Quo Vadis Graecia?

Πού πας Ελλάδα; Από το 2008 το ερώτημα απασχολεί ηγέτες υπερδυνάμεων, αγχώνει ευρωκράτες των Βρυξελλών και φοβίζει το πανελλήνιο. Εύλογη η ανησυχία καθώς η εθνική οικονομία βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση: εισοδήματα πεσμένα 20%, επενδύσεις στο μισό, η ανεργία στα ύψη. Εντεκα εκατομμύρια πολίτες εξαρτώνται οικονομικά από δυόμισι εκατομμύρια θέσεις εργασίας ενός ιδιωτικού τομέα που παραπαίει.

Στο ζοφερό αυτό τοπίο, πολλοί ζουν με την ελπίδα της αυτόματης ανάκαμψης. Ευελπιστούν πως τα χειρότερα πέρασαν και η εθνική οικονομία, αργά ή γρήγορα, θα βελτιωθεί αυτοβούλως και θα αναπληρώσει τις απώλειες της τελευταίας πενταετίας. Εκεί ποντάρει η πολιτική ηγεσία της χώρας, που έχει στρέψει όλη την προσοχή της στην ανεύρεση φόρων και δανείων για να πληρωθούν μισθοί και συντάξεις του επόμενου μήνα. Εκεί ποντάρουν οι συντεχνίες που αγωνίζονται πεισματικά, και μέχρι στιγμής αποτελεσματικά, να προστατέψουν τα κεκτημένα τους. Σ’ αυτό φαίνεται να ελπίζουν και μεγάλα στρώματα, αν όχι η πλειονότητα, του ελληνικού λαού που ευαγγελίζονται μια γρήγορη «πολιτική» λύση των προβλημάτων τους χωρίς την μακρόπνοη λιτότητα που απαιτούν από τη χώρα τα Μνημόνια και μακριά από τις ριζικές μεταρρυθμίσεις που συνιστούν, σχεδόν ομόφωνα, οι «τεχνοκράτες».

Επίκειται λοιπόν κάποια, έστω και αργή, αναστροφή της οικονομίας από τον επόμενο χρόνο προς την προ του 2008 κατάσταση; Ή μήπως είναι η βαθιά κρίση το πρώτο στάδιο μονιμότερης στροφής από τον πλούτο των αμέσως προηγούμενων δεκαετιών στην ιστορική φτώχεια των Βαλκανίων; Είναι το μέλλον της χώρας παρόμοιο με της Ιταλίας ή με της Αλβανίας; Θα επιστρέψουν οι χαμηλόμισθοι και συνταξιούχοι στα χίλια ευρώ τον μήνα ή θα κατρακυλήσουν οι αμοιβές στα διακόσια με τριακόσια που έπαιρναν οι παππούδες τους πριν από πενήντα χρόνια;

Η οικονομική επιστήμη περιγράφει σαφέστατα τη συνταγή της επιτυχημένης ανάπτυξης, της οποίας η ουσία συνοψίζεται στο γνωστό τρίπτυχο του Σκώτου φιλόσοφου Αδάμ Σμιθ, «ειρήνη, χαμηλοί φόροι, ανεκτή εφαρμογή των νόμων». Η συνταγή αυτή εφαρμόσθηκε κατά γράμμα σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου. Σήμερα δοκιμάζεται, με κάποιες ατέλειες και αρκετή επιτυχία, από τρεις γείτονες· Βουλγαρία, Ρουμανία, Τουρκία.

Στοιχεία από το τρίπτυχο του Σμιθ εφάρμοσε και η Ελλάδα κατά τις δεκαετίες 1950-1970, την ίδια ώρα που η συνταγή του απορριπτόταν παντελώς από τις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες που παραδόθηκαν στον κρατισμό για πενήντα ολόκληρα χρόνια, με αρχή το 1945. Το αποτέλεσμα είναι πασίγνωστο. Η Ελλάδα, παραδοσιακά η δεύτερη φτωχότερη χώρα της Βαλκανικής, ξεπέρασε σε πλούτο όλη τη χερσόνησο, προσελκύοντας μετανάστες από τους γείτονες και παραπέρα. Με τη Μεταπολίτευση, όμως, η χώρα εγκατέλειψε σταδιακά τη συνταγή της επιτυχίας και την περιφρόνησε ολοκληρωτικά την τελευταία δεκαετία.

Η ριζική αλλαγή πλεύσης της χώρας σε καίρια ζητήματα εσωτερικής ειρήνης, φόρων και λειτουργίας θεσμών φαίνεται επιγραμματικά από τα στοιχεία της Διεθνούς Τράπεζας, του Διεθνούς Οικονομικού Βήματος και της Διεθνούς Διαφάνειας. Στο κέντρο της Αθήνας έγιναν το προηγούμενο έτος 1.800 διαδηλώσεις. Τα πολιτικά κόμματα και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έχουν αναδειχθεί σε παγκόσμιους πρωταθλητές διαφθοράς· τα κόμματα παίρνουν χάλκινο μετάλλιο ανάμεσα σε 69 χώρες, τα ΜΜΕ παίρνουν χρυσό. Στην έκδοση αδειών, ισχύ συμβολαίων, προστασία επενδυτών και λειτουργία αγορών, η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα στο κατώτερο 25% της υδρογείου. Ο τόπος είναι φέτος τελευταίος σε ανταγωνιστικότητα ανάμεσα σε δέκα βαλκανικές χώρες, από πρώτος που ήταν το 2006.

Λογαριάζουν, λοιπόν, χωρίς τον ξενοδόχο όσοι προσδοκούν σε σύντομη έξοδο από την κρίση. Οι ιδιωτικές επενδύσεις εξαφανίστηκαν, τα οδικά δίκτυα μένουν στάσιμα, οι παραδοσιακές «βαριές βιομηχανίες» του τόπου οπισθοχωρούν. Η ναυτιλία μαστίζεται από τη διεθνή κρίση εμπορίου. Η τουριστική αξιοποίηση των απαράμιλλων φυσικών και πολιτιστικών πλεονεκτημάτων του τόπου αναιρείται από την απουσία κοινωνικής αρμονίας, τις σοβαρές και επιτεινόμενες ελλείψεις στις υποδομές, καθώς και από την ατελή επαγγελματική κατάρτιση του εργατικού δυναμικού. Μεγάλη η ακτογραμμή της χώρας, πολλά τα νησιά, λίγες οι κρουαζιέρες.

Πού πας Ελλάδα; Οι επιστήμονες που εξέτασαν την άρρωστη οικονομία σου ομόφωνα συμβουλεύουν ριζικές αλλαγές στον τρόπο ζωής σου, με συνταγές που προσαρμόζουν στην εποχή μας το ρητό «ειρήνη, χαμηλοί φόροι, ανεκτή εφαρμογή των νόμων». Και συ πώς απαντάς; Mε τριάντα πέντε χιλιάδες (35.000) απεργίες και εκατόν εβδομήντα πέντε χιλιάδες (175.000) νομοθετήματα μέσα σε τριάντα χρόνια. Με καταστροφική φορολογία του ιδιωτικού τομέα για να συντηρήσεις το αδηφάγο Δημόσιο. Και με σύννεφο διαφθοράς που κοντεύει να σκεπάσει την υδρόγειο.

Πού πας Ελλάδα; Ελπίζεις ακόμη σε μια θαυματουργή και ανώδυνη «πολιτική» λύση της κρίσης χωρίς να δουλέψεις περισσότερο, χωρίς να ξορκίσεις τη διαφθορά, χωρίς καμιά από τις αλλαγές που σου συνιστούν όλοι οι ειδικοί; Αν δεν αλλάξεις πορεία, θα χάσεις όποιες θυσίες έκανες μέχρι τώρα και θα οδηγήσεις τους Ελληνες σε βαθιά υπανάπτυξη.

* Ο κ. Κώστας Αζαριάδης είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον του Σεντ Λούις.