Το Βόρειο Ιράκ βρίσκεται σε πόλεμο. Νέες κυρώσεις κατά του
Ιράν ενδέχεται να επιβληθούν. Ο
OPEC
μειώνει την προσφορά πετρελαίου. Οι σχέσεις μεταξύ Ρωσίας
και Δύσης επιδεινώνονται. Ομάδες τρομοκρατών χτυπούν ενεργειακούς στόχους σε
χώρες όπως η Λιβύη και το Νότιο Σουδάν -χώρα παραγωγός πετρελαίου- είναι ένα χρεωκοπημένο
κράτος. Η Κίνα επεκτείνει την επιρροή της στη Νότια Σινική Θάλασσα. Οι διεθνείς
πετρελαϊκές εταιρείες καταγράφουν τεράστια μείωση των επενδύσεων τους από το
2014.
Οι παράγοντες αυτοί - ειδικά σε συνδυασμό - θα είχαν κάποτε εκτοξεύσει
τις τιμές του πετρελαίου και θα είχαν προκαλέσει επείγουσες συνόδους κορυφής σε
παγκόσμιο επίπεδο. Σήμερα, οι αγορές πετρελαίου παραμένουν ουσιαστικά αμετάβλητες
και η ενεργειακή ασφάλεια δείχνει να έχει απαλλαγεί από την πάλαι ποτέ
φρενίτιδα που τη χαρακτήριζε.
Η άνοδος του αμερικανικού πετρελαίου και φυσικού αερίου και
οι δημόσιες αναφορές για την αφθονία των αποθεμάτων είναι ένας λόγος. Η ταχεία
ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας επηρεάζει επίσης το κλίμα στην
ενεργειακή αγορά.
Στο πλαίσιο αυτό, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το βιβλίο
Energy
Security
του καθηγητή του Πανεπιστημίου
Westminster
του Λονδίνου,
Roland
Dannreuther, το οποίο κυκλοφόρησε πριν μερικούς μήνες.
Ένα από τα κύρια ζητήματα που πραγματεύεται το βιβλίο του
Dannreuther είναι η έννοια της δικαιοσύνης. Σύμφωνα με το συγγραφέα, η
ενεργειακή ασφάλεια μπορεί να επιτευχθεί μόνο «εάν μπορεί επίσης να προωθήσει
την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη για όλους και να διασφαλίσει ότι ο
πολιτισμός μας είναι περιβαλλοντικά βιώσιμος».
Πολύ συχνά, όπως αναδεικνύει ο Dannreuther, ο υπερβολικός
ζήλος για την ενεργειακή ασφάλεια φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα, οδηγώντας σε
ανταγωνισμό ανάμεσα στα κράτη (και μερικές φορές στον πόλεμο), σε αναστάτωση
στο εσωτερικό ορισμένων παραγωγών χωρών ή σε περιβαλλοντικές καταστροφές.
Η ενεργειακή ασφάλεια παρουσιάζεται ως κάτι υποκειμενικό και
η επιδίωξή της ενδέχεται να έχει απρόβλεπτες συνέπειες. Έτσι, για παράδειγμα,
οι τρεις στόχοι της ΕΕ την τελευταία δεκαετία, για απελευθέρωση της ενεργειακής
αγοράς, διαφοροποίηση των προμηθευτών της και μείωση των εκπομπών, φαίνονται
στρατηγικά ασφαλείς και σωστοί. Αλλά όχι για τη Ρωσία, η οποία βασίζεται στην
ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου - και, ενόψει μιας απειλής για τη δική της
ενεργειακή της ασφάλεια, η οποία ορίζεται από τη Gazprom ως ασφάλεια της
ζήτησης- αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για την αύξηση της επιρροής της σε Ασία και
Ευρώπη.
Οι περιβαλλοντικοί στόχοι δε φαίνεται να συμβαδίζουν εύκολα με
την ενεργειακή ασφάλεια. Όλοι γνωρίζουν πόσο καταστροφικός είναι ο άνθρακας,
για παράδειγμα. Είναι όμως φθηνός, άφθονος, συχνά κοντά σε καταναλωτικά κέντρα
και λιγότερο ευάλωτος σε ελλείψεις στην προσφορά ή απότομες αυξήσεις της τιμής.
«Οι αξίες της ενεργειακής ασφάλειας και της οικονομικής
ευημερίας, ειδικά για τις αναπτυσσόμενες χώρες που επιδιώκουν να
εκσυγχρονιστούν, τείνουν να έχουν προτεραιότητα έναντι της αξίας της
βιωσιμότητας», γράφει ο Dannreuther. Η ενεργειακή ασφάλεια είναι ένα «ιδιωτικό
αγαθό που καθορίζεται σε εθνικό επίπεδο», ενώ ο μετριασμός της κλιματικής
αλλαγής είναι ένα «δημόσιο αγαθό ... για το οποίο δεν υπάρχει συλλογική
παγκόσμια ευθύνη».
Ενεργειακή πολιτική
Η απόσυρση του Donald Trump από τη Συμφωνία του Παρισιού -
μέρος του δόγματος "
American
First"
- είναι μόνο η τελευταία εκδήλωση αυτής της απουσίας συλλογικής ευθύνης. Άλλες
χώρες παρουσιάζουν μια δική τους εκδοχή. «Για ορισμένες αναδυόμενες χώρες, η
κλιματική αλλαγή αντιμετωπίζεται ουσιαστικά ως αναπτυξιακό πρόβλημα το οποίο θα
επιλυθεί μόλις ... γίνουν αναπτυγμένες χώρες». Διατηρούν το δικαίωμα να
χρησιμοποιούν άνθρακα και άλλα ορυκτά καύσιμα που στο παρελθόν οδήγησαν στην
εκβιομηχάνιση του ήδη αναπτυγμένου κόσμου, σημειώνει ο Dannreuther.
Αυτή η ιστορική κληρονομιά επηρεάζει και τη γεωπολιτική της
ενεργειακής ασφάλειας. Οι δυτικές χώρες πέτυχαν μεταπολεμικά την ενεργειακή
ασφάλεια με την κατάτμηση και τον έλεγχο της Μέσης Ανατολής και την εμφάνιση
και επικράτηση επιχειρηματικών κολοσσών. Έτσι, ήταν ένα σοκ όταν οι χώρες παραγωγής
… αποτίναξαν αυτόν τον ξένο ζυγό τη δεκαετία του 1970, φέρνοντας την πρώτη
μεγάλη πετρελαϊκή κρίση (του Δυτικού κόσμου).
Έκτοτε, η ενεργειακή ασφάλεια υπήρξε μια αμερικανική
δέσμευση στη Μέση Ανατολή, αλλά συχνά με το αντίθετο αποτέλεσμα. Έτσι, η
πολιτική διπλής συγκράτησης του Ιράκ και του Ιράν, στην προσπάθεια εξάλειψης της
απειλής τους στην περιοχή, λειτούργησε ως μπούμερανγκ, γράφει ο
Dannreuther
για
τις στοχευμένες προσπάθειες των ΗΠΑ να περιορίσουν τις εξαγωγές πετρελαίου και
από τις δύο χώρες. «Αυτό οδήγησε φυσικά σε περιορισμό της παγκόσμιας προσφοράς
πετρελαίου, ο οποίος, με τη σειρά του, είχε αντίκτυπο στις τιμές του
πετρελαίου, συμβάλλοντας στην άνοδο τους κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του
2000».
Θα μπορούσε κανείς να προσθέσει ότι η παρουσία αμερικανικών
στρατευμάτων στη Σαουδική Αραβία ενέπνευσε, εν μέρει τουλάχιστον, τις
τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, την επακόλουθη εισβολή στο Ιράκ
και την κατάρρευση της παραγωγής αργού, σε μία χρονική συγκυρία που συνέπεσε με
την αρχή της ανόδου της κινεζικής οικονομίας και της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου.
Σύμφωνα με τον
Dannreuther,
οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και όσα ακολούθησαν «οδήγησαν σε σημαντικές
αλλαγές στην περιφερειακή και διεθνή ισορροπία δυνάμεων, οι οποίες με τη σειρά
τους αποκάλυψαν μια σειρά από ιστορικές αδικίες και πικρίες που ... συμβάλλουν
στην αυξανόμενη ενεργειακή ανασφάλεια». Αύξησαν, επίσης, την παγκόσμια επιρροή
της Ρωσίας, ενός γεωπολιτικά περισσότερο σταθερού εξαγωγέα, και της Κίνας, ενός
διεθνώς πιο ενεργού εισαγωγέα. Οι εξελίξεις με τις δύο αυτές χώρες έπληξαν την πίστη
της Δύσης στην ασφάλεια της προσφοράς τους, εκτιμά ο
Dannreuther.
Σε όλο το βιβλίο, το ζήτημα της δικαιοσύνης ξεχωρίζει. Η
προσφορά δεν είναι πραγματικά ασφαλής αν προέρχεται από ένα «κράτος -
εισοδηματία» στο οποίο οι ελίτ μονοπωλούν τα έσοδα από τις παραχωρήσεις. Η
στρατιωτική δράση ή ακόμη και η εταιρική δέσμευση δεν αποφέρουν ενεργειακή
ασφάλεια εάν δημιουργούν δυσαρέσκεια και εχθρότητα. Η ενεργειακή ασφάλεια του
εισαγωγέα δεν ταυτίζεται απαραίτητα με αυτή του εξαγωγέα. Και παρά τη νέα
παραγωγική δύναμη της Αμερικής, η ενισχυμένη ενεργειακή ασφάλεια παραμένει ένα
φαινόμενο του πλούσιου κόσμου: 1,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι, επισημαίνει ο
Dannreuther, δεν έχουν πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια και 2,4 δισεκατομμύρια
δεν απολαμβάνουν σύγχρονες εγκαταστάσεις μαγειρέματος. Η παγκόσμια ενεργειακή
ασφάλεια αποτελεί ακόμη πολύ μακρινό όνειρο.