Ο κύριος Φαίδων Στράτος μένει δίπλα ακριβώς στο Νέο Μουσείο της
Ακρόπολης. Επόμενο ήταν, λοιπόν, ο τέως πρόεδρος της Ενωσης Φίλων
Ακροπόλεως να επιλέξει το εστιατόριο όπου βρίσκεται στο Νέο Μουσείο για
το γεύμα μας. Ηταν μια καλή επιλογή - βοήθησε και ο καιρός: ζεστός, με
ένα εκτυφλωτικό αττικό φως, καθίσαμε πλάι στη μεγάλη τζαμαρία. Ο κ.
Στράτος προτίμησε να έχει πλάτη τον Ιερό Βράχο. «Καθίστε εσείς στην καλή
θέση, εγώ τον βλέπω κάθε μέρα», μου είπε με μια απροσποίητη ευγένεια
παλαιάς κοπής.
Η αφορμή γι’ αυτήν τη συνάντηση ήταν μια επιστολή που έστειλε προς την
εφημερίδα μέσα από την οποία έλεγε τα εξής: «Ο γνωστός ιστορικός, πρώην
πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, καθηγητής κ. Μιχάλης Σακελλαρίου, στο
βιβλίο του “Αθηναϊκή Δημοκρατία” στη σελίδα 8 αναφέρεται σε ένα
απόσπασμα στην “Αθηναίων πολιτεία” του Αριστοτέλη, το οποίο θεωρώ πολύ
επίκαιρο σε σχέση με τις διαβουλεύσεις που έντονα απασχολούν ακόμη την
κυβέρνηση για το φλέγον θέμα του ενιαίου φόρου των ακινήτων, αλλά και
γενικότερα για την ακίνητη περιουσία. Το απόσπασμα λέει τα εξής: “Η
αθηναϊκή δημοκρατία εγγυόταν το δικαίωμα της ιδιοκτησίας στους πολίτες
πανηγυρικά και χωρίς περιορισμούς. Ο επώνυμος Αρχων, μόλις αναλάμβανε
τα καθήκοντά του, διακήρυττε ότι μέχρι του τέλους της θητείας του κάθε
πολίτης θα εξακολουθήσει να κατέχει τα κτήματα που ήδη κατείχε”.
Παραθέτω τα ανωτέρω χωρίς σχόλιο, πλην του ότι καλό θα ήταν να τα λάβουν
υπ’ όψιν τους και να προβληματιστούν οι διοικούντες μας».
Γη και πέτρα
«Το πώς αντιλαμβάνεται ο Ελληνας την ακίνητη περιουσία», μου λέει,
«είναι παλαιό ζήτημα και έρχεται από τα χρόνια της αρχαίας αθηναϊκής
δημοκρατίας. Ενα σπίτι ήταν το όνειρο του Ελληνα. Οι παλαιότεροι από την
επαρχία, όπως ο πατέρας μου, ήθελαν ένα σπίτι – και μάλιστα πέτρινο. Γη
και πέτρα. Είχε σημασία αυτό. Η ιδιαιτερότητα αυτή συνεχίστηκε,
διατηρήθηκε και κατά κάποιο τρόπο δικαιώθηκε καθώς μέσα σε ένα
περιβάλλον γεμάτο πολέμους και ανατροπές, όπως ήταν το ελληνικό, η στέγη
σού παρείχε μιαν αίσθηση ασφάλειας. Το μεταπολεμικό μέτρο της
αντιπαροχής συνδέεται με αυτήν την κουλτούρα, κατά κάποιο τρόπο, παρότι,
βεβαίως, κατέστρεψε τις πόλεις μας. Θα πω και μια κοινοτοπία: το
νόμισμα έχει δύο πλευρές, την κορώνα από τη μία, και τα γράμματα από την
άλλη. Αλλά είναι ένα νόμισμα. Πρέπει, δηλαδή, αυτά τα δύο να
ισορροπούν: το γράμμα του νόμου από τη μία, και το πρόσωπο από την άλλη.
Τόσο οι κυβερνήσεις μας αλλά και οι ξένοι, οι οποίοι προσεγγίζουν το
ζήτημα τεχνοκρατικά, βλέπουν τα γράμματα και όχι το πρόσωπο, δηλαδή την
πλευρά που, για μένα τουλάχιστον, έχει κάτι βαθύτερο. Θεωρώ ότι δεν
είναι τυχαίο πως από την αρχαιότητα ακόμα, το νόμισμα είχε αυτήν τη
μορφή. Κατά κάποιον τρόπο είναι εκεί για να μας θυμίζει ότι υπάρχει και η
ανθρώπινη πλευρά. Εκεί υπήρξε μια έλλειψη ευαισθησίας από τους
κυβερνώντες, παρότι αντέδρασαν κάποιοι βουλευτές στα νέα μέτρα που πάνε
να περάσουν ως προς την ακίνητη περιουσία, απέναντι στην ευαισθησία αυτή
του Ελληνα».
Οταν έρχεται η ώρα να παραγγείλουμε, ο κ. Στράτος τονίζει ότι ένα βασικό
πλεονέκτημα αυτού του εστιατορίου είναι η καθαρά ελληνική κουζίνα του.
Και όντως, παραγγέλνουμε ελληνικά πιάτα: γίγαντες Πρεσπών, ρεβύθια,
πίτα. Μόνον η δική μου η κόκα κόλα χαλάει λίγο την ομοιομορφία. «Δεν
είναι τρομερό», σχολιάζει, «το ότι η ελληνική κουζίνα είναι διάσημη στο
εξωτερικό χάρη στο ότι είναι πιο υγιεινή από άλλες και όχι για τη
νοστιμιά της και την ποικιλία της; Τα τελευταία χρόνια έχουμε ξυπνήσει
και κάνουμε βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση», καταλήγει.
«Δεν είναι όμως επίσης τρομερό», αντιλέγω, «το ότι ο Ελληνας έχει αυτήν
τη μεγάλη αδυναμία προς το δικό του σπίτι αλλά αδιαφορεί πλήρως για τον
δημόσιο χώρο;». Συμφωνεί. «Φυσικά. Η έγνοια για τον δημόσιο χώρο είναι
ένδειξη πολιτισμού. Νομίζω όμως ότι και εκεί τα τελευταία χρόνια έχουμε
βελτιωθεί. Ωστόσο, για να τα λέμε όλα, το μόνο που δεν είχε φορολογηθεί
πολύ στην Ελλάδα ήταν η ακίνητη περιουσία. Μόνον έμμεσα, από τις
μεταβιβάσεις και την κληρονομιά – ήταν μοιραίο να έρθει η φορολόγηση.
Ηρθε όμως πολύ απότομα και πολύ άγρια. Και μαζί με όλα τα άλλα. Πρέπει
πάντως σε ορισμένες περιπτώσεις να υπάρξουν ελαφρύνσεις. Να πούμε επίσης
ότι σε σχέση με την Ευρώπη τουλάχιστον, η Ελλάδα έχει από τα μεγαλύτερα
ποσοστά ιδιοκατοίκησης. Είμαστε νομίζω στο 60% του πληθυσμού με ακίνητο
δικό του».
Το ΠΑΣΟΚ έχει μεγάλη ευθύνη για τη διάλυση της βιομηχανίας
Το όνομα του Φαίδωνα Στράτου είναι συνυφασμένο με την ιστορική
Πειραϊκή-Πατραϊκή, τη βιομηχανία βάμβακος που είχε ιδρύσει ο πατέρας του
Σταμούλης Στράτος (1891-1963) με τον Χριστόφορο Κατσάμπα (1893-1984).
Το 1919 τέθηκαν οι απαρχές με την ίδρυση της ομόρρυθμης Πατραϊκής
Εμποροβιομηχανικής Εταιρείας. «Με τα τσαρούχια ξεκίνησαν οι δυο τους,
από τα χωριά τους», παρατηρεί. «Ως υπάλληλοι γνωρίστηκαν και συμφώνησαν
να ξεκινήσουν κάτι μαζί. Μάλιστα, συμφώνησαν να θέσει πρώτος ο ένας από
τους δύο τις προϋποθέσεις για τη νέα εταιρεία και να μοιράζονται τον
μισθό εκείνου που θα παρέμενε στο μεταξύ υπάλληλος. Ξεκίνησε ο Κατσάμπας
και όταν το έδαφος ήταν έτοιμο, τον ακολούθησε ο πατέρας μου. Εχω δει
παλιά τους γράμματα. Απευθύνονταν ο ένας στον άλλο με την προσφώνηση
“αδελφέ”. Είχαν επίσης μιαν αρχή: εάν προκύψει κάποια διαφωνία μεταξύ
τους, δεν θα ανατείλει ο ήλιος την επομένη αν δεν την έχουν λύσει. Ετσι
δεν κράτησαν πικρίες μέσα τους και δυο-τρεις φορές χρειάστηκε να το
κάνουν αυτό».
Του λέω ότι θυμάμαι ακόμη τις τηλεοπτικές διαφημίσεις της
«Πειραϊκής-Πατραϊκής» τη δεκαετία του ’70. «Το πιο δυνατό μας κομμάτι
ήταν τα λευκά είδη», τονίζει με κάποια μελαγχολία. «Εχω ακόμη σεντόνια,
πετσέτες και άλλα είδη».
Διευκρινίζει ότι ο ίδιος ασχολήθηκε με θυγατρικές εταιρείες και ότι ο
αδελφός του είχε αναλάβει τη διεύθυνση. Στην ακμή της η
«Πειραϊκή-Πατραϊκή» λειτουργούσε με εννέα εργοστάσια στην Ελλάδα, ενώ
απασχολούσε περισσότερους από 7.000 υπαλλήλους. Ολα αυτά έως τη δεκαετία
του ’80. Τότε, η εταιρεία κρατικοποιήθηκε επί κυβερνήσεως του Ανδρέα
Παπανδρέου, «για να γλιτώσει τη χρεοκοπία», όπως έχει γραφεί. «Καμία
σχέση με χρεοκοπία. Αυτό το είπαν από το ΠΑΣΟΚ “κοινωνικοποίηση”», λέει
σήμερα με μια κάποια πίκρα ο κ. Στράτος. «Το βαθύτερο σκεπτικό του ΠΑΣΟΚ
ήταν απλώς να ελέγχει τη βιομηχανία. Το ίδιο έκανε σε όλους τους
βιομηχανικούς τομείς. Στη δική μας περίπτωση, επέβαλε αναγκαστική αύξηση
του κεφαλαίου, με αποτέλεσμα να μην έχουμε την πλειοψηφία. Το
αποτέλεσμα ήταν να διαλυθεί η ελληνική βιομηχανία. Και το πληρώνουμε
σήμερα. Δυστυχώς, η διάλυση της βιομηχανίας έγινε κάπως αθόρυβα στην
Ελλάδα διότι στη χώρα μας έχει επικρατήσει μία νοοτροπία που θέλει τον
βιομήχανο “κακό άνθρωπο”, ότι είναι ο “εχθρός”. Το στερεότυπο του τύπου
με το καπέλο και το πούρο, όπως στην Αγγλία. Μα απ’ το χωριό τους
ξεκίνησαν πολλοί από αυτούς. Και δεν υπήρξε τέτοια τάξη στην Ελλάδα,
ποτέ».
Οι επιχειρήσεις φεύγουν διότι δεν υπάρχει τραπεζική χρηματοδότηση
Καθώς τελειώνουμε το φαγητό μας και χαλαρώνουμε, ζητώ από τον κ. Στράτο
να συγκρίνει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η χώρα σήμερα με εκείνες
που έζησε εκείνος ως νέος (Κατοχή, Εμφύλιος, ανέχεια, μετανάστευση).
«Δεν μπορεί να πει κανείς ότι είναι η ίδια κατάσταση», απαντάει. «Πρώτα
απ’ όλα υπήρξε ένας πόλεμος που συσπείρωσε το έθνος παρά τις διαφωνίες
που είχαμε μεταξύ μας. Υπήρξε μια διάθεση και ένας δυναμισμός να κάνουμε
κάτι για τον τόπο. Για παράδειγμα, η βιομηχανία: Η Πειραϊκή-Πατραϊκή
προχώρησε σε επενδύσεις αμέσως μετά τον πόλεμο και μας έλεγαν τρελούς.
Γενικότερα τότε ελήφθησαν άμεσα πρωτοβουλίες από επιχειρηματίες και
βιομηχάνους. Σήμερα έχουμε μόνον νησίδες νέων ανθρώπων, κάτι που είναι
σπουδαίο αλλά αρκεί; Τα κόμματα και πολύς ακόμα κόσμος έχουν σηκώσει τα
χέρια ψηλά. Ενας βασικός λόγος που δεν προχωρούν πάντως τα πράγματα
είναι οι τράπεζες. Πολλοί λένε, φεύγουν οι επιχειρήσεις. Στην
πραγματικότητα, μεταφέρουν έξω τα κέντρα τους για να μπορούν να
χρηματοδοτηθούν, διότι εδώ δεν μπορούν. Στη δική μου εποχή, λοιπόν, ναι,
έφευγε πολύς κόσμος και πήγαινε να δουλέψει μετανάστης, από την άλλη
όμως υπήρχε δυναμισμός, ελπίδα και προοπτική.
»Επανέρχομαι στο θέμα που έθιξα προηγουμένως, τη διάλυση της βιομηχανίας
και ότι σε αυτό το ΠΑΣΟΚ φέρει μεγάλη ευθύνη. Διότι, δεν υπάρχει
αμφιβολία, αυτήν τη στιγμή η ελληνική βιομηχανία είναι υπό διάλυση. Και
μια οικονομία δεν μπορεί να πορευθεί χωρίς βιομηχανία. Ο τουρισμός είναι
πολύ σημαντικός, αλλά δεν μπορείς να βασιστείς στον τουρισμό διότι έχει
και ένα χαρακτήρα συγκυρίας: γίνεται ένας πόλεμος σε κάποια γειτονική
χώρα και ξαφνικά έχεις άνοδο στον τουρισμό. Και μετά; Οπως έχει λεχθεί, η
βιομηχανία έχει τα ντουβάρια της στον τόπο της, δεν μπορεί να φύγει. Η
βιομηχανία έχει έναν δεσμό με τον τόπο. Αλλά πώς να περπατήσει όταν δεν
έχει χρηματοδότηση από τις τράπεζες;».
Διακομματικές συζητήσεις
Ο κ. Στράτος έχει ασχοληθεί και με την πολιτική, αλλά «περισσότερο από
μια τεχνοκρατική σκοπιά», όπως υπογραμμίζει. «Ημουν παρών στη δημιουργία
του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας. Ημουν μέλος στη Διοικούσα Επιτροπή.
Είχαμε οργανώσει τα πρώτα συνέδρια στη Χαλκιδική και ήμαστε όλοι
άνθρωποι εκτός πολιτικής. Ηταν έντονος ο αέρας ότι κάτι καινούργιο
έρχεται – παρότι υπήρχαν πολιτικοί με παλαιοκομματική νοοτροπία, η οποία
βέβαια δεν έφυγε ποτέ. Αντίθετα, πολλοί από εμάς που προερχόμασταν από
την πρώτη Διοικούσα Επιτροπή, με βασικό συντελεστή τον Λέοντα Λούη,
ξεκινήσαμε το Κέντρο Πολιτικής Ερευνας και Επιμορφώσεως (ΚΠΕΕ), το οποίο
συνεχίζει, τρόπον τινά, τη δραστηριότητά του. Τότε όμως διοργανώσαμε
συνέδρια με ξένους επισκέπτες, αλλά το πιο σπουδαίο ήταν ότι ήμαστε ο
πρώτος οργανισμός που ξεκίνησε συζητήσεις μεταξύ των πολιτικών κομμάτων.
Τακτικός σε αυτές τις δράσεις μας ήταν ο αείμνηστος Μιχάλης
Παπαγιαννάκης. Καλούσαμε και το ΚΚΕ, αλλά δεν αποδεχόταν τις προσκλήσεις
μας. Επίσης, κάναμε τις πρώτες δημοσκοπήσεις. Είχαμε πάει με τον
μακαρίτη τον Λούη στην Ελένη Βλάχου και συνεννοηθήκαμε να κάνουμε τις
πρώτες δημοσκοπήσεις, τις οποίες πρόβαλε πρώτη η “Καθημερινή”. Ημαστε
φιλελεύθεροι και όχι παραδοσιακοί δεξιοί, οι οποίοι είναι πιο κρατιστές.
Ο φιλελευθερισμός στην Ελλάδα έχει παρεξηγηθεί λιγάκι. Εμείς ήμαστε
προς το κέντρο, ήμαστε πιο προοδευτικοί και κατά κάποιον τρόπο επιτύχαμε
να μπολιάσουμε τη Ν.Δ. με φιλελεύθερες σκέψεις ιδίως επί Μητσοτάκη, ο
οποίος προερχόταν από τον ίδιο χώρο».
Τον κ. Στράτο απασχολεί πολύ η κίνηση των «58». «Είναι ο χώρος που
λείπει και που πρέπει να καλυφθεί αυτήν τη στιγμή. Και αναρωτιέμαι: Ο κ.
Κουβέλης, που είναι σοβαρός και αξιόλογος άνθρωπος (δεν είναι βέβαια
Κύρκος, ο οποίος ήταν πολύ πιο ανοικτός), γιατί κρατάει μια τόσο
αρνητική στάση απέναντι στην κίνηση των 58;».
Η γνώμη του για τον πρωθυπουργό; «Ο κ. Σαμαράς έχει πάει καλά ώς τώρα.
Βέβαια, στο μέτρο που ισχύει αυτό που έλεγε ο μεγάλος Καραμανλής: “Εξω
πάμε καλά”. Ετσι και τώρα. Το ερώτημα είναι τι γίνεται με το “μέσα”.
Υπάρχει μια βελτίωση στους αριθμούς, στα λογιστικά. Τι γίνεται με την
πραγματική οικονομία όμως; Εκεί είναι το κριτήριο. Να πάρει μια ανάσα ο
κόσμος».
Ο κ. Στράτος επιμένει ότι τα «έχει τα χρονάκια του», όμως παραμένει
δραστήριος και ανήσυχος. «Δεν σκοτώνει μονάχα η ανεργία», λέει, «αλλά
και η αεργία. Ξέρετε, έχω ασχοληθεί και με άλλα πράγματα στη ζωή μου.
Εχω συμβολή στην εκπαίδευση, κυρίως μέσω της Ελληνικής Εταιρείας
Διοικήσεως Επιχειρήσεων. Η εταιρεία ξεκίνησε με ένα όραμα: να
εκπαιδεύσει τα στελέχη των επιχειρήσεων, να φύγουν από την οικογενειακή
νοοτροπία και να γίνουν ολοκληρωμένοι μάνατζερ. Αυτή τη στιγμή
ασχολούμαι με κάτι παρεμφερές: τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Και σε
αυτό είμαστε πίσω. Στην Ελλάδα, βλέπουμε συχνά ανθρώπους να κάνουν
περίπου τυχαία μια δουλειά που δεν τους πάει και δεν τη θέλουν. Μια
ιδιωτική ομάδα είμαστε από παλιούς συναδέλφους, καθηγητές,
δημοσιογράφους κ.ά. Και προσπαθούμε αυτή η ιδέα να διαδοθεί και στους
γονείς και στην κοινωνία γενικότερα. Κάνουμε έρευνες τι γίνεται στο
εξωτερικό, έχουμε στείλει εκθέσεις στο υπουργείο Παιδείας, οι οποίες
βέβαια πάνε στο συρτάρι. Πάντως, δεν έχω σκοπό να σταματήσω».
Η συνάντηση
Γευματίσαμε στο εστιατόριο του Μουσείου Ακροπόλεως ένα ηλιόλουστο
μεσημέρι. Ο κ. Στράτος παρήγγειλε την πίτα της ημέρας (τυρόπιτα στην
προκειμένη περίπτωση), εγώ γίγαντες Πρεσπών στον φούρνο με χωριάτικο
λουκάνικο και μάραθο. Μοιραστήκαμε μια σαλάτα ρεβυθιών Μακεδονίας με
λιαστή ντομάτα. Ο κ. Στράτος ήπιε ανθρακούχο νερό Δουμπιά και εγώ, κόκα
κόλα λάιτ. Σύνολο λογαριασμού μαζί με το φιλοδώρημα, 26,80 ευρώ.
Oι σταθμοί του
1933
Γεννιέται στην Αθήνα.
1961-62
Μεταπτυχιακό στη διοίκηση επιχειρήσεων από το INSEAD. Προηγουμένως έχει αποφοιτήσει από το Οικονομικό Τμήμα της ΑΣΟΕΕ.
1965-1984
Εκτελεστικό μέλος του Δ.Σ. της Πειραϊκής-Πατραϊκής.
1975-1985
Μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της Νέας Δημοκρατίας.
1980-1984
Μέλος Δ.Σ. του Εμπορικού & Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιώς (ΕΒΕΠ).
1982-1989
Πρόεδρος του Κέντρου Πολιτικής Ερεύνης και Επιμορφώσεως (ΚΠΕΕ).
1983-1988
Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Διοικήσεως Επιχειρήσεων (ΕΕΔΕ).
1990-93
Μέλος του Δ.Σ. της Τράπεζας Πειραιώς.
1995-2004
Πρόεδρος της Ενωσης Φίλων Ακροπόλεως.
2006-2013
Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Σταδιοδρομίας (ΙΕΠΑΣ).
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 08/12/2013)