Ιστορικά, οι Νομισματικές Ενώσεις Κατέρρευσαν...

Το ευρώ για τον 21ο αιώνα αποτελεί ό,τι και η Κοινωνία των Εθνών για τις αρχές του 20ού - μια εκλεπτυσμένη ιδέα, που έμεινε πολιτικά ορφανή και καταδικάστηκε σε παρακμή; Μπορεί. Η Ευρωζώνη είναι ο αδύναμος κρίκος του παγκόσμιου συστήματος. Και το σύστημα, εδώ και τρία χρόνια, βρίσκεται σε βαθιά, συστημική κρίση, συνεχώς μεταλλασσόμενη. Με αφορμή την Ελλάδα, μεταλλάχθηκε στη μητέρα όλων των κρίσεων στην κρίση των κρατικών ομολόγων. Αν σκάσει, τότε θα πέσει το σύστημα συνολικά.

Η ιστορία όσο και η θεωρία διδάσκουν πως οι νομισματικές ενώσεις κατέρρευσαν για ποικίλους λόγους. Ισχύει για τη Λατινική Ενωση, τη Συμμαχία της Στερλίνας και τη Ζώνη Δολαρίου. Γιατί να μην ισχύσει και για την Ευρωζώνη;

Το ευρώ δεν μπορεί να θεωρεί δεδομένη την επιβίωσή του μόνο και μόνο επειδή η κατάρρευσή του θα ήταν κάτι αδιανόητο. Αν η Ευρώπη διέρχεται σήμερα κρίση, αυτό οφείλεται πρωτίστως στο ευρώ. Και δεν πρόκειται για κρίση, αλλά για κρίσεις, που έχουν παγιδεύσει σε συνθήκες χρεοκοπίας την Ελλάδα και σε κρίση οικονομικής επιβίωσης την Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιταλία. Η συμφωνία του Μάαστριχτ τα είχε προβλέψει όλα, εκτός από το πιο σημαντικό: ποιοι μηχανισμοί αλληλεγγύης πρέπει να ενεργοποιούνται, όταν μια χώρα της Ευρωζώνης βρεθεί στο χείλος της χρεοκοπίας και απειλεί και τις υπόλοιπες.

Τόσο η Κοινωνία των Εθνών όσο και το ευρώ επινοήθηκαν για κόσμους που εξαφανίστηκαν. Η Κοινωνία των Εθνών αναδύθηκε το 1919 από τις στάχτες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου με σκοπό να αποφευχθεί ένας δεύτερος πόλεμος. Αλλά ο ιδεαλισμός του εγχειρήματος ήταν ένα από τα πρώτα θύματα του βίαιου εθνικισμού του Χίτλερ. Η αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων στην Ευρώπη δεν μπορούσε να εξισορροπηθεί από μία συμφωνία.

Η «έκθεση για την Οικονομική και Νομισματική Ενωση» του Ζακ Ντελόρ, που άνοιγε τον δρόμο για ένα κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα, παρουσιάστηκε στις αρχές του 1989 καθώς ο κόσμος άλλαζε ριζικά. Μέσα σε διάστημα λίγων μηνών, το Τείχος του Βερολίνου έπεσε, η Γερμανία επανενώθηκε, η Σοβιετική Ενωση κατέρρευσε και τα «φυλακισμένα» ευρωπαϊκά έθνη της Γιάλτας απελευθερώθηκαν. Η έκθεση υπογράμμιζε ότι χρειαζόταν «μια μετάβαση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων» από τα κράτη-μέλη στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (σήμερα Ενωση) στους τομείς «της νομισματικής πολιτικής και μακροοικονομικής διαχείρισης». Με άλλα λόγια, ένα νόμισμα χρειάζεται μια πολιτική εξουσία πίσω του: αυτό είναι ιστορικά αδιαφιλονίκητο. Το ευρώ επινοήθηκε προκειμένου να ολοκληρώσει την ευρωπαϊκή πολιτική ενοποίηση.

Αλλά με τον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου, η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης επικράτησε της εμβάθυνσης. Η κοινότητα των δώδεκα μελών έγινε κοινότητα των είκοσι εφτά. Η Ευρώπη δεν χρειαζόταν άλλο για να διασώσει τη Γερμανία από τη βαριά κληρονομιά του Χίτλερ. Τα πρώην κομουνιστικά κράτη, άλλοτε πιόνια της Μόσχας, δεν ήθελαν να είναι πιόνια των Βρυξελλών. Ενα υπερεθνικό νόμισμα γεννιόταν, καθώς ο ευρωπαϊκός φεντεραλισμός πέθαινε. Η Γερμανίδα καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ επιθυμεί να δημιουργηθεί το 2013 μια «Ευρωζώνη Νο 2», θέλει, δηλαδή, ένα είδος δημοσιονομικής ένωσης, η οποία θα διασφαλίζει ότι τα κράτη εφεξής θα υπακούουν σε αυστηρούς δημοσιονομικούς κανόνες ή θα τιμωρούνται.

Ναι, η Κοινωνία των Εθνών κατέρρευσε, αλλά αυτό οδήγησε στα Ηνωμένα Εθνη. Το ευρώ επίσης μπορεί να καταρρεύσει, αλλά η ιδέα παραμένει πολύ καλή για να μην επιστρέψει δριμύτερη. Μεταξύ της Κοινωνίας των Εθνών και του ΟΗΕ υπήρξε καταστροφή. Μεταξύ του σήμερα και της «Ευρωζώνης Νο 2» τα πράγματα δεν θα είναι ευχάριστα. Η κυρία Μέρκελ φρόντισε να διαλύσει και τις όποιες ψευδαισθήσεις, σφίγγοντας με την πολιτική της τη θηλιά στον λαιμό των αδύναμων κρίκων. Αποδεικνύεται, για άλλη μια φορά, ότι οι γερμανικές ελίτ δεν είναι σε θέση να διαχειριστούν με σοφία τη δύναμή τους.

Βεβαίως, το μείζον πρόβλημα είναι η ανισομερής ανάπτυξη και η διαφορά ανταγωνιστικότητας στους κόλπους της Ευρωζώνης. Αυτές δημιουργούν αναπόφευκτα ανισορροπία και αδύναμους κρίκους. Είναι αποδεδειγμένο ότι από την ύπαρξη του κοινού νομίσματος επωφελούνται οι πιο ανταγωνιστικές οικονομίες, με πρώτη τη γερμανική. Τα γερμανικά πλεονάσματα κατά βάσιν είναι τα ελλείμματα του ευρωπαϊκού Νότου. Το ευρώ εμποδίζει τις λιγότερο ανταγωνιστικές χώρες-μέλη να εξισορροπήσουν το μειονέκτημά τους. Επειδή καμία χώρα-μέλος δεν μπορεί να ανεχθεί για πολύ την υπονόμευση των συμφερόντων της, όσες χάνουν έδαφος, θα αντιδράσουν.

Μήνες τώρα, καθημερινό θέμα συζητήσεων είναι το ενδεχόμενο διάλυσης της Ευρωζώνης και επιστροφής ορισμένων κρατών στα εθνικά τους νομίσματα. Με την Ελλάδα πρώτη πρώτη. Ουδείς, όμως μπορεί, έστω και κατά προσέγγιση, να προσδιορίσει τις συνέπειες ενός τέτοιου γεγονότος. Οχι μόνο για τη χώρα μας, αλλά και για το σύνολο της Ευρωζώνης. Πέραν του οικονομικού κόστους, που είναι απροσδιόριστο, ειδικότερα οι χώρες του Νότου θα υποστούν μια τόσο βίαιη και δραματική μείωση του βιοτικού τους επιπέδου, που μοιραία θα προκαλέσει οξύτατες κοινωνικές αναταράξεις.