Καθηγητής Ι.Θ. Μάζης: Μεταθεωρητική Κριτική Διεθνών Σχέσεων και Γεωπολιτικής

Ο συγγραφέας μάς εισάγει αριστοτεχνικά και επιστημονικά στην Επιστήμη των Διεθνών Σχέσεων από την εποχή των μεγάλων κλασικών Γεωγράφων και Διεθνολόγων του 19ου αιώνα.

Η μελέτη ξεφεύγει από τα στενά ελληνικά πλαίσια και ξεδιπλώνεται στην παγκόσμια σκηνή των πολλαπλών διεθνών και χωρητικών σχέσεων.

O Γεωγραφικός Όμιλος Κύπρου είχε πρόσφατα την τιμή να έχει τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννη Μάζη ως ομιλητή στο Σκαλί Αγλαντζιάς, με θέμα «H Γεωπολιτική και Γεωστρατηγική Σημασία της Κύπρου». Η εξαιρετική παρουσίασή του εντυπωσίασε, όπως εξάλλου αναμενόταν, το μεγάλο ακροατήριο για τη λεπτομερή ιστορική και κατανοητή ανάλυση ενός ομολογουμένως περίπλοκου θέματος.

Ο Ιωάννης Μάζης, συγγραφέας του βιβλίου «Μεταθεωρητική Κριτική Διεθνών Σχέσεων και Γεωπολιτικής» (και πολλών άλλων), ως Γεωγράφος/Γεωπολιτικός, μας εισάγει αριστοτεχνικά και επιστημονικά στην Επιστήμη των Διεθνών Σχέσεων από την εποχή των μεγάλων κλασικών Γεωγράφων και Διεθνολόγων του 19ου αιώνα, όπως ο Halford Mackinder, o Vidal de la Blache, o Albert Demangeon, o Karl Haushofer αλλά και άλλοι σύγχρονοι, όπως ο Saul Bernhard Cohen και o Gerard Chaliand.

Η ορολογία των εννοιών

Ο συγγραφέας Μάζης θέτει εξαρχής το ζήτημα της ορολογίας των εννοιών σε λεπτομέρεια και όχι απλώς τον γενικό όρο ‘Διεθνείς Σχέσεις’ που δηλώνει τις σχέσεις μεταξύ των κρατών. Ο όρος αυτός από μόνος του παραπέμπει σε πολλαπλές σχέσεις και σε διάφορους γεωπολιτικούς κλάδους, όπως τις πολιτικές σχέσεις, οικονομικές, αμυντικές, κτλ. Η μελέτη αυτών των παραμέτρων και η επιστημονική τους αξιολόγηση πάνω σε μια ορθολογική βάση αποτελεί κι ένα σημαντικό στόχο του βιβλίου.

Οι σχέσεις, λοιπόν, μεταξύ των κρατών είναι πολυεπίπεδες και πολύμορφες, ιδιαίτερα στη σύγχρονη εποχή. Η μελέτη αυτή θέτει το θέμα του διεθνούς γίγνεσθαι στα πλαίσια αυτής της πολυ-σχέσης μεταξύ των κρατών και γεωγραφικών συνόλων και αναλύει τις επιστημονικές μεθοδολογίες και θεωρίες με βάση τη Γεωγραφία και τις αναλυτικές της μεθόδους στους διάφορους τομείς της, όπως η Γεωπολιτική και Γεωστρατηγική, η Ανάλυση του Χώρου, η Χωροταξία κ.ά.

Μέσω της εν λόγω έκδοσης διαφαίνεται, πέρα για πέρα, ότι ο συγγραφέας είναι βαθύς γνώστης των διαφόρων θεωριών που έχουν προβληθεί μέχρι τις μέρες μας και τις αναλύει επιστημονικά με υπεύθυνη κριτική· καταλήγει ότι η Οικονομική Γεωγραφία και Ανάλυση του Χώρου (Spatial Geographical Analysis) καθορίζει επιστημονικά, κατά μέγα μέρος, το περιεχόμενο της μελέτης και έρευνας του διεθνούς γεωγραφικού χώρου. Η διεθνής πολιτική απαιτεί πλέον όλο και περισσότερο μια γεωγραφική βάση και ιδιαίτερα την ανάλυση των πολλαπλών παραγόντων που χαρακτηρίζουν τους γεωγραφικούς χώρους - διοικητικών, γεωπολιτικών, οικονομικών, κοινωνιολογικών, ιστορικο-πολιτισμικών, οικολογικών, πολιτικο-γεωγραφικών και πολλών ακόμα άλλων, αλλά πάντοτε στη γεωγραφική βάση (studies of spatial and geographical complexes).

Τα κύρια μέρη

Η βασική μελέτη και οργάνωση του περιεχομένου της έκδοσης διαιρείται σε τέσσερα Κύρια Μέρη:

1. Μέρος Πρώτο - Εισαγωγή: Γίνεται μια σύντομη καταγραφή των εννοιών της επιστήμης, της θεωρίας και της μεθοδολογίας, όπως αυτές εξελίχτηκαν στον χρόνο, ερμηνεύεται ο όρος του διευρυμένου νεοθετικισμού, σε συνδυασμό με την κριτική σκέψη των Sir Karl Popper και Thomas Kuhn στον θετικισμό, τις οποίες ο συγγραφέας χρησιμοποιεί και ως επιστημονικό κριτικό εργαλείο στο εγχείρημά του αυτό.

2. Μέρος Δεύτερο: Εδώ ο συγγραφέας επιχειρεί αφενός τον εντοπισμό, την ταξινόμηση και τη συστηματική επιστημολογική κριτική επιλεγμένων και θεμελιωδών στοιχείων της θετικιστικής διεθνολογικής έρευνας· και, αφετέρου, τον εντοπισμό και σχολιασμό, καθώς και την κριτική επιλεγμένων χαρακτηριστικών υποθέσεων/αφηγήσεων που συνιστούν τη θεωρία των Διεθνών Σχέσεων.

3. Μέρος Τρίτο: Σ’ αυτό το Μέρος εξετάζεται το νεοθετιστικό θεωρητικό αίτημα στα πλαίσια της σύγχρονης συστημικής γεωπολιτικής ανάλυσης και γίνονται συγκριτικές αναφορές σε διάφορες θεωρίες που αφορούν τις Διεθνείς Σχέσεις και τη γεωπολιτική ανάλυση, στοχεύοντας στην αποτίμηση της συμβολής της συστημικής γεωπολιτικής στην επιστημολογική μελέτη του διεθνούς γίγνεσθαι. Πράγματι, εδώ επιχειρείται η αντιμετώπιση θεμελιωδών ζητημάτων, όπως: (i) ο «θετικότροπος προσδιορισμός» του γνωστικού αντικειμένου της Σύγχρονης Συστημικής Γεωπολιτικής Ανάλυσης· (ii) η ένταξη της Συστημικής Γεωπολιτικής Ανάλυσης σε μια κοινώς αποδεκτή ταξινόμηση που να προσδιορίζει και τους κλάδους της επιστήμης της Γεωγραφίας· και (iii) η Γεωπολιτική ως γεωγραφική αναλυτική μέθοδος.

4. Μέρος Τέταρτο: Στο τελευταίο αυτό Μέρος της μελέτης του, ο Μάζης εξετάζει σε βάθος το γενικότερο αίτημα της διεπιστημονικότητας στη διαμόρφωση μιας Γενικής Θεωρίας Διεθνών Σχέσεων, καθώς και τη συμβολή της Συστημικής Γεωπολιτικής στο διεθνές γίγνεσθαι και καταθέτει τις γενικές αρχές μιας γενικής μεθοδολογίας της Σύγχρονης Γεωπολιτικής Ανάλυσης.

Έπειτα προτείνει, σαν συνέχεια, συγκεκριμένους ορισμούς γεωπολιτικών μεγεθών και στο συμπέρασμα συζητεί τα ευρήματα της διεθνολογικής έρευνας. Όπως ο ίδιος αναφέρει, «το επιθυμητό ζητούμενο είναι η έναρξη μιας διαδικασίας προβληματισμού, με σκοπό τη συνειδητοποίηση, από πλευράς των μελετητών, της διεπιστημονικής πραγματικότητας στον τομέα της δημιουργίας Γενικής Θεωρίας Διεθνών Σχέσεων». Το πετυχαίνει απόλυτα.

Σωρεία πηγών και βιβλιογραφία

Στο όλο έργο, ο συγγραφέας παραθέτει σωρεία πηγών και βιβλιογραφία από το παγκόσμιο πεδίο, καθώς και χρήσιμες σημειώσεις που βοηθούν και καθοδηγούν τον μελετητή του θέματος. Παραθέτει, επίσης, παράρτημα κειμένων με σχόλια/αναλύσεις, καθώς και απόψεις διακεκριμένων διεθνολόγων και μελετητών. Η δομή του βιβλίου είναι μελετημένη και περιλαμβάνει ευρετήριο εννοιών και όρων, που αναμφίβολα αποτελεί χρήσιμο βοήθημα για να κατανοήσουμε σφαιρικά το υπέροχο αυτό πόνεμα του καθηγητή Μάζη.

Άξιος συγχαρητηρίων

Αναμφίβολα, πρόκειται περί ενός λαμπρού επιστήμονα κι ενός λαμπρού έργου με βαθύ νόημα και στοχασμό, που απαιτεί την απόλυτη συγκέντρωσή μας στη μελέτη του, ώστε να μπορέσουμε να αποκομίσουμε το όφελος που προκύπτει αβίαστα από το εκτενές περιεχόμενό του. Στον καθηγητή Μάζη αξίζουν πολλά συγχαρητήρια για την πραγματοποίηση της έκδοσης αυτής, που είναι χρησιμότατο εγχείρημα στον κάθε σοβαρό μελετητή των Διεθνών Σχέσεων και του διεθνούς χώρου. Η εντυπωσιακή αυτή μελέτη ξεφεύγει από τα στενά ελληνικά πλαίσια και ξεδιπλώνεται στην παγκόσμια σκηνή των πολλαπλών διεθνών και χωρητικών σχέσεων.

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ
Πρόεδρος Γεωγραφικού Ομίλου Κύπρου

** Σημ.: Το βιβλίο αυτό έχει εκδοθεί στα πλαίσια της σειράς «Πολιτική και Πολιτισμός», με διευθυντή τον ίδιο το συγγραφέα.