Το 1976, όταν ανακαλύφθηκε, το υπεράκτιο πετρελαϊκό πεδίο Κανταρέλ
του Μεξικού ήταν ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο και γρήγορα έγινε
μηχανή παραγωγής χρήματος για την Petroleos Mexicanos (Pemex), τον
κρατικό πετρελαϊκό κολοσσό. Χάρις σ’ αυτή τη συγκυρία, το Μεξικό έγινε
μία από τις τρεις μεγαλύτερες πηγές αργού για τις ΗΠΑ και η Pemex, η
μεγαλύτερη πηγή φορολογικών εσόδων για την κυβέρνηση. Το Κανταρέλ φάνηκε
να δικαιώνει την αναγκαστική απομάκρυνση των μεγάλων βρετανικών και
αμερικανικών πετρελαϊκών από το Μεξικό, το 1938, και την πολιτική της
χώρας, έκτοτε, να απαγορεύει στους ξένους επενδυτές την έρευνα και την
παραγωγή εντός των συνόρων της. Η απαγόρευση μεγάλων ξένων επενδύσεων
στην Pemex έχει μάλιστα ενσωματωθεί στο μεξικανικό Σύνταγμα. Σήμερα, η
παραγωγή του Κανταρέλ συρρικνώνεται. Η συνολική παραγωγή της Pemex
μειώθηκε πέρυσι στα 2,5 εκατ. βαρέλια ημερησίως, έναντι 3,4 εκατ. το
2004, και το τελευταίο τρίμηνο οι εξαγωγές της προς τις ΗΠΑ ήταν οι
χαμηλότερες κατά μέσο όρο από το 1993. Η εταιρεία εκτιμά ότι διαθέτει 27
δισ. βαρέλια ανεκμετάλλευτου πετρελαίου στα βαθιά του Κόλπου του
Μεξικού, όμως για την εκμετάλλευσή τους στηρίζεται στην περιορισμένη
δική της τεχνογνωσία και στην τεχνολογία τρίτων. Προς το παρόν, μετά 20
απόπειρες, δεν έχει κατορθώσει να βρει εμπορικά βιώσιμο αργό. Πέρυσι
εμφάνισε ζημίες 7,4 δισ. δολαρίων επί εσόδων 126 δισ., καθιστάμενη
ζημιογόνα για πέμπτη συνεχή χρονιά.
Ο επερχόμενος πρόεδρος Ενρίκε Πένια Νιέτο ανακοίνωσε ότι η αποκατάσταση
της Pemex θα είναι η προτεραιότητά του. Το Θεσμικό Επαναστατικό Κόμμα
(PRI) του οποίου ηγείται, θέλει ξένες πετρελαϊκές να επενδύουν στις
δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης της εταιρείας. «Ξέρει πως θα ήταν
ένα εξαιρετικό βήμα μπροστά, εξαιρετικό όπως η Nafta», υποστηρίζει ο
ιστορικός Ενρίκε Κράουσε, αναφερόμενος στο Βορειοαμερικανικό Σύμφωνο
Ελεύθερου Εμπορίου, που εφαρμόσθηκε το 1994. Η Nafta πυροδότησε
εξαπλασιασμό των μεξικανικών πωλήσεων στις ΗΠΑ.
Η προοπτική να επιτρέψει ο κ. Πένια Νιέτο ξένες επενδύσεις στα
πετρελαϊκά πεδία του Μεξικού έχει προσελκύσει την προσοχή εταιρειών όπως
η ExxonMobil. Το Μεξικό χρειάζεται άνοιγμα σε «εταίρους και συνεργάτες
που θα φέρουν τεχνολογία» για να εκμεταλλευθεί τους πόρους του, δήλωσε
στις 27 Ιουνίου ο επικεφαλής του αμερικανικού κολοσσού, Ρεξ Τίλερσον.
Το άνοιγμα του πετρελαϊκού κλάδου μπορεί να ενισχύσει το ΑΕΠ έως και
κατά 0,8% ετησίως, σύμφωνα με την Capital Economics. Σε συνδυασμό με την
ανακάλυψη σημαντικών ποσοτήτων σχιστολιθικού αερίου στο βόρειο Μεξικό, η
εκμετάλλευση των πετρελαίων στα βαθιά ύδατα θα δημιουργούσε μια εποχή
χαμηλού ενεργειακού κόστους για τη χώρα. Η πρόσκληση σε ξένους να
επενδύσουν στην Pemex θα μεταμόρφωνε επίσης την ψυχολογία του επιχειρείν
στο Μεξικό. Για να αλλάξει την Pemex, ο κ. Πένια Νιέτο θα πρέπει να
τεθεί αντιμέτωπος με εδραιωμένα συμφέροντα, από συνδικάτα έως τοπικούς
αξιωματούχους, που επωφελούνται από το μέγεθος της εταιρείας. Αν
επιτύχει, θα μπορέσει να αντιμετωπίσει άλλα μονοπώλια και δυοπώλια στην
παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, τις τηλεπικοινωνίες και την καλωδιακή
τηλεόραση, τα οποία κάνουν τόσο ακριβή τη ζωή για τους Μεξικανούς. Δεν
θα είναι εύκολο να προχωρήσει ο επερχόμενος πρόεδρος σε φιλόδοξη
μεταρρύθμιση της Pemex. Ο κυβερνών συνασπισμός του οποίου ηγείται το
κόμμα του θα έχει 240 έδρες στην Κάτω Βουλή, επί συνόλου 500. Το PRI
απέχει πολύ από την πλειοψηφία των δύο τρίτων που χρειάζεται για
συνταγματικές αλλαγές που θα ανοίξουν την πετρελαϊκή βιομηχανία στις
ιδιωτικές επενδύσεις. Ευτυχώς, το Κόμμα Εθνικής Δράσης (ΡΑΝ) του
απερχόμενου Φελίπε Καλδερόν μπορεί να στηρίξει τα σχέδιά του.
Η κοινή γνώμη αρχίζει επίσης να μετατοπίζεται υπέρ των μεγάλων αλλαγών
στην Pemex. Η επιτυχία της Βραζιλίας στη μεταρρύθμιση της πετρελαϊκής
βιομηχανίας και την τεχνογνωσία στις υπεράκτιες γεωτρήσεις κάνει τους
Μεξικανούς να αναρωτιούνται γιατί και η Pemex δεν μπορεί να κάνει το
ίδιο. Υπάρχει άλλωστε και το λεγόμενο «φαινόμενο καλαμάκι» (efecto
popote), όπου κοιτάσματα πετρελαίου που διέρχονται διεθνή σύνορα στον
Κόλπο του Μεξικού μπορούν να τα εκμεταλλευθούν πρώτα οι ΗΠΑ και να μην
υπάρχει πλέον καθόλου αργό όταν η Pemex αποκτήσει την τεχνολογία και την
τεχνογνωσία που χρειάζεται για να παράγει σε τέτοια βάθη...