ήταν επίσης, το γενικό συμπέρασμα σοβαρών ερευνών και διεθνών συνεδρίων, όπως αυτό που οργανώθηκε Ηράκλειο το 1993 με θέμα "Διαχρονικές Κλιματικές Μεταβολές και Επιπτώσεις τους στους Υδατικούς Πόρους στην περιοχή της Μεσογείου" στην Κρήτη (Angelakis and Issar, 1995).

Συμπερασματικά, θεωρείται δεδομένο ότι συμβαίνει μια αέναη εναλλαγή ψυχρών και θερμών μακρο - εποχών, οι οποίες περιλαμβάνουν πολλούς μικρότερους χρονικούς κύκλους κλιματικής μεταβλητότητας και αβέβαιης πρόβλεψης. Όμως, γνωρίζουμε πολύ λίγα για τις εξελισσόμενες διεργασίες στο εσωτερικό και στην επιφάνεια του πλανήτη, κι ακόμη περισσότερο έξω από αυτόν, που θα χρειασθεί η παραγωγή περισσότερης επιστημονικής γνώσης για την πλήρη κατανόηση τους. Δυστυχώς, οικονομικοί, επιστημονικοί και πολιτικοί κύκλοι, σε παγκόσμιο επίπεδο, μεγενθύνουν το πρόβλημα και επωφελούνται από την παγκόσμια ανησυχία, που δημιουργείται, άλλοτε για δήθεν επερχόμενη ερημοποίηση και άλλοτε για ακραία καιρικά φαινόμενα.

Πηγές:

Angelakis, A.N.and Issar, A.S. (1995). Diachronic Climatic Impacts on Water Resources. Springer, Berlin, Germany.

Floods JM (2012) Water management in Neopalatial Crete and the development of the Mediterranean climate. A Thesis submitted to the faculty of the graduate school at the University of North Carolina at Greensboro in partial fulfillment of the requirements for the Master Degree of Arts. Greensboro, North Carolina, USA.

Friedrich, W.L., Kromer, B., Friedrich, M., Heinemeier, J., Pfeiffer, T., and Talamo, S. (2006). Santorini Eruption Radiocarbon Dated to 1627– 1600 BC. Sciences, 312, p.548.

Hawking, S και Mlodinow, L. (2010).Το Μεγάλο Σχέδιο. Bantam Books, New York, NY, USA.

Markonis, Y., Angelakis, A.N., Christy, J., and Koutsoyiannis, D. (2016). Climatic Variability and the Evolution of Water Technologies in Crete, Hellas. Water History 8: 137–157.

Ο κ. Ανδρέας N. Αγγελάκης είναι άμισθος Τεχνικός Σύμβουλος της Ένωσης των ΔΕΥΑ από το 1990

(από την εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ")