H Ευρώπη κινείται αναπόφευκτα προς ένα πακέτο
οικονομικής διάσωσης της Ελλάδας. Θα υπάρξει έκτακτη χρηματοδότηση. Θα
συνοδεύεται από όρους. Θα υπάρξουν οι υποχρεωτικές υποσχέσεις από την κυβέρνηση
των Αθηνών. Τα παραπάνω θα καταστήσουν δυνατό στην ελληνική κυβέρνηση να
εξυπηρετήσει το χρέος της. Θα αποκατασταθεί το κλίμα ηρεμίας στις αγορές. Οι
μακροπρόθεσμες συνέπειες δεν θα είναι ευχάριστες, αλλά θα εξελιχθούν αργότερα
σε προβλήματα.
Ορισμένοι θα υποστηρίξουν ότι το μοιραίο λάθος
ήταν που επετράπη στην Ελλάδα να υιοθετήσει το ευρώ. Ότι θα έπρεπε να ήταν
ξεκάθαρο πως η χώρα δεν ήταν προετοιμασμένη για κάτι τέτοιο.
Οι δημοσιονομικές της πολιτικές ήταν ήδη εκτός
ελέγχου όταν εντάχθηκε στη νομισματική ένωση, το 2001, και ότι τα ελληνικά
σωματεία εργαζομένων ασκούσαν πιέσεις για την εξίσωση των μισθών στα ευρωπαϊκά
επίπεδα, παρά τη χαμηλότερη παραγωγικότητα.
Αλλά αυτή η απάντηση παραείναι απλοϊκή, δεδομένου
ότι τέτοιου είδους ενδείξεις δυσλειτουργίας δεν περιορίζονται μόνο στην Ελλάδα.
Η Ισπανία, με ποσοστό ανεργίας στο 20% και τεράστιο έλλειμμα προϋπολογισμού,
διακρίνει στην Ελλάδα μια εικόνα του δικού της μέλλοντος. Εάν δεν το διακρίνει
η Ισπανία, το βλέπουν οι αγορές. Πορτογαλία και Ιταλία βρίσκονται σε λίγο
καλύτερη, αλλά ανάλογη μοίρα.
Όπως και η Ελλάδα, αυτές οι χώρες βρίσκονται
αντιμέτωπες με δραστικές περικοπές δαπανών. Όπως και η Ελλάδα, δεν έχουν τα
περιθώρια υποτίμησης ώστε να ενθαρρύνουν τις εξαγωγές. Όπως και η Ελλάδα, οι
οικονομίες τους αντιμετωπίζουν βαθιά ύφεση.
Όπως και η Ελλάδα, θα μπουν στον πειρασμό να
ζητήσουν βοήθεια. Και από όλα αυτά ανακύπτει ένα προφανές ερώτημα: Μήπως το
πραγματικό λάθος ήταν η σύσταση του ευρώ; Από τη στιγμή που ήμουν ένας από τους
ελάχιστους Αμερικανούς που υποστήριζαν ένα ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα, θα ήταν
δικαιολογημένος εάν ρωτούσε κανείς μήπως έχω ενδοιασμούς.
Η απάντησή μου είναι αρνητική. Η δημιουργία του
ευρώ δεν ήταν λάθος, θα μπορούσε όμως να αποδειχθεί λάθος στην πορεία. Η
ελληνική κρίση υποδεικνύει ότι η Ευρώπη έχει ακόμη αρκετό δρόμο να διανύσει
μέχρι τη δημιουργία μιας βιώσιμης νομισματικής ένωσης. Εάν παραμείνει με
σταυρωμένα τα χέρια, η επόμενη κρίση θα είναι κατά πολύ χειρότερη της
ελληνικής.
Η ολοκλήρωση της νομισματικής ένωσης προϋποθέτει
από την Ευρώπη τη δημιουργία ενός κατάλληλου μηχανισμού έκτακτης
χρηματοδότησης. Με βάση το ισχύον πλαίσιο, οι άλλες χώρες-μέλη μπορούν να
στηρίξουν την Ελλάδα μόνο εάν «κάμψουν» τους νόμους, που δεν επιτρέπουν τη
χορήγηση δανείων, παρά μόνον σε περίπτωση φυσικών καταστροφών ή καταστάσεων
πέραν του ελέγχου μιας χώρας.
Όλα αυτά οξύνουν το κλίμα αβεβαιότητας. Και όταν
οι Ευρωπαίοι ηγέτες πράγματι χορηγήσουν βοήθεια, τότε κοινό και αγορές θα
σκεφθούν ότι δεν ήταν τίμιοι. Εάν η Συνθήκη της Λισαβόνας δημιουργεί όλα αυτά
τα προβλήματα, τότε θα πρέπει να τροποποιηθεί η Συνθήκη της Λισαβόνας.
Παράλληλα, η οικονομική ενίσχυση δεν θα πρέπει να
συνοδεύεται μόνο από προϋποθέσεις, αλλά και με προσωρινό έλεγχο του εθνικού
προϋπολογισμού από επιτροπή εμπειρογνωμόνων που θα διορίσει η Ευρωπαϊκή Ενωση.
Οι απλές υποσχέσεις από τον αποδέκτη της βοήθειας -όπως φαίνεται και από το
παρελθόν- δεν είναι αρκετές.
Δεν χωρεί αμφιβολία ότι θα εκφρασθούν αντιρρήσεις
από τις χώρες στις οποίες θα εφαρμοσθούν τέτοια μέτρα. Κανείς όμως δεν τις
αναγκάζει να δεχθούν τα χρήματα.
Και θα πρέπει κανείς να λάβει υπόψη του ότι αυτός
θα ήταν ένας πολύ πιο αποτελεσματικός μηχανισμός πειθαρχίας από ό,τι το
δυσλειτουργικό Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.
Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί: Πώς θα
αισθάνονταν οι Καλιφορνέζοι εάν η πολιτεία τους αναγκαζόταν προσωρινά να
παραδώσει τον προϋπολογισμό της σε χέρια ενός ειδικού, διορισμένου από την
κυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα; Στην πραγματικότητα, μάλλον δεν θα είχαν ιδιαίτερο
πρόβλημα.
Αυτός ο ειδικός εμπειρογνώμονας δεν θα ήταν
Καλιφορνέζος, αλλά θα ήταν Αμερικανός. Οι πολίτες θα καταλάβαιναν ότι ενεργεί
με γνώμονα το συμφέρον της πολιτείας και της ίδιας της χώρας.
Παράλληλα, θα καθησυχάζονταν και από το γεγονός
ότι η Καλιφόρνια αποστέλλει εκπροσώπους στην Ουάσιγκτον, όπου θα εκδίδονται οι
εντολές του ειδικού εμπειρογνώμονα.
Οι Ευρωπαίοι δεν κάνουν τέτοια πράγματα, διότι
βλέπουν τον εαυτό τους ως Έλληνες και Γερμανοί. Δεν παρεμβαίνουν στα «κρατικά
προνόμια» άλλων κρατών-μελών. Η Γερμανία είναι ιδιαιτέρως επιφυλακτική,
δεδομένων των αναμνήσεων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και όχι μόνο στην
Ελλάδα.
Εάν όμως η Ευρώπη αντιμετωπίζει με σοβαρότητα το
ζήτημα της νομισματικής ένωσης, τότε θα πρέπει να ξεπεράσει το παρελθόν.
Χρειάζεται όχι μόνο στενότερους οικονομικούς δεσμούς, αλλά και στενότερους
πολιτικούς δεσμούς.
Αυτοί που θα διαχειρίζονται έναν ισχυρό μηχανισμό
έκτακτης χρηματοδότησης θα πρέπει να επιδεικνύουν και ανάλογη υπευθυνότητα. Θα
πρέπει να λογοδοτούν σε ένα ισχυρόΕυρωπαϊκό
Κοινοβούλιο
Οι συνεργάτες της Γερμανίδας καγκελάριου, Ανγκέλα
Μέρκελ, μισούν τα μέτρα στήριξης, διότι γνωρίζουν ότι η Γερμανία θα επωμισθεί
το οικονομικό κόστος μιας διάσωσης. Είναι αντίθετοι σε οτιδήποτε έχει σχέση με
την ευρωπαϊκή πολιτική σύγκλιση.
Αλλά η Γερμανία δεν είναι άμοιρη ευθυνών σε αυτή
την κρίση. Είχε ζητήσει μια εξαιρετικά ανεξάρτητη και διόλου υπόλογη κεντρική
τράπεζα που εφαρμόζει μια υπερβολικά αυστηρή νομισματική πολιτική,
επιδεινώνοντας τη θέση των χωρών PIIGS (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Ελλάδα
και Ισπανία).
Το τεράστιο πλεόνασμα ισοζυγίου τρεχουσών
συναλλαγών της Γερμανίας περιπλέκει ακόμη περισσότερο τα προβλήματα. Παράλληλα,
η Γερμανία έχει προσφέρει πολύ λίγα -όσον αφορά τα έκτακτα μέτρα οικονομικής
στήριξης- για την τόνωση της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Η Γερμανία επωφελήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τη
δημιουργία του ευρώ. Και θα πρέπει να ανταποδώσει τη χάρη. Θα πρέπει να
προωθήσει τη σύσταση ενός μηχανισμού έκτακτης χρηματοδότησης, αλλά και για
πολιτική ολοκλήρωση ώστε να καταστεί εφικτός ένας τέτοιος μηχανισμός.
Θα πρέπει να παραχωρήσει μεγαλύτερη δημοσιονομική
στήριξη. Και ποιος είναι καλύτερος να πιέσει για μια περισσότερο υπόλογη
Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα;
Η ελληνική κρίση θα μπορούσε να αποτελεί τον
Δούρειο Ίππο που οδηγεί την Ευρώπη προς βαθύτερη πολιτική σύγκλιση. Μπορεί
κανείς να ελπίζει γι' αυτό.
BARRY EICHENGREEN,καθηγητής
Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Berkeley.
(από την εφημερίδα «Ναυτεμπορική», 3/3/2010)