Eίναι, πράγματι, η επιστήμη στους
αντίποδες της δεισιδαιμονίας; Ο κανόνας Reinhart-Rogoff δηλώνει ότι,
πέραν του 90% του δημοσίου χρέους στο ΑΕΠ, η οικονομία μιας χώρας
εισέρχεται σε ύφεση η οποία, αν δεν υπάρξει έξωθεν παρέμβαση, οδηγεί σε
χρεωκοπία. Η πρόσφατη αποκάλυψη, ότι ο κανόνας αυτός στηρίχθηκε σε
λανθασμένη μαθηματική τεκμηρίωση, υπενθύμισε ότι τα όρια ανάμεσα στην
επιστήμη και την δεισιδαιμονία παραμένουν ασαφή· και μάλιστα όχι μόνον
στις soft επιστήμες, όπως η Ανθρωπολογία ή η Κοινωνιολογία, αλλά στην
Οικονομία η οποία έχει φήμη ακριβείας και σοβαρότητας.
Σύμφωνα με την κοινή λογική, η υπερχρέωση
οδηγεί κάποτε σε αδιέξοδο. Δεν απαιτούνται περίπλοκες μαθηματικές
πράξεις για να καταλήξουμε στο “ποιοτικό” αυτό συμπέρασμα. Η
επιχειρηματολογία ενδύεται, όμως, με πολύ περισσότερη βαρύτητα, όταν
εμφανίζεται ως αποτέλεσμα μαθηματικών αναλύσεων- ιδιαίτερα όταν
συνοψίζεται σε έναν αριθμό: στην συγκεκριμένη περίπτωση το 90%. Ο
αριθμός έχει μεταφυσική πειθώ. Συναντάμε την μαγική λειτουργία του και
την επίδρασή της ήδη από την Αρχαιότητα: Πυθαγόρας, Αστρολογία,
Αριθμολογία. Οι Γερμανοί γεωπολιτικοί του Μεσοπολέμου την χρησιμοποίησαν
για να προβάλουν το “δικαίωμα” της χώρας τους σε “ζωτικό χώρο”.
Από συμπαθής ενασχόληση, η μεταφυσική του
αριθμού μετατρέπεται σε επικίνδυνο πολιτικό εργαλείο, καθώς οδηγεί σε
κανονιστικά συμπεράσματα τα οποία επηρεάζουν την ζωή εκατομμυρίων
ανθρώπων. Ο αριθμός των Reinhart-Rogoff αποτελεί χαρακτηριστικό
παράδειγμα. Το όριο του 90% παραμερίζει και αχρηστεύει την μελέτη των
ειδικών συνθηκών κάθε οικονομίας. Δεν εξετάζεται πλέον αν ο δανεισμός
είναι παραγωγικός ή παρασιτικός, αν το κράτος που διαχειρίζεται τους
δανείους πόρους είναι ορθολογικό ή διεφθαρμένο, ποιο είναι το
ανεκμετάλλευτο δυναμικό της οικονομίας σε φυσικούς και ανθρώπινους
πόρους. Ο μαγικός αριθμός λειτουργεί ως προκρούστειος κλίνη, στην οποία
πρέπει να προσαρμοστεί διά της βίας η άπειρη ποικιλία λαών, χωρών,
πολιτικών συστημάτων.
Δεν είναι η μόνη οικονομετρική
προκρούστειος κλίνη. Στα εργαστήριά τους, δεκάδες χιλιάδες ερευνητές ανά
τον κόσμο διοχετεύουν όγκους από στατιστικά δεδομένα σε πανίσχυρους
υπολογιστές. Αγνοώντας το κυνικό, πλην ακριβές “garbage in, garbage
out”, επιδιώκουν να αποστάξουν από την άμορφη στατιστική μάζα κάποια
σταγονίδια αριθμητικής αληθείας.
Αυτά τα αποστάγματα διοχετεύονται κατόπιν
σε διεθνείς και άλλους Οργανισμούς οι οποίοι καλούνται να συμβουλεύσουν
Κράτη και κυβερνήσεις. Πολλές από αυτές δεν διαθέτουν την δύναμη να
αντιτάξουν την δική τους εμπειρική γνώση στην έξωθεν επιστημονική
“αλήθεια”. Ποικίλες καταστροφές σε αναπτυσσόμενες χώρες εξηγούνται από
τις νέες αυτές μορφές δεισιδαιμονίας.
Η χώρα μας έχει εκταθεί σε ανάλογη
προκρούστειο κλίνη. Η μείωση του αγροτικού πληθυσμού, η οποία στέρησε
τους Έλληνες από το παραδοσιακό καταφύγιο σε καιρούς κρίσης, προέκυψε ως
συνέπεια στατιστικών αναλύσεων : οι αριθμοί έδειχναν μεγάλη απόκλιση
στην σχέση αγροτικού-αστικού πληθυσμού από τους ευρωπαϊκούς μέσους
όρους. Τώρα, πολλοί συμπολίτες μας αγωνίζονται να επιστρέψουν στην
ασφάλεια της υπαίθρου.
Από το 2009 η τάση αυτή έχει ενταθεί.
Ποιοί είναι, επί παραδείγματι, οι λόγοι για την υπερφορολόγηση της
ακίνητης περιουσίας, η οποία έχει οδηγήσει, μεταξύ άλλων, στην
καταστροφή της οικοδομικής βιομηχανίας και στην απαξίωση σημαντικού
μέρους του εθνικού πλούτου; Μια από τις εξηγήσεις ανάγεται σε
αριθμητικές επεξεργασίες οι οποίες παρουσιάζουν την Ελλάδα να αποκλίνει
αισθητά από τον διεθνή ή ευρωπαϊκό μέσον όρο ως προς δείκτες, όπως ο
λόγος κατοίκων προς κατοικίες. Χωρίς να υπολογίζονται οι μεσογειακές
ιδιαιτερότητες, η εικονογραφία, οι πολιτισμικές διαφορές ως προς την
έγγειο ιδιοκτησία, ο ρόλος των ακινήτων ως εξασφάλιση σε μια χώρα η
οποία έχει ζήσει επάλληλες καταστροφές, εξαπολύεται εναντίον δικαίων και
αδίκων κάποιος αριθμός ο οποίος προέκυψε από σκοτεινούς ηλεκτρονικούς
υπολογισμούς.
Η δεισιδαιμονία του αριθμού είναι δύσκολο
να καταπολεμηθεί, επειδή ενδύεται την πιο ορθολογική επιστήμη, τα
μαθηματικά. Οι υπηρέτες των αριθμών δεν υστερούν σε φανατισμό από τους
υπερ-θρησκευομένους δεισιδαίμονες : θεωρούν ότι προασπίζονται απόλυτες
αλήθειες. Η αριθμητική δεισιδαιμονία καταργεί την πολιτική, καθώς
υποκαθιστά την διαπραγμάτευση, τον διάλογο, ακόμη και την σύγκρουση των
συμφερόντων, από την δικτατορία της μεταφυσικής του αριθμού. Αποτελεί,
επομένως, και αυτή, μια από τις απειλές της Δημοκρατίας.
(Ο Γιώργος Πρεβελάκης είναι εκπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ)
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Εστία την 30η Απριλίου 2013