Το Πρόβλημα με τον Αγωγό Φυσικού Αερίου Nord Stream 2

Το 2005, η κρατική ρωσική εταιρία ενέργειας Gazprom [1] και αρκετές ευρωπαϊκές εταιρείες συμφώνησαν να δημιουργήσουν την Nord Stream AG, μια κοινοπραξία που θα επιβλέπει την κατασκευή του μακρύτερου υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου στον κόσμο. Οι ηγέτες της Γερμανίας και της Ρωσίας [2] σημείωσαν ότι ο αγωγός, που θα συνδέει την ρωσική πόλη Vyborg με την γερμανική πόλη Greifswald θα επιτρέψει στην Gazprom να εξυπηρετεί αγορές αερίου στην βορειοδυτική Ευρώπη απευθείας μέσω της Γερμανίας. Με την Γερμανία ως σημαντικό κόμβο ενεργειακής διαμετακόμισης, η ΕΕ θα μπορούσε στην συνέχεια να προστατεύσει τον εφοδιασμό της με φυσικό αέριο, εάν οι συγκρούσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας έχουν ως αποτέλεσμα την διακοπή των ροών από τους αγωγούς στον νότο.

Κατασκευή σωλήνα για τον Nord Stream στο Sassnitz, στην Γερμανία, τον Μάιο του 2016. TOBIAS SCHWARZ / REUTERS
------------------------------------------------------

Οι Πολωνοί αξιωματούχοι αισθάνθηκαν διαφορετικά. Ο Ράντεκ Σικόρσκι [3], τότε υπουργός Εξωτερικών, συνέκρινε [4] την συμφωνία με το σύμφωνο Molotov-Ribbentrop του 1939, την συμφωνία μη επίθεσης μεταξύ της Γερμανίας του Χίτλερ και της Σοβιετικής Ένωσης του Στάλιν που οδήγησε τελικά στην κοινή εισβολή στην Πολωνία. Η Βαρσοβία χαρακτήρισε τον Nord Stream ως έναν γεωπολιτικό κίνδυνο που θα μπορούσε να αυξήσει την επιρροή της Μόσχας και του Βερολίνου στην δική της εγχώρια παροχή φυσικού αερίου [5].

Την εποχή εκείνη, οι αξιωματούχοι της ΕΕ απέρριψαν [6] την παρομοίωση του Sikorski ως υπερβολική. Κατά την διάρκεια των τριών ετών από τότε που η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία [7] και ξεκίνησε τον πόλεμό της στην ανατολική Ουκρανία, ωστόσο, οι προειδοποιήσεις του φάνηκαν ολοένα και πιο προφητικές. Βεβαίως, ο Nord Stream δεν θα οδηγήσει σε ρωσο-γερμανική εισβολή στην Πολωνία -αλλά ο αγωγός, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2011, έφερε το Βερολίνο και την Μόσχα πιο κοντά με έναν τρόπο που άφησε κάποια κράτη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, την Πολωνία και την Σλοβακία, πιο ευάλωτα στις ρωσικές πιέσεις.

Η επέκταση του έργου, που ονομάζεται Nord Stream 2, βρίσκεται σε καλό δρόμο για να ολοκληρωθεί κατά το 2019, ανανεώνοντας τον επείγοντα χαρακτήρα αυτών των ανησυχιών. Με εκτιμώμενο κόστος 11,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ο Nord Stream 2 θα προσθέσει δύο ακόμα αγωγούς φυσικού αερίου στους δύο ήδη υπάρχοντες, διπλασιάζοντας την χωρητικότητα του έργου και εμβαθύνοντας την εξάρτηση των κεντρικών, νότιων και ανατολικών κρατών [της Ευρώπης] από το ρωσικό φυσικό αέριο. Παρ' όλο που το σχέδιο θα μείωνε τις ελλείψεις φυσικού αερίου σε ορισμένες από αυτές τις χώρες, η προστιθέμενη χωρητικότητα θα εξασθενήσει την θέση της Ουκρανίας -μέσω της οποίας διέρχονται τώρα ορισμένοι μεγάλοι αγωγοί- στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου. Επίσης, διχάζει περαιτέρω την ΕΕ μεταξύ των κρατών-μελών που ευνοούν το σχέδιο και εκείνων που αντιτίθενται σε αυτό.

Επιπλέον, ο Nord Stream 2 θα μπορούσε να παράγει έσοδα εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων για την Gazprom. Αυτό θα πρέπει να προβληματίσει τους Δυτικούς αξιωματούχους, επειδή τα έσοδα της εταιρείας στηρίζουν τις εξωτερικές πολιτικές της Μόσχας. Η Gazprom επιδοτεί αποτελεσματικά τους πολέμους της Ρωσίας στην ανατολική Ουκρανία και την Συρία, χρηματοδοτεί την προπαγάνδα του Κρεμλίνου με στόχο την υπονόμευση της ευρωπαϊκής ενότητας και λαδώνει την μηχανή των αντιευρωπαϊκών κομμάτων σε ολόκληρη την ήπειρο.

Τα καλά νέα είναι ότι υπάρχουν μερικοί τρόποι με τους οποίους η ΕΕ μπορεί να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο, τηρώντας τους δικούς της στόχους ενεργειακής απόδοσης. Για παράδειγμα, μπορεί να λάβει μέτρα για να αυξήσει την χρήση της ανανεώσιμης και μη συμβατικής ενέργειας, [8]. Μπορεί να επεκτείνει το πρόγραμμά της για την κατασκευή τερματικών σταθμών εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), διευκολύνοντας την παράδοση περισσότερου φυσικού αερίου από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Μέση Ανατολή. Και μπορεί να κατασκευάσει περισσότερους αγωγούς μεταξύ κρατών-μελών της ΕΕ.

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν, τότε πρωθυπουργός της Ρωσίας, πάνω σε ένα πλοίο απόθεσης αγωγών στον κόλπο της Φινλανδίας, τον Σεπτέμβριο του 2010. DMITRY LOVETSKY / REUTERS
-------------------------------------------------

ΕΝΑΣ ΑΓΩΓΟΣ ΞΕΝΟΥ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΟΣ

Ως ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς πετρελαίου και φυσικού αερίου στον κόσμο, το ρωσικό κράτος αντλεί περισσότερα από τα μισά έσοδά του από την παραγωγή ενέργειας. Καθώς οι τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου [9] μειώθηκαν τα τελευταία χρόνια, η χώρα χρειάστηκε να διευθετήσει βαθιές δημοσιονομικές ελλείψεις. Για παράδειγμα, η Μόσχα βάσισε τις προβλέψεις για τα έσοδα και τις δαπάνες για το 2016 σε μια τιμή πετρελαίου στα 50 δολάρια ανά βαρέλι -και όταν οι τιμές του πετρελαίου έπεσαν αρκετά κάτω από το όριο αυτό, η κυβέρνηση έπρεπε να χρησιμοποιήσει αποθεματικά ύψους 130 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την αντιστάθμιση του ελλείμματος. Οι πόλεμοι της Ρωσίας στην Συρία και την ανατολική Ουκρανία έχουν αυξήσει τα οικονομικά βάρη. Η χώρα φαίνεται ότι θα αντιμετωπίζει προβλήματα εσόδων όσο παραμένουν χαμηλές οι τιμές της ενέργειας.

Τα δάνεια σε ξένο νόμισμα θα βοηθούσαν την Ρωσία να γεφυρώσει αυτά τα κενά, αλλά οι Δυτικές κυρώσεις έχουν πλήξει την πρόσβαση της Μόσχας σε αυτά. Αυτό αφήνει τις εξαγωγές ενέργειας ως έναν από τους λίγους εναπομείναντες τρόπους ώστε η Ρωσία να αντλήσει ξένο νόμισμα. Για να πάρει τα απαιτούμενα δολάρια και ευρώ, η Ρωσία πρέπει να αντλεί και να εξάγει πετρέλαιο και φυσικό αέριο, ανεξάρτητα από τις χαμηλές τιμές [10].

Μέχρι στιγμής, ο Nord Stream 1 δεν έχει συμβάλει πολύ στον ισολογισμό της Gazprom, ακόμα κι αν έχει προσθέσει στα συναλλαγματικά αποθέματα της Ρωσίας. Το έργο φαίνεται να είναι καταστροφικό για τους μετόχους της Gazprom -ειδικά για την ρωσική κυβέρνηση, η οποία κατέχει το 51% της εταιρείας. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η Gazprom είναι υποχρεωμένη να πληρώνει περίπου 319 εκατομμύρια δολάρια [11] για να στέλνει αέριο μέσω του αγωγού [11] κάθε τρίμηνο, ανεξάρτητα από την ποσότητα αερίου που μεταφέρει. (Η Gazprom μπορεί να ανακτήσει ορισμένα από αυτά τα χρήματα ως ένας από τους μετόχους του Nord Stream). Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι ο Nord Stream 2 θα είναι πιο κερδοφόρος.

Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα για την Ρωσία, η ΕΕ περιορίζει ήδη την ποσότητα φυσικού αερίου που μπορεί να εισάγει από την Ρωσία μέσω του Nord Stream. Το 2016, η ΕΕ εισήγαγε λιγότερο από το μισό [12] ρωσικό φυσικό αέριο που μπορούσαν να μεταφέρουν οι αγωγοί. (Παρά το γεγονός ότι οι εξαγωγές της Gazprom μέσω του Nord Stream 1 παραμένουν κάτω από την ισχύουσα χωρητικότητα του αγωγού, η εταιρεία και η ρωσική κυβέρνηση ελπίζουν ότι η κατασκευή του Nord Stream 2 θα οδηγήσει την Γερμανία να πιέσει σκληρότερα για να αυξηθούν οι πωλήσεις ρωσικού φυσικού αερίου σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες). Και η Gazprom είναι πολύ πιο αδύναμη από όσο ήταν τότε που άρχισε να λειτουργεί η πρώτη φάση του Nordstream. Οι παγκόσμιες τιμές του φυσικού αερίου έχουν πέσει πρόσφατα, η εταιρεία πρόκειται να κατασκευάσει έναν άλλο δαπανηρό αγωγό στην ρωσική Άπω Ανατολή και οι κυρώσεις έχουν μπλοκάρει την πρόσβασή της σε πιστώσεις από παγκόσμια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.

Για όλους αυτούς τους λόγους, ο Nordstream 2 φαίνεται να αποτελεί καταστροφή για την Gazprom και την ρωσική κυβέρνηση. Γιατί λοιπόν η Μόσχα προχωράει με το έργο;

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ

Αν και τα οικονομικά του Nord Stream 2 δεν βγάζουν πολύ νόημα, η Ρωσία έχει πολύ καλύτερους γεωπολιτικούς λόγους για να κατασκευάσει τον αγωγό.

Κατ' αρχήν, ο Nord Stream 2 θα μπορούσε να δώσει στην Μόσχα περισσότερη μόχλευση στην Ουκρανία και σε ορισμένα άλλα γειτονικά κράτη. Με την δυνατότητα να καλύψει σχεδόν όλες τις ανάγκες φυσικού αερίου της Δυτικής Ευρώπης μέσω της Βαλτικής Θάλασσας, η Μόσχα θα μπορούσε να διακόψει μερικές από τις προμήθειες ενέργειας του Κιέβου χωρίς να θέσει σε κίνδυνο τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Δύση. (Μια τέτοια κίνηση ενδέχεται να αμφισβητήσει τις νομικές και συμβατικές υποχρεώσεις της εντός της ΕΕ, αλλά η Ρωσία δεν έδειξε ενθουσιασμό για την εκπλήρωση κατά γράμμα των υποχρεώσεών της υπό παρόμοιες συνθήκες, προς ανησυχία των Αρχών της ΕΕ). Η Μόσχα θα μπορούσε να κάνει παρόμοια βήματα έναντι άλλων χωρών που διασχίζονται από αγωγούς από την Ρωσία [13], όπως η Λευκορωσία, η Πολωνία και η Σλοβακία.

Η Ρωσία μπορεί να κάνει ή να μην κάνει ένα τέτοιο βήμα. Πιο σίγουρο όμως είναι ότι ο Nord Stream 2 θα αποδυναμώσει την θέση της Ουκρανίας ως σημαντικού φορτωτή φυσικού αερίου στην Ευρώπη, αφαιρώντας από το Κίεβο τουλάχιστον 2,2 δισεκατομμύρια δολάρια σε έσοδα και υπονομεύοντας [14] τις επενδύσεις της Δύσης στις μεταρρυθμίσεις της χώρας, οι οποίες εξαρτώνται εν μέρει από την οικονομική σταθερότητα.

Εργαζόμενοι της Gazprom παρακολουθούν το κοίτασμα πετρελαίου και φυσικού αερίου Yuzhno Russkoye της Ρωσίας, τον Δεκέμβριο του 2007. DENIS SINYAKOV / REUTERS
----------------------------------------------------

Ο διευρυμένος αγωγός θα απειλείσει επίσης την οικονομική υγεία άλλων χωρών. Εάν η κατανάλωση φυσικού αερίου στην Ευρώπη πέσει καθώς θα στρέφεται προς τις ανανεώσιμες και τις μη συμβατικές πηγές ενέργειας, η ήπειρος θα μπορούσε τελικά να προμηθεύεται όλο το αέριο που χρειάζεται μέσω του διευρυμένου αγωγού Nord Stream, εκμεταλλευόμενη τις οικονομίες κλίμακας από την χρήση του αγωγού μέχρι την πλήρη του δυναμικότητα. Αυτό, με την σειρά του, θα καθιστούσε περιττές τις εγκαταστάσεις που συνδέουν την Ρωσία με την Ευρώπη μέσω της Λευκορωσίας, της Πολωνίας και της Σλοβακίας, στερώντας τις χώρες αυτές από μια σημαντική πηγή εισοδήματος και αφήνοντάς τις πιο ευάλωτες στην ρωσική πίεση. Γενικότερα, ο Nord Stream 2 θα μπορούσε να αποδυναμώσει το ενδιαφέρον της Ευρώπης για την εξεύρεση εναλλακτικών πηγών αερίου τις επόμενες δεκαετίες -ειδικά εάν η Gazprom τροποποιήσει τις τιμές της για να χτυπήσει τον ανταγωνισμό.

Εν τω μεταξύ, η συζήτηση για την κατασκευή του Nord Stream 2 βοήθησε ήδη να τοποθετηθούν οι χώρες της Βαλτικής, η Πολωνία και οι Ηνωμένες Πολιτείες απέναντι στην Γερμανία, υπονομεύοντας την Δυτική αλληλεγγύη προς όφελος της Ρωσίας. Τον Ιούνιο, για παράδειγμα, η Γερουσία των ΗΠΑ ψήφισε για να ενισχύσει τις [15] κυρώσεις [16] κατά της Ρωσίας με ένα μέτρο που περιελάμβανε γερμανικές και αυστριακές εταιρείες που συμμετείχαν στον Nord Stream 2 (ακολούθησε και η Βουλή των Αντιπροσώπων τον Ιούλιο). Η Αυστρία και η Γερμανία καταδίκασαν [17] την ψηφοφορία, αυξάνοντας το επίπεδο ανταγωνισμού μεταξύ Βερολίνου και Ουάσινγκτον στο υψηλότερο σημείο του από την έναρξη των προεδρικών εκλογών του Donald Trump [18]. «Ο ενεργειακός εφοδιασμός της Ευρώπης είναι θέμα της Ευρώπης και όχι των Ηνωμένων Πολιτειών», δήλωσαν σε κοινό ανακοινωθέν ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Sigmar Gabriel και ο Αυστριακός καγκελάριος Christian Kern [19]. Πίσω από τα σκληρά λόγια βρισκόταν η δέσμευση των γερμανικών επιχειρήσεων για τον Nord Stream: Το έργο θα μπορούσε να καταστήσει την χώρα έναν σημαντικό κόμβο μεταφοράς ενέργειας. (Ο πρώην Γερμανός καγκελάριος Gerhard Schröder είναι πρόεδρος του συμβουλίου [20] της Nord Stream AG.)

Εάν ολοκληρωθεί ο Nord Stream 2, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα επηρεάσει τις εξαγωγές LNG των Ηνωμένων Πολιτειών προς την Ευρώπη. Λίγες μέρες πριν η Γερμανία και η Αυστρία αμφισβητήσουν τις κυρώσεις των ΗΠΑ, η πρώτη αποστολή αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Κεντρική Ευρώπη έφθασε με δεξαμενόπλοιο στο Swinoujscie, το πολωνικό λιμάνι της Βαλτικής Θάλασσας. Πολωνοί αξιωματούχοι συμμετείχαν σε πλούσιες εορταστικές εκδηλώσεις για να καλωσορίσουν το δεξαμενόπλοιο σε ένα τερματικό αξίας 845 εκατομμυρίων δολαρίων, το οποίο κατασκευάστηκε για να διαφοροποιήσει τις προμήθειες αερίου της Πολωνίας και να μειώσει την εξάρτηση της χώρας από την Ρωσία.

Άλλες χώρες της περιοχής, όπως η Λιθουανία και η Εσθονία, προγραμματίζουν επίσης να εξυπηρετούν τις αποστολές υγροποιημένου φυσικού αερίου -όχι μόνο από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και από την Αυστραλία, την Αφρική και την Μέση Ανατολή. Η Λιθουανία έχει ήδη κατασκευάσει σταθμό υγροποιημένου φυσικού αερίου και εισάγει αέριο από τις Ηνωμένες Πολιτείες, κάποιες ποσότητες του οποίου στέλνει στην Λετονία και την Εσθονία. Τέτοιες εγκαταστάσεις απειλούν το μερίδιο αγοράς της Ρωσίας και την επιρροή της Μόσχας σε χώρες που εξαρτώνται από το ρωσικό αέριο.

ΑΕΡΙΟ ΣΤΟ ΡΕΖΕΡΒΟΥΑΡ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ

Οι Δυτικοί υπερασπιστές του Nord Stream 2 υποστηρίζουν ότι ο διευρυμένος αγωγός θα ικανοποιήσει την ανάγκη της ΕΕ για εισαγόμενο φυσικό αέριο καθώς η εγχώρια παραγωγή μειώνεται. Κάποιοι αναφέρονται στους ισχυρισμούς της Nord Stream AG ότι ο υπάρχων αγωγός χρησιμοποιήθηκε το 2016 για να φτάσει το 80% της χωρητικότητάς του και ότι η χρήση αυξάνεται. Ωστόσο, άλλες εκτιμήσεις υποδεικνύουν ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί λιγότερη [21] από την ικανότητα του Nord Stream 1 για να παραδίδει φυσικό αέριο στην Ευρώπη και ότι η κατανάλωση φυσικού αερίου της ΕΕ αναμένεται να μειωθεί στο μέλλον. Από αυτή την άποψη, φαίνεται πιο δύσκολο να δικαιολογηθεί ένας δεύτερος αγωγός.

Ορισμένες γερμανικές επιχειρήσεις ίσως να επωφεληθούν βραχυπρόθεσμα από τον Nord Stream 2, αλλά ο πραγματικός νικητής από τον διευρυμένο αγωγό θα είναι η Ρωσία. Πέρυσι, η Gazprom παρείχε το 33% του φυσικού αερίου που καταναλώνεται στην ΕΕ. Δίνοντας το πράσινο φως στον Nord Stream 2, η ΕΕ θα ενισχύσει την ίδια χώρα που προσπαθεί σκληρά να υπονομεύσει. Η εξάρτηση της ΕΕ από την προμήθεια φυσικού αερίου από τον αγωγό θα ενισχύσει τα συναλλαγματικά αποθέματα της Ρωσίας και θα ενδυναμώσει την κυριαρχία της στις ευρωπαϊκές αγορές ενέργειας. Εν τω μεταξύ, οι Δυτικές επενδύσεις σε νέους αγωγούς που συνδέουν ευρωπαϊκά έθνη με την γερμανική άκρη του αγωγού Nord Stream θα δεσμεύουν την Ευρώπη στην παροχή φυσικού αερίου από την Ρωσία, αποθαρρύνοντας την πρόοδο της περιοχής σχετικά με την ενεργειακή απόδοση.

Αν και η γερμανική κατανάλωση φυσικού αερίου μειώνεται, η μετατόπιση της Ευρώπης από την πυρηνική ενέργεια και την ενέργεια από το κάρβουνο θα μπορούσε να οδηγήσει σε περιορισμένη επιστροφή του φυσικού αερίου ως μεταβατικό καύσιμο. Ταυτόχρονα, η μείωση της εγχώριας παραγωγής φυσικού αερίου στην ΕΕ, ιδίως στην Ολλανδία, θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυξημένη ζήτηση για εισαγωγές αερίου στην Γερμανία. Για τους λόγους αυτούς, ο Nord Stream 2 θα μπορούσε να δώσει στην Ρωσία αυξημένο μερίδιο της γερμανικής αγοράς ενέργειας.

Ως εναλλακτική λύση, η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει να επιδιώκει να επιτύχει δύσκολους στόχους για την ενεργειακή της απόδοση. Θα πρέπει επίσης να συνεχίσει να διαφοροποιεί τις πηγές φυσικού αερίου, μειώνοντας την εξάρτησή της από τις ρωσικές προμήθειες. Με επικεφαλής την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θα πρέπει να προσπαθήσει να εναρμονίσει τις ενεργειακές πολιτικές των κρατών-μελών της. Ο στόχος πρέπει να είναι μια ενοποιημένη προσέγγιση έναντι της Ρωσίας, η οποία να μην ευνοεί τους στενούς στόχους μεμονωμένων κρατών και εταιρειών, αλλά να προστατεύει τα συμφέροντα ολόκληρης της ΕΕ.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-08-23/trouble-nord-s...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2012-05-06/pu...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2014-04-09/german...
[3] https://www.foreignaffairs.com/interviews/2013-04-03/polish-model
[4] http://www.nytimes.com/2009/10/13/world/europe/13pipes.html
[5] https://www.ft.com/content/eb1ebca8-9514-11e5-ac15-0f7f7945adba
[6] http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/note/join/2007/393274/IPOL-PETI_NT(2007)393274_EN.pdf
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2016-04-18/why-putin-too...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2017-05-17/power-o...
[9] http://www.gazprom.com/about/marketing/europe/
[10] http://www.dw.com/en/russia-refuses-to-rein-in-oil-production-in-2016/a-...
[11] http://www.eegas.com/ns-cost-volume-2014-2016e.htm
[12] http://www.gazpromexport.ru/en/statistics/
[13] https://www.foreignaffairs.com/issues/2016/95/3
[14] http://energypost.eu/nordstream-2-risks-failure/
[15] https://www.theguardian.com/us-news/2017/jul/25/us-house-representatives...
[16] http://edition.cnn.com/2017/08/02/politics/donald-trump-russia-sanctions...
[17] http://www.dw.com/en/us-bill-on-russia-sanctions-prompts-german-austrian...
[18] https://www.foreignaffairs.com/topics/trump-administration
[19] https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-06-15/u-s-toughens-stance-o...
[20] http://www.nord-stream.com/about-us/our-shareholders-committee/
[21] http://www.clingendaelenergy.com/files.cfm?event=files.download&ui=9C1DE...