Τη στιγμή που ολοένα και περισσότεροι αναλυτές αναμένουν
αύξηση της παγκόσμιας εξάρτησης από την παραγωγή πετρελαίου της Μέσης Ανατολής,
οι γεωπολιτικές αναταραχές ήδη προκαλούν διακοπές στην παραγωγή των χωρών της
περιοχής, δημιουργώντας ερωτήματα σχετικά με την ικανότητα της περιοχής να
τροφοδοτεί την παγκόσμια αγορά σε βάθος χρόνου.
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) έχει επανειλημμένα
προειδοποιήσει ότι, ενώ το σχιστολιθικό πετρέλαιο των ΗΠΑ οδηγεί βραχυπρόθεσμα
σε υπερπροσφορά, η σχιστολιθική παραγωγή δεν είναι σε θέση να ικανοποιήσει τη
μελλοντική ζήτηση από μόνη της. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2020, ειδικά
εξαιτίας ερωτημάτων σχετικά με τη δυνατότητα μακροχρόνιων αποδόσεων του
σχιστολιθικού πετρελαίου των ΗΠΑ, δεν αποκλείεται να υπάρξει πολύ μεγαλύτερη
εξάρτηση από τη Μέση Ανατολή, ανάλογη με αυτή του παρελθόντος.
Ωστόσο, σύμφωνα με το
Ινστιτούτο Ενεργειακών Μελετών της Οξφόρδης
(OIES), το επιδεινούμενο γεωπολιτικό τοπίο στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε
να προκαλέσει μακροχρόνια πλήγματα στον ενεργειακό τομέα της περιοχής.
Οι γεωπολιτικές απειλές εμφανίζονται με διάφορους τρόπους
στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Οι επίσημοι θεσμοί έχουν αποδυναμωθεί
και σε μέρη όπως η Λιβύη, η Υεμένη και η Συρία υπάρχει απόλυτη αμφισβήτηση της
νομιμότητας των κυβερνήσεων. Σύμφωνα με το OIES, το κενό εξουσίας επιχειρούν να
καλύψουν μη κρατικοί παράγοντες, όπως η Χεζμπολάχ, οι αντάρτες Χούτι, η οργάνωση
‘Λιβυκή Αυγή’ (
Libya
Dawn)
και άλλοι. Αυτά τα αντιμαχόμενα κέντρα εξουσίας καθιστούν δύσκολη την
πραγματοποίηση επενδύσεων από εταιρείες πετρελαίου και πετρελαϊκές εταιρείες.
Σε ότι αφορά στην αγορά πετρελαίου, τα γεωπολιτικά αυτά
προβλήματα δεν είναι ακόμα προφανή. Η έκρηξη του αμερικανικού σχιστολιθικού
πετρελαίου θωρακίζει, προς το παρόν, την αγορά πετρελαίου έναντι της αστάθειας
και των αναταραχών. Παράλληλα, ενώ υπάρχουν πολλές πηγές συγκρούσεων και πλήθος
πιθανών απειλών, οι πραγματικές διακοπές στην παραγωγή πετρελαίου παραμένουν
ελάχιστες. Στην πραγματικότητα, το Ιράν αύξησε την παραγωγή του μετά την άρση
των διεθνών κυρώσεων, ενώ η Λιβύη και η Νιγηρία αποκατέστησαν σε σημαντικό
βαθμό την παραγωγή τους μετά από σοβαρές διακοπές.
Παρόλα αυτά, το OIES υποστηρίζει ότι τα γεωπολιτικά σημεία
ανάφλεξης στρώνουν το έδαφος για σοβαρά προβλήματα στη μελλοντική τροφοδοσία
πετρελαίου. Για παράδειγμα, καθώς η ένταση οξύνεται, οι κυβερνήσεις της Μέσης
Ανατολής αυξάνουν τις δαπάνες τους για την ασφάλεια και την άμυνα. Οι
αυξανόμενες αυτές δαπάνες μεταφράζονται σε υψηλότερες ανάγκες για έσοδα,
γεγονός που σημαίνει ότι πολλοί βασικοί παραγωγοί πετρελαίου θα χρειαστούν
υψηλότερες τιμές πετρελαίου για να ισοσκελίσουν τους προϋπολογισμούς τους.
Την ίδια στιγμή, η παρούσα γεωπολιτική ένταση εμποδίζει τις
απαραίτητες επενδύσεις σε νέες υποδομές παραγωγής. Για παράδειγμα, ενώ το Ιράν
ήταν σε θέση να αποκαταστήσει τεράστιους όγκους παραγωγής upstream μετά την
άρση των διεθνών κυρώσεων, η κυβέρνηση του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ
φαίνεται αποφασισμένη να οξύνει την αντιπαράθεση με την Τεχεράνη. Αν και δεν
είναι σαφές πού κατευθύνεται αυτή η σύγκρουση, ήδη αποθαρρύνει τις επενδύσεις σε
υποδομές παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου στο Ιράν. Η γαλλική πετρελαϊκή
εταιρεία
Total
προσπαθεί να επενδύσει στη Φάση 2 του πεδίου
South
Pars, αλλά έχει αφήσει να εννοηθεί ότι ενδέχεται να υποχωρήσει εάν
ανανεωθούν οι αμερικανικές κυρώσεις σε βάρος του Ιράν.
Εν τω μεταξύ, η ένταση σε άλλα μέρη ανέστειλε επίσης τις
επενδύσεις σε παραγωγικές υποδομές. Για χρόνια, η Κουρδική Περιφερειακή
Κυβέρνηση (
KRG) επιδίωκε
να προσελκύσει επενδύσεις
upstream,
αλλά η σύγκρουση με την ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Βαγδάτης θα εμποδίσει την αύξηση
της πετρελαϊκής παραγωγής από την περιοχή του βορείου Ιράκ, όπου βρίσκονται και
τα πλούσια πεδία του Κιρκούκ.
Το OIES αναφέρει επίσης την περίπτωση της Λιβύης, όπου η
αναταραχή δεν οδηγεί μόνο σε περιστασιακές διακοπές της παραγωγής πετρελαίου,
αλλά ουσιαστικά εμποδίζει τη χώρα να αξιοποιήσει πλήρως τις δυνατότητές της. Το
OIES επεσήμανε ότι σε έκθεσή
του το 2005, ο IEA προέβλεψε ότι η Λιβύη θα αυξήσει την παραγωγή της σε 3 εκατ.
βαρέλια ημερησίως έως το 2030. Ο στόχος αυτός φαντάζει σήμερα μη ρεαλιστικός,
με τη λιβυκή παραγωγή να ανέρχεται σήμερα σε ένα εκατ. βαρέλια ημερησίως,
χαμηλότερα από τα επίπεδα πριν από τον πόλεμο, οπότε και η παραγωγή ήταν 1,6
εκατ. βαρέλια ανά ημέρα.
Αν και η γεωπολιτική αστάθεια ίσως δε φαίνεται να αποτελεί επί
του παρόντος σοβαρό πρόβλημα, γίνεται όλο και πιο ανησυχητική, καθώς τα
περιθώρια της αγοράς πετρελαίου στενεύουν. Ήδη, το ‘σωσίβιο’ των αποθεμάτων
αργού έχει μειωθεί σημαντικά και κάθε απροσδόκητη διακοπή έχει ακόμη ισχυρότερη
επίδραση όσο περιορίζεται, από πλευράς αποθεμάτων, η αγορά.
Πλεονάζουσα παραγωγική δυναμικότητα του OPEC (εκατ. βαρέλια ημερησίως)
Ένα χαρακτηριστικό που, σύμφωνα με το OIES, επιδεινώνει την
κατάσταση αυτή είναι το γεγονός ότι η πλεονάζουσα παραγωγική δυναμικότητα είναι
ήδη χαμηλή, καθώς σήμερα βρίσκεται στο ιστορικά χαμηλό επίπεδο των 2 εκατ. βαρελιών
ημερησίως. Παράλληλα, αυτή η πλεονάζουσα παραγωγική δυναμικότητα αναμένεται να
συρρικνωθεί περαιτέρω μόλις ο
OPEC
χαλαρώσει τις τρέχουσες περικοπές στην παραγωγή. Καθώς η
αγορά πετρελαίου θα ‘σφίγγει’ και θα απορροφά τη νέα παραγωγή του
OPEC, η αμερικανική Διεύθυνση
Ενεργειακής Πληροφόρησης (ΕΙΑ) προβλέπει ότι η παγκόσμια πλεονάζουσα παραγωγική
δυναμικότητα θα μειωθεί στο εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο των 1,24 εκατ. βαρελιών
ημερησίως κατά το τρίτο τρίμηνο του 2019.
Καθώς τα χρόνια περνούν και η ζήτηση αυξάνεται, η παγκόσμια
αγορά θα χρειαστεί μεγαλύτερη παραγωγή από τις χώρες του
OPEC. Ωστόσο, όπως υποστηρίζει το
OIES, η γεωπολιτική αναταραχή
που επικρατεί σήμερα δεν αποκλείεται να εμποδίσει το καρτέλ να προσφέρει νέες
ποσότητες πετρελαίου στο μέλλον.
Βραχυπρόθεσμα, η αγορά πετρελαίου αναμένεται να
τροφοδοτείται ικανοποιητικά λόγω της αύξησης της σχιστολιθικής παραγωγής και υπό
την προοπτική επιστροφής του
OPEC
σε αυξημένη παραγωγή. Ωστόσο, το
OIES
υπογραμμίζει ότι μακροπρόθεσμα
εγείρονται σοβαρά ερωτήματα για το εάν ο εφοδιασμός της αγοράς με πετρέλαιο θα
μπορέσει να καλύψει τη ζήτηση.