Καθώς η Κίνα και οι ΗΠΑ εμπλέκονται στην τελευταία εμπορική
τους διαμάχη, οι περισσότεροι οικονομολόγοι θεωρούν δεδομένο ότι η Κίνα θα
καταφέρει να αποκτήσει την παγκόσμια οικονομική υπεροχή μακροπρόθεσμα,
ανεξάρτητα από το τι συμβαίνει τώρα. Εξάλλου, με τετραπλάσιο πληθυσμό από τις
ΗΠΑ και ένα αρκετά φιλόδοξο πρόγραμμα για να καλύψει το χαμένο έδαφος έπειτα
από αιώνες τεχνολογικής στασιμότητας, δεν είναι αναπόφευκτο ότι η Κίνα θα
φορέσει αποφασιστικά τον μανδύα του οικονομικού ηγεμόνα;
Δεν είμαι τόσο σίγουρος. Πολλοί οικονομολόγοι,
συμπεριλαμβανομένων πολλών από τους ίδιους εμπειρογνώμονες που θεωρούν το
τεράστιο εργατικό δυναμικό της Κίνας ως σημαντικό πλεονέκτημα, εκφράζουν επίσης
την ανησυχία ότι τα ρομπότ και η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) θα καταργήσουν τελικά
τις περισσότερες θέσεις εργασίας, αφήνοντας τους περισσότερους ανθρώπους να
αφιερώνουν τον περισσευούμενο χρόνο τους σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες.
Τι απ’ όλα συμβαίνει; Τα επόμενα 100 χρόνια ποιος θα
επικρατήσει: οι Κινέζοι εργάτες ή τα ρομπότ; Εάν τα ρομπότ και η ΑΙ είναι οι
κυριότεροι κινητήριοι μοχλοί της παραγωγής τον επόμενο αιώνα, ίσως η ύπαρξη
τόσο μεγάλου πληθυσμού -ειδικά εκείνου που πρέπει να ελέγχεται με περιορισμό
στο διαδίκτυο και στην πρόσβαση στις πληροφορίες- να αποδειχθεί ότι αποτελεί
περισσότερο πρόβλημα για την Κίνα. Η ταχεία γήρανση του πληθυσμού της Κίνας
επιδεινώνει την πρόκληση.
Δεδομένου ότι ο σημαντικός ρόλος της ρομποτικής και της AI
μεγαλώνει στην κορυφή της παραγωγής της Κίνας, η ικανότητα να ηγηθεί στην
τεχνολογία θα γίνει πιο σημαντική. Η τωρινή τάση για μεγαλύτερη συγκέντρωση
εξουσίας και ελέγχου στην κεντρική κυβέρνηση, σε αντίθεση με τον ιδιωτικό
τομέα, θα μπορούσε να αποδυναμώσει την Κίνα, καθώς η παγκόσμια οικονομία φτάνει
σε υψηλότερα στάδια ανάπτυξης.
Η πιθανότητα ότι η Κίνα δεν θα μπορούσε ποτέ να
αντικαταστήσει τις ΗΠΑ ως οικονομικός ηγέτης του κόσμου είναι η άλλη πλευρά του
προβλήματος της τεχνολογίας και της ανισότητας. Όλοι στη Δύση ανησυχούν για το
μέλλον της εργασίας, αλλά με περισσότερους τρόπους είναι μεγαλύτερο πρόβλημα
για το κινεζικό μοντέλο ανάπτυξης παρά για το αμερικανικό.
Οι ΗΠΑ πρέπει να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα του τρόπου
αναδιανομής του εισοδήματος στο εσωτερικό τους, ειδικά δεδομένης της υψηλής
ιδιοκτησιακής συγκέντρωσης νέων ιδεών και τεχνολογίας. Για την Κίνα, ωστόσο,
υπάρχει το πρόσθετο πρόβλημα πώς θα επεκτείνει το προνόμιό της ως υπερδύναμη
εξαγωγής στην εποχή της μηχανής.
Πραγματικά είναι εξαιρετικά απίθανο ο πρόεδρος Ντόναλντ
Τραμπ, όταν παραφέρεται, κομπορρημονεί και μπλοφάρει, να επιφέρει μεγάλης
κλίμακας αλλαγές στις θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ.
Ωστόσο, οι ΗΠΑ έχουν τη δυνατότητα να επεκτείνουν το μέγεθος
της παραγωγικής τους βάσης ούτως ή άλλως, όσον αφορά την παραγωγή, αν όχι τις
θέσεις εργασίας. Έτσι κι αλλιώς, τα σημερινά εργοστάσια παραγωγής υψηλής
τεχνολογίας παράγουν πολύ περισσότερο με πολύ λιγότερους εργαζόμενους. Και τα
ρομπότ και η AI χρησιμοποιούνται όχι μόνο στις κατασκευές και στα αυτοκίνητα
χωρίς οδηγό. Ρομπο-γιατροί, ρομπο-χρηματοοικονομικοί σύμβουλοι και
ρομπο-δικηγόροι είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου στις αναταράξεις που
προκαλούν οι μηχανές στις θέσεις εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών.
Βεβαίως, η άνοδος της Κίνας δεν είναι καθόλου
αντικατοπτρισμός και η ορμητική επιτυχία της δεν βασίζεται μόνο στο μέγεθος του
πληθυσμού. Η Ινδία έχει παρόμοιο πληθυσμό (και οι δύο χώρες έχουν περίπου από
1,3 δισ. ανθρώπους), αλλά προς το παρόν, τουλάχιστον, βρίσκεται αρκετά πιο
πίσω. Στην κινεζική ηγεσία πρέπει να πιστωθεί μία αξιοθαύμαστη δουλειά, να
«βγάλει» εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από τα επίπεδα φτώχειας και να τους
«προάγει» στη μεσαία τάξη.
Η ταχεία ανάπτυξη της Κίνας οφείλεται κυρίως στην κάλυψη του
χαμένου εδάφους στην τεχνολογία και στις επενδύσεις. Και ενώ η Κίνα, σε
αντίθεση με τη Σοβιετική Ένωση, έχει αποδείξει ότι διαθέτει τεράστια ικανότητα
στην εγχώρια καινοτομία -οι κινεζικές εταιρείες έχουν ήδη οδηγήσει στην επόμενη
γενιά δικτύων κινητής τηλεφωνίας 5G- και η ικανότητά της στον κυβερνοχώρο είναι
πλήρως ισότιμη με τις ΗΠΑ, στην κορυφή της πυραμίδας δεν είναι ακριβώς έτσι η
πραγματικότητα.
Τα κέρδη της Κίνας εξακολουθούν να προέρχονται σε μεγάλο
βαθμό από την υιοθέτηση της δυτικής τεχνολογίας και, σε ορισμένες περιπτώσεις,
την οικειοποίηση της πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο Τραμπ είναι μόλις ο πρώτος
Αμερικανός πρόεδρος που παραπονιέται γι’ αυτό το αποτέλεσμα και έχει δίκιο (αν
και η έναρξη εμπορικού πολέμου δεν μπορεί να αποτελεί λύση).
Στην οικονομία του 21ου αιώνα, άλλοι παράγοντες μπορεί
επίσης να αποκτήσουν όλο και μεγαλύτερη σημασία, όπως το κράτος δικαίου, καθώς
και η πρόσβαση στην ενέργεια, στην καλλιεργήσιμη γη και στο καθαρό νερό. Η Κίνα
ακολουθεί το δικό της δρόμο και πρέπει ακόμα να αποδείξει ότι τα συγκεντρωτικά
συστήματα μπορούν να ωθήσουν την ανάπτυξη περαιτέρω και ταχύτερα απ’ ό,τι
φανταζόταν κανείς, πέρα από το να είναι απλά μια αναπτυσσόμενη χώρα με ένα μέσο
εισόδημα. Ωστόσο η παγκόσμια κυριαρχία της Κίνας δεν είναι σχεδόν
προκαθορισμένη βεβαιότητα, όπως φαίνεται ότι θεωρούν πολλοί ειδικοί.
Ναι, οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν και τεράστιες προκλήσεις. Για
παράδειγμα, πρέπει να επινοήσουν έναν τρόπο διατήρησης της δυναμικής τεχνολογικής
ανάπτυξης, αποτρέποντας παράλληλα την υπερβολική συγκέντρωση του πλούτου και
της εξουσίας. Όμως, για να είσαι ηγεμόνας δεν χρειάζεται να είσαι η μεγαλύτερη
χώρα του κόσμου - διαφορετικά η Αγγλία δεν θα είχε κυριαρχήσει ποτέ σε μεγάλο
μέρος του κόσμου όπως έκανε για περισσότερο από έναν αιώνα.
Η Κίνα μπορεί να οδηγήσει το ψηφιακό μέλλον εάν οι ΗΠΑ της
πετάξουν το μπαλάκι, αλλά δεν θα γίνει η κυρίαρχη παγκόσμια δύναμη απλώς και
μόνο επειδή έχει μεγαλύτερο πληθυσμό. Αντίθετα, η επόμενη εποχή των μηχανών μπορεί
να αλλάξει τις ισορροπίες του παιχνιδιού στη μάχη για την ηγεμονία.
* Ο Κένεθ Ρογκόφ είναι πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ, καθηγητής
Οικονομικών και Δημόσιας Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.
(
Project
Syndicate, «ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ»)