Ζούμε σε ταραγμένες εποχές.
Σήμερα δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για ‘
business
as
usual’.
Η Ευρώπη αποσταθεροποιείται πολιτικά, και τα πολιτικά άκρα κερδίζουν το
πάνω χέρι.
Η ανάγκη μιας ενιαίας ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής άμυνας
είναι πλέον περισσότερο από ποτέ αναγκαία, διότι αποτελεί βασική παράμετρο της
ενεργειακής ασφάλειας για όλες τις οικονομίες.
Το μέλλον της ενεργειακής ανάπτυξης στον κόσμο, ανήκει σε ένα μοντέλο που
είναι αποκεντρωμένο, χαμηλών εκπομπών άνθρακα, δημοκρατικό, έξυπνο, δίκαιο,
χωρίς αποκλεισμούς και το οποίο δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας.
Α. Η Ελληνική Ναυτιλία
Στην παγκόσμια
εφοδιαστική αλυσίδα των ενεργειακών ροών, η Ελληνική Ναυτιλία διαδραματίζει
πολύ σημαντικό ρόλο, με τους Έλληνες πλοιοκτήτες να κατέχουν ηγετική θέση.
Σε γενικές γραμμές, η
ελληνική ναυτιλία αντιπροσωπεύει το 20% της συνολικής παγκόσμιας χωρητικότητας
και το 50% της συνολικής Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πιο συγκεκριμένα, οι
Έλληνες ιδιοκτήτες είναι οι πρώτοι στον κόσμο που ελέγχουν το 30% του
παγκόσμιου στόλου δεξαμενόπλοιων (δεξαμενόπλοια αργού πετρελαίου), το 17% του
παγκόσμιου στόλου δεξαμενόπλοιων χημικών και προϊόντων, ενώ είναι ως δεύτερη, ελάχιστα
πίσω από την Ιαπωνία, όσον αφορά στα πλοία
LNG.
Β. Ο Ενεργειακός ρόλος της Ελλάδας
Όσον αφορά στην Ελλάδα,
η ενεργειακή υποδομή της χώρας απαιτεί επενδύσεις ύψους τουλάχιστον 50 δισ. €.
Σημειώνω ότι σύμφωνα με
το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) για κάθε ευρώ που δαπανάται για ενεργειακή
υποδομή, το ΑΕΠ αυξάνεται περαιτέρω κατά 0,8 €.
Κατά την περίοδο
2011-2014, είμαστε υπερήφανοι που η τότε κυβέρνησή μας υποστήριξε πλήρως την
προσέγγιση της ΕΕ για την ενεργειακή ασφάλεια και προώθησε σημαντικά έργα
διαφοροποίησης. Συγκεκριμένα:
Β.1.
Trans
Adriatic
Pipeline
(
TAP
)
Συνεργαστήκαμε στενά με
τους υποψήφιους για τη σύναψη των αδειών και του περίπλοκου
Host
Government
Agreement. Διασφαλίσαμε ότι το έργο θα αναπτυχθεί
εγκαίρως έως το 2020.
Η αρχική χωρητικότητα
των 10
bcm του
TAP, αντιστοιχεί στην κατανάλωση ενέργειας περίπου 7.000.000 νοικοκυριών στην
Ευρώπη. Στη δεύτερη φάση, ο
TAP
μπορεί να παραδώσει 20
bcm.
Η υλοποίηση του
TAP αποτελεί ορόσημο κι επιτυχία για την προσέγγιση της ΕΕ, όσον αφορά στην
ενεργειακή ασφάλεια.
Β
.2. Interconnector
Greece-Bulgaria (IGB)
Ο
IGB δεν είναι μόνο ένας τοπικός αγωγός. Η σημασία του εκτείνεται πέρα από την
Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Ο
IGB θα συνδεθεί με τον
TAP που σημαίνει ότι η Νοτιοανατολική Ευρώπη θα αποκτήσει πρόσβαση στον Νότιο
Διάδρομο.
Εκτός από το φυσικό
αέριο της Κασπίας, ο IGB θα παραδώσει στην περιοχή φυσικό αέριο από τους
τερματικούς σταθμούς ΥΦΑ (
LNG) στην Ελλάδα, από την Ρεβυθούσα και το
προγραμματισμένο FSRU στην Αλεξανδρούπολη.
Β.3.
The
Vertical
Corridor
Αποτελείται από τη
σύνδεση της υπάρχουσας υποδομής με τις προγραμματισμένες διασυνδέσεις ανάμεσα
στα διαφορετικά εθνικά δίκτυα, ώστε να καταστεί δυνατή η πρόσβαση διαφόρων
πηγών σε όλη την ευρύτερη περιοχή, μέχρι την Ουκρανία. Το σημείο εκκίνησης
είναι ο
IGB, ο οποίος αποτελεί πραγματικά την βάση της στρατηγικής.
Β.4.
East
Mediterranean
Προωθήσαμε τον αγωγό
East
Med που συνδέει
offshore
πηγές προς τις ευρωπαϊκές αγορές μέσω της
Κύπρου και της Ελλάδας. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό έργο. Πρωτίστως, επειδή
εισάγει μια νέα πηγή κι έναν εντελώς νέο διάδρομο.
Υπάρχουν κι άλλες
επιλογές για την εισαγωγή του Μεσογειακού φυσικού αερίου στην Ευρώπη,
συμπεριλαμβανομένων των τερματικών σταθμών Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου στην
Αίγυπτο. Όλες οι επιλογές πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.
Υπάρχει επίσης συζήτηση
για έναν αγωγό μέσω της Τουρκίας. Από την άποψη της ενεργειακής ασφάλειας, αυτή
είναι η λιγότερο ικανοποιητική επιλογή, διότι, ακόμη κι αν αφήσουμε στην άκρη
την πολιτική, δεν παρέχει ένα νέο δρόμο για την ΕΕ. Η Τουρκία αποτελεί ήδη τη
διαδρομή διέλευσης για το φυσικό αέριο της Κασπίας. Η ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει
τη δημιουργία περισσότερων και νέων οδών διέλευσης
Β.5. Ελληνικά πεδία υδρογονανθράκων
Όλοι έχουν
συνειδητοποιήσει ότι τα ελληνικά πεδία υδρογονανθράκων, μαζί με τα Κυπριακά και
τα Ισραηλινά, αποτελούν τη νέα σημαντική πηγή προμήθειας φυσικού αερίου στην
Ευρώπη. Βασική νέα πηγή, που διαφοροποιεί όλα τα μέχρι τώρα δεδομένα.
Συνηθίζω να αποκαλώ την
περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, ως το νέο ενεργειακό Eldorado της Ευρώπης.
Πιστεύω βαθιά, ότι το άμεσο μέλλον θα επιβεβαιώσει του λόγου το αληθές.
Γ. Ενεργειακή Εξάρτηση της Ευρώπης από τρίτες χώρες
Είναι βέβαιο ότι η «Ενεργειακή
Ένωση», το όραμα μιας μεγάλης ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας, με ασφάλεια
εφοδιασμού, αντιμετωπίζει μείζονες προκλήσεις.
Η ενεργειακή ασφάλεια
της Ευρώπης απειλείται από πολιτικές αναταραχές στις βασικές περιοχές παραγωγής,
ιδίως στη Μέση Ανατολή, καθώς αποτελεί σημαντικό εισαγωγέα ενέργειας.
Η απειλή αυτή πρέπει να
αντιμετωπιστεί κυρίως μέσω της διαφοροποίησης και μέσω των πολιτικών που
προωθούν την εγχώρια παραγωγή Υδρογονανθράκων, την Ενεργειακή Απόδοση και τις Ανανεώσιμες
Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ).
Όλοι συμφωνούμε ότι η
εξάρτηση από λίγες πηγές αυξάνει τους κινδύνους σε μη αποδεκτά επίπεδα. Η
μεγαλύτερη διαφοροποίηση αυξάνει επίσης τον ανταγωνισμό και οδηγεί σε πιο
ανταγωνιστικές και προσιτές τιμές.
Πέρυσι, παρά τις προσπάθειες
διαφοροποίησης των πηγών, η Gazprom ανέφερε ρεκόρ εξαγωγών στην Ευρώπη για
δεύτερη συνεχή χρονιά. Στην πραγματικότητα, οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 8,1% στο
ιστορικό επίπεδο των 195 bcm.
Ως καθαρός εισαγωγέας, η
ΕΕ έχει ένα τεράστιο λογαριασμό ενέργειας. Σύμφωνα με την Eurostat, η μέση
μηνιαία αξία των εισαγωγών σε ενεργειακά προϊόντα το μήνα το 2017 ήταν 22,7
δισ. €. Εξαιτίας της εξάρτησης από τις εισαγωγές, η Ευρώπη είναι επίσης ευάλωτη
στην αστάθεια των αγορών, ιδίως του πετρελαίου. Συνολικά, το 2017 ο μηνιαίος
λογαριασμός αυξήθηκε κατά 31%.
Μήπως πρέπει, η
στρατηγική ενεργειακής ασφάλειας, να αφορά κατά κύριο λόγο το ευρύτερο ζήτημα
της εξωτερικής πολιτικής, αντί να επικεντρώνεται στη διασφάλιση της πιο
ασφαλούς διαδρομής για προμήθειες;
Τα θέματα αυτά είναι εκ
φύσεως πολύπλοκα. Δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτοι στις εκτιμήσεις μας. Η
ενέργεια παράγει συγκρούσεις και ειρήνη. Η προσέγγιση της ΕΕ στον τομέα της
ενεργειακής ασφάλειας, πρέπει να επικεντρωθεί στην αλληλεξάρτησή της με τους
παραγωγούς ενέργειας.
Ειδικά στην περίπτωση
του φυσικού αερίου, η εξάρτηση των εξαγωγέων είναι τουλάχιστον ίση με την
εξάρτηση των εισαγωγέων. Το γεγονός ότι η ΕΕ είναι μακράν η μεγαλύτερη αγορά
εισαγωγής φυσικού αερίου, παρέχει σημαντική πολιτική επιρροή.
Δ. Ενεργειακοί Κίνδυνοι Ευρώπης από Ασύμβατες Απειλές
Πρέπει επίσης να
αντιμετωπίσουμε μη κρατικές απειλές για την ενεργειακή ασφάλεια.
Οι επιθέσεις στον
κυβερνοχώρο, η τρομοκρατία και η πειρατεία στις θάλασσες, αποτελούν βασικά
παραδείγματα μη κρατικών απειλών, για την ενεργειακή ασφάλεια.
Δ.1. Τρομοκρατία στη θάλασσα, πειρατείες κι ένοπλες
ληστείες:
Πρόκειται για τομέα που
προκαλεί αυξανόμενη ανησυχία.
Σύμφωνα με το ΝΑΤΟ, τα
τελευταία χρόνια, οι τρομοκράτες και οι αντάρτες έκαναν, κατά μέσο όρο, περίπου
500 επιθέσεις κάθε χρόνο σε στόχους που σχετίζονται με την ενέργεια. Αυτό
περιλάμβανε βομβαρδισμό αγωγών φυσικού αερίου και πετρελαίου, επιθέσεις στα
φορτηγά καυσίμων, δολοφονία και απαγωγή του προσωπικού, καθώς και διακοπή των
συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας.
Οι περισσότερες από
αυτές τις επιθέσεις επικεντρώνονται σε ορισμένες συγκεκριμένες περιοχές, όπως η
Δυτική Αφρική.
Οι πιο δημοφιλείς στόχοι
είναι αγωγοί, οι οποίοι βρίσκονται συχνά σε ορισμένες από τις πιο ασταθείς
περιοχές του κόσμου, όπως το Ιράκ και η Λιβύη.
Σήμερα, πάνω από το 60%
του πετρελαίου παγκοσμίως και σχεδόν όλο το Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο
μεταφέρονται σε 3500 δεξαμενόπλοια, μέσω ενός μικρού αριθμού «κομβικών
σημείων», στενά κανάλια ώστε να εμποδίζονται και να είναι ευάλωτα στην πειρατεία
και την τρομοκρατία.
Τα σημαντικότερα κομβικά
σημεία είναι τα
Στενά του Hormuz,
μέσω των οποίων μετακινούνται καθημερινά 13 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου, το
Bab
el
-
Mandab, το οποίο συνδέει την Ερυθρά Θάλασσα με τον Κόλπο του Άντεν και την
Αραβική Θάλασσα, και τέλος το
Στενό της
Malacca, μεταξύ Ινδονησίας και
Μαλαισίας.
Το 30% του παγκόσμιου εμπορίου και το 80% του αργού πετρελαίου της Ιαπωνίας
περνούν μέσω του τελευταίου, συμπεριλαμβανομένων των μισών θαλάσσιων αποστολών
πετρελαίου που προορίζονται για την Ανατολική Ασία και τα δύο τρίτα των
συνολικών αποστολών ΥΦΑ (
LNG).
Η Δυτική Αφρική είναι
πιο ευάλωτη στην πειρατεία. Η περιοχή αυτή έχει μεγάλη σημασία για την ΕΕ. Να
θυμάστε ότι σχεδόν το 10% του πετρελαίου και το 4% του φυσικού αερίου
προέρχονται από τον Κόλπο της Γουινέας.
Η Νιγηρία, η Αγκόλα, η
Ισημερινή Γουινέα και η Γκαμπόν είναι σημαντικοί προμηθευτές αργού πετρελαίου
και η Νιγηρία φυσικού αερίου. Η εγγύτητα της περιοχής με την Ευρώπη, σε
συνδυασμό με την εύκολη πρόσβαση στη θάλασσα, προσφέρει ένα συγκριτικό
πλεονέκτημα έναντι της Μέσης Ανατολής για τις ανάγκες του πετρελαίου μας.
Η Δυτική Αφρική είναι
επίσης σημαντική, για τις προσπάθειές της ΕΕ να διαφοροποιήσει και να μειώσει
την εξάρτηση από τη Ρωσία. Όμως, η αστάθεια που προκαλούν οι πετρελαϊκές κλοπές,
οι πειρατείες και οι ένοπλες ληστείες, υπονομεύουν το δυναμικό της περιοχής για
την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια.
Δ.2. Κυβερνοεπιθέσεις
Παρατηρώντας τις
ηλεκτρονικές επιθέσεις, σημειώνω με έμφαση ότι δεν πρόκειται για μια αφηρημένη
απειλή. Το αντίθετο μάλιστα, αυτά τα περιστατικά αυξάνονται και αποτελούν
πραγματική απειλή. Όλες αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να διαταράξουν την
κρίσιμη υποδομή, στην οποία βασίζεται η ευρωπαϊκή οικονομία.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή
Επιτροπή, ο οικονομικός αντίκτυπος του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο, αυξήθηκε
πέντε φορές περισσότερο από το 2013 έως το 2017 και θα μπορούσε να
τετραπλασιαστεί έως το 2019.
Όπως μου είπε κάποιος,
«Ένας από τους βασικούς κινδύνους των
επιθέσεων στον κυβερνοχώρο, είναι να πιστεύεις πως δεν υπάρχουν».
Είναι πραγματικά
απίστευτο! Μια τέτοια εκτεταμένη επίθεση σε σημαντικές υποδομές πολιτών, θα
μπορούσε να προκαλέσει χάος διακόπτοντας τη ροή ηλεκτρισμού, χρήματος,
επικοινωνιών, καυσίμων και νερού. Μπορεί ενδεχομένως να είναι μια καταστροφή για
το περιβάλλον.
Για παράδειγμα, τα
Συστήματα Δυναμικής Τοποθέτησης των υπεράκτιων εγκαταστάσεων πετρελαίου και
φυσικού αερίου, θα μπορούσαν θεωρητικά να παραβιαστούν. Αυτό θα προκαλούσε
διαρροές και περιβαλλοντικές καταστροφές, όπως το ατύχημα του Deepwater Horizon.
Έτσι, η αντιμετώπιση των
κινδύνων του κυβερνοχώρου του ενεργειακού τομέα είναι κρίσιμη για την
ενεργειακή ασφάλεια, αλλά και ζωτικής σημασίας για μια ανθεκτική κατάσταση στην
οικονομία.
Η σοβαρή φύση του
προβλήματος αποδεικνύεται από το γεγονός ότι, τον περασμένο Οκτώβριο, το
FBI εξέδωσε επίσημη προειδοποίηση στους Αμερικανούς ιδιοκτήτες σημαντικών
υποδομών.
Σύμφωνα με τους ειδικούς
στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, τα μέχρι στιγμής επεισόδια, είναι μόνο η αρχή.
Ταυτόχρονα, διάφοροι
κρατικοί φορείς υλοποιούν όλο και περισσότερο τους γεωπολιτικούς τους στόχους,
όχι μόνο μέσω παραδοσιακών εργαλείων, όπως η στρατιωτική δύναμη, αλλά και μέσω
πιο διακριτικών εργαλείων του κυβερνοχώρου, συμπεριλαμβανομένης της παρέμβασης
στις εσωτερικές δημοκρατικές διαδικασίες και τη διατάραξη της κρίσιμης υποδομής.
Η χρήση του κυβερνοχώρου
ως τομέα πολεμικής επιχείρησης, είτε αποκλειστικά, είτε ως μέρος μιας υβριδικής
προσέγγισης, είναι πλέον ευρέως αναγνωρισμένη.
Εάν δεν βελτιώσουμε
σημαντικά την ασφάλεια του κυβερνοχώρου μας, ο κίνδυνος θα αυξηθεί σύμφωνα με
τον ψηφιακό μετασχηματισμό.
Δεκάδες δισεκατομμύρια
συσκευές του "Internet of Things" αναμένεται να συνδεθούν στο
διαδίκτυο έως το 2020, αλλά η ασφάλεια του κυβερνοχώρου δεν έχει ακόμη
προτεραιότητα στο σχεδιασμό τους.
Η αποτυχία προστασίας
των συσκευών που θα ελέγχουν τα ηλεκτρικά μας δίκτυα, θα μπορούσε να έχει
καταστροφικές συνέπειες.
Η ΕΕ, προς όφελός της,
αναλαμβάνει σημαντικές ενέργειες για την αντιμετώπιση των μη κρατικών απειλών
της ενεργειακής ασφάλειας.
Η Οδηγία, γνωστή ως "NIS
Directive", για την ασφάλεια των δικτύων και των συστημάτων πληροφοριών,
εγκρίθηκε το 2016 και θα πρέπει να εφαρμοστεί σε ολόκληρη την ΕΕ έως τον Μάιο
του 2018.
Πρόκειται για ένα βήμα
προς τη σωστή κατεύθυνση, διότι συνδυάζει βασικές δράσεις, όπως για παράδειγμα
η Στρατηγική του Κυβερνοχώρου της ΕΕ, η Στρατηγική για την Ενεργειακή Ασφάλεια,
ο προσδιορισμός των υποδομών ζωτικής σημασίας και η Στρατηγική της ΕΕ για την Θαλάσσια
Ασφάλεια.
Ε. Τελικά
Έχοντας τονίσει όλα τα
παραπάνω, επιτρέψτε μου να εκφράσω την ελπίδα ότι η Ευρώπη θα συνεχίσει να
είναι η πιο φιλόδοξη διεθνής οντότητα, σχετικά με την ενεργειακή ασφάλεια και
την προστασία του περιβάλλοντος, οδεύοντας προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών
διοξειδίου του άνθρακα.
*Ο καθ. Γιάννης Μανιάτης είναι βουλευτής Αργολίδας ΔΗΣΥ, πρ. Υπουργός.
**Το άρθρο βασίζεται στην ομιλία στο
Mare
Forum 2018, “
Everything
is
Changing! τα πάντα ρει” (Ξενοδοχείο
Hilton,
12.3.2018).