H τιμή της βενζίνης premium ξεπέρασε τα τρία δολάρια το
γαλόνι στις περισσότερες περιοχές των ΗΠΑ στη διάρκεια των τελευταίων
εβδομάδων, κάτι που ξάφνιασε τους καταναλωτές, αλλά όχι τους αναλυτές στις
διεθνείς αγορές πετρελαίου. Από τα χαμηλά πριν από περίπου δύο έτη, η τιμή
πετρελαίου έχει υπερδιπλασιαστεί.
Οι υψηλότερες τιμές πετρελαίου ενισχύουν την περιουσία των
παραγωγών τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό. Το Διεθνές Νομισματικό
Ταμείο (ΔΝΤ) αναθεώρησε ανοδικά τις προβλέψεις για τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ
στους έξι από τους δέκα κορυφαίους πετρελαιοπαραγωγούς και εκτιμά ότι ο ρυθμός
αύξησης του όγκου του παγκόσμιου εμπορίου ενισχύθηκε μισή ποσοστιαία μονάδα
φέτος με αντίστοιχη αύξηση και το επόμενο έτος. Τα αυξημένα πετρελαϊκά έσοδα
βελτιώνουν τις δημοσιονομικές θέσεις των περισσότερων οικονομιών που έχουν
παραγωγή πετρελαίου, ενώ κάποιες άλλες οικονομίες επωφελήθηκαν από την πολύ μεγάλη
όρεξη των διεθνών επενδυτών να εκδώσουν κρατικό χρέος.
Οι πέντε πολιτείες με τα μεγαλύτερα κέρδη από την παραγωγή
πετρελαίου αυτή τη δεκαετία παρουσίασαν ρυθμό αύξησης των νέων θέσεων εργασίας
κατά 2,75% φέτος, ποσοστό διπλάσιο από τον μέσο όρο. Την ίδια στιγμή, ο αριθμός
των πετρελαιοπηγών σε αμερικανικό έδαφος αυξήθηκε περίπου κατά 50%.
Την ίδια στιγμή, το διπλάσιο κόστος ενέργειας πλήττει
σημαντικά τους προϋπολογισμούς των αμερικανικών νοικοκυριών, με το ενεργειακό
κόστος να αντιστοιχεί άμεσα στο 6,5% των καταναλωτικών δαπανών. Ακόμη πιο
προβληματικό, πρόκειται για έναν μεταβαλλόμενο φόρο, o οποίος εξαντλεί
δυσανάλογα τη δυναμική των νοικοκυριών χαμηλού εισοδήματος για δαπάνες. Πέρυσι,
η ενέργεια εκπροσώπησε το 8,7% των δαπανών από το 20% των νοικοκυριών με το
χαμηλότερο εισόδημα συγκριτικά με το 4,9% των νοικοκυριών στην κορυφαία
εισοδηματική κλίμακα. Επίσης, τα νοικοκυριά που βρίσκονται στην κατώτερη
κλίμακα στερούνται των καθαρών ενεργητικών για να αντισταθμίσουν τα αρνητικά
αποτελέσματα.
Αυτό το φορολογικό αποτέλεσμα υποδηλώνει την ισχυρή σχέση
ανάμεσα στους ανοδικούς κύκλους των τιμών πετρελαίου και στους κύκλους
οικονομικής επιβράδυνσης των ΗΠΑ, όπως έχουν καταγραφεί από τον Τζέιμς Χάμιλτον
του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας Σαν Ντιέγκο. Τα σκοτεινά αποτελέσματα του κ.
Χάμιλτον δείχνουν ότι στη διάρκεια της ιστορίας κάθε ύφεση, εκτός από μία, είχε
προηγηθεί μίας αύξησης των τιμών πετρελαίου και κάθε κατάρρευση της αγοράς
πετρελαίου, εκτός από μία, ακολουθήθηκε από μία ύφεση.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να περιμένουμε
επιβράδυνση. Όπως ήδη επεσήμανα, η αύξηση των τιμών πετρελαίου συνοδεύθηκε από
αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης και ενώ τα γεγονότα που εξέτασε ο κ. Χάμιλτον
σχετίζονταν περισσότερο με κατάρρευση της προσφοράς, η ιστορία των δύο
προηγούμενων ετών δείχνει έναν συνδυασμό δυνάμεων προσφοράς και ζήτησης.
Ακόμη πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι κατά την περίοδο
ανόδου των τιμών ενέργειας, η συναλλαγματική ισοτιμία του δολαρίου
αποδυναμώθηκε περίπου κατά 10% σε σταθμισμένη βάση. Με το πετρέλαιο να
τιμολογείται σε δολάριο στη διεθνή αγορά, αυτό είχε σημαντική επίδραση στα
κίνητρα των συμμετεχόντων στην αγορά και στις δύο πλευρές του ξυραφιού,
προσφοράς και ζήτησης.
Ένα ασθενέστερο δολάριο ενισχύει την αγοραστική δύναμη των
εμπορικών εταίρων των ΗΠΑ (πρόκειται για το αποκαλούμενο φαινόμενο Dornbusch,
όπως χαρακτηριστικά ονομάστηκε από τον οικονομολόγο του ΜΙΤ Ρούντι Ντόρνμπους),
κάτι που αποτυπώνεται στην αυξημένη ζήτηση για ενέργεια. Οι παραγωγοί
πετρελαίου εκτός των ΗΠΑ πωλούν ένα προϊόν που αποτιμάται σε δολάρια, αλλά
καταναλώνουν ένα καλάθι με προϊόντα που αποτιμώνται και σε δολάρια και σε άλλα
νομίσματα. Για αυτούς, το ασθενέστερο δολάριο μειώνει το κόστος εξαγωγών σε
σχέση με το κόστος των εισαγωγών και συνεπώς περιορίζει την προσφορά. Η ψαλίδα
κλείνει με περισσότερη ζήτηση και λιγότερη προσφορά, γεγονός που υπαινίσσεται
υψηλότερη τιμή πετρελαίου σε δολάρια.
Η πτώση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ φαίνεται να
αποκτά κεκτημένη ταχύτητα, εν μέρει επειδή o Αμερικανός υπουργός Οικονομικών
Στιβ Μνούτσιν φαίνεται να μην ανησυχεί από την εξασθένησή του. Εάν συνεχιστεί,
το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι άνοδος του κόστους ενέργειας; Η απάντησή μας
είναι όχι, για τρεις λόγους.
Πρώτον, το δολάριο έχει υποτιμηθεί έναντι των περισσότερων
νομισμάτων, αλλά πολύ λιγότερο έναντι των νομισμάτων αναδυόμενων χωρών που
είναι σημαντικοί εταίροι, όπως η Κίνα.
Δεύτερον, μέρος της αύξησης των τιμών πετρελαίου έχει να
κάνει με τη συγκράτηση της προσφοράς από χώρες μέλη του Οργανισμού
Πετρελαιοπαραγωγών Εξαγωγών Κρατών (ΟΠΕΚ) και άλλες χώρες, όπως η Ρωσία. Όχι
τυχαία, οι τιμές πετρελαίου άρχισαν την ανοδική τους πορεία με τη μείωση της
παραγωγής από τον ΟΠΕΚ στα τέλη του 2016, με αποτέλεσμα σήμερα να φαίνονται
υψηλές συγκριτικά με άλλα βιομηχανικά εμπορεύματα.
Περαιτέρω εξασθένηση της αξίας του δολαρίου που θα υπονόμευε
την προσφορά και θα ενίσχυε τη ζήτηση ίσως να αλλάξει τη σημερινή κατάσταση. Η
Σαουδική Αραβία θέλει μία σταθερή, ισορροπημένη αγορά για το πετρέλαιο εν όψει
της πώλησης μεριδίου 5% της Saudi Aramco, του κρατικού πετρελαϊκού κολοσσού
της. Για μία υγιή αγορά με μακροπρόθεσμες κεφαλαιουχικές επενδύσεις, μία τιμή
πετρελαίου υπερβολικά υψηλή μπορεί να αποδειχθεί το ίδιο προβληματική όσο και
μία τιμή υπερβολικά χαμηλή. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι αξιωματούχοι στον ΟΠΕΚ
ίσως να αδράξουν την ευκαιρία να αυξήσουν την προσφορά διατηρώντας τις τιμές
στα σημερινά κανάλια.
Τρίτον, όταν πρόκειται για προσφορά, δεν μπορείς να κοιτάς
αποκλειστικά τις ξένες αγορές. Η αύξηση της αμερικανικής παραγωγής, χάρη στην
τεχνολογική πρόοδο στην αξιοποίηση των σχιστολιθικών κοιτασμάτων, είναι
εκπληκτική.
Οι ΗΠΑ αναμένεται να διοχετεύσουν φέτος περισσότερο
πετρέλαιο συγκριτικά με οιαδήποτε άλλη περίοδο στην ιστορία τους. Ωστόσο, οι
εγχώριοι παραγωγοί έχουν αυξήσει σε μέτριο βαθμό μέχρι στιγμής την προσφορά,
κάτι που το αποδίδουν στην επιθυμία των επενδυτών για περισσότερα κέρδη και
λιγότερες κεφαλαιουχικές δαπάνες. Όμως, η τεχνολογία σε επίπεδο παραγωγής
εξελίσσεται και οι υψηλότερες τιμές είναι εδώ.
Πιθανότατα οι επιπτώσεις στην ευρύτερη οικονομία ενός
ενεργειακού σοκ, παρότι είναι ανεπιθύμητες, δεν θα αποσταθεροποιήσουν την
ανάπτυξη. Είμαστε ωστόσο επιφυλακτικοί, επειδή οι αγορές εμπορευμάτων είναι
ασταθείς. Σε πρόσφατη εργασία με τον Κρίστοφερ Τρέμπες του Ινστιτούτου του
Κιέλου μετρήσαμε περισσότερους κύκλους ανόδου/κατάρρευσης στις τιμές
εμπορευμάτων απ’ ό,τι στις ροές κεφαλαίου από το 1820. Η παγκόσμια οικονομία
μοιάζει να κινείται όπως το τρενάκι του τρόμου.
* Η Κάρμεν Ράινχαρτ είναι καθηγήτρια του Διεθνούς Χρηματοοικονομικού
Συστήματος στο Harvard Kennedy School. Ο Βίνσεντ Ράινχαρτ είναι κορυφαίος
οικονομολόγος και στρατηγικός αναλυτής σε θέματα επενδύσεων στο Standish Mellon
Asset Management.
(Πηγή: project-syndicate.org /»ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ»)