τα μήκη και πλάτη της Ευρωπαϊκή; Ένωσης; Πόσο οικείο και κατανοητό μπορεί να μοιάζει το περιβάλλον που περικλείει τις λειτουργίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου;
Σε αυτή την σύγχρονη Βαβέλ της δημοκρατίας, που απηχεί αιώνων αιματηρές, τις περισσότερες φορές απόπειρες συνένωσης των ευρωπαϊκών εθνών σε μια κοινή οντότητα, το φαίνεσθαι μοιάζει να έχει πάρει τα σκήπτρα από την ουσία των πραγμάτων. Πράγματι, η συνθήκη της Λισαβόνας επιχείρησε να ενισχύσει τις δημοσιονομικές, νομοθετικές και εποπτικές εξουσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο απέκτησε σημαντική επιρροή στον διορισμό της Κομισιόν και του εκάστοτε προέδρου της.
Παράλληλα δημιουργήθηκε η λεγόμενη πρωτοβουλία των Ευρωπαίων πολιτών και αναγνωρίσθηκε η σημασία του διαλόγου μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, ενώ συνεδριάσεις του Συμβουλίου είναι υποχρεωτικό να δημοσιεύονται ώστε να γνωρίζουν οι πολίτες το τί συμβαίνει στα ευρωπαϊκά άδυτα των ευρωπαϊκών αδύτων.
Tο άρθρο 11 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση καθιερώνει δικαίωμα πρωτοβουλίας των πολιτών, με σκοπό να αυξηθεί η συμμετοχή των πολιτών στη «δημοκρατική ζωή» της. Σκοπός της πρωτοβουλίας είναι να ζητήσει από την Κομισιόν να υποβάλει αυτοβούλως πρόταση σε οποιοδήποτε πεδίο διαθέτει την εξουσία να προτείνει νομοθεσία. Αλλά μια πρωτοβουλία των πολιτών απαιτεί τη στήριξη τουλάχιστον ενός εκατ. πολιτών που προέρχονται από τουλάχιστον 7 χώρες-μέλη της Ε.Ε. Κάπως έτσι, τα όμορφα λόγια των ακόμη πιο όμορφων προθέσεων, αποδεικνύονται κενά περιεχομένου.
Ύστερα από αρκετές καθυστερήσεις που διήρκεσαν περισσσότερο από ένα χρόνο καθυστέρηση, η μεγάλη άσκηση που αποσκοπεί στην ανανέωση των δημοκρατικών θεσμών στην Ευρωπαϊκή Ένωση μοιάζει, σήμερα, έτοιμη να ξεκινήσει και πάλι.
Η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης θεωρήθηκε ως μια ακόμη ευκαιρία οι αποξενωμένοι Ευρωπαίοι πολίτες να αποκτήσουν μεγαλύτερη «οικειότητα» με τον περίεργο και απόμακρο, εν πολλοίς κόσμο των θεσμικών οργάνων της Ένωσης. Για τους υποστηρικτές του εγχειρήματος, όπως ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, Εμμανουέλ Μακρόν, αλλά και πολλοί ευρωβουλευτές, η πανδημία του κορονοϊού προσέδωσε μεγαλύτερη βαρύτητα στη σημασία της προγραμματισμένης Διάσκεψης, η οποία έχει σχεδιαστεί προκειμένου οι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι να συμβάλουν «ουσιαστικά» στη χάραξης της πολιτικής της Ε.Ε. σε αυτούς τους πρωτόγνωρους καιρούς που ζούμε.
Όμως, η Διάσκεψη απέχει ακόμη μακράν από το να πραγματοποιηθεί. Το λανσάρισμά της καθυστέρησαν ορισμένα ήσσονος σημασίας ζητήματα, όπως, για παράδειγμα, το ποιος θα πρέπει να αναλάβει να τη διεκπεραιώσει!
Τους τελευταίους μήνες, η πομπώδης απόπειρα για τη δημιουργία συνθηκών άμεσης δημοκρατίας στην Ένωση, υποβαθμίστηκε σε μια μάχη για το ποιος θα αναλάβει τα κορυφαία αξιώματα. Πολλά ονόματα, συμπεριλαμβανομένης της πρώην πρωθυπουργού της Δανίας, Helle Thorning-Schmidt, του πρώην επικεφαλής διαπραγματευτή για το Brexit, Michel Barnier, αλλά και του Guy Verhofstadt ο οποίος ηγείται, από το 2009 της Συμμαχίας Φιλελευθέρων και Δημοκρατών για την Ευρώπη, που αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη πολιτική ομάδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβούλιου, ακούστηκαν έκτοτε μόνο και μόνο για να διαψευστούν, καθώς κανείς, ούτε η Ευρωβουλή, ούτε τα κράτη- μέλη δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν σε έναν κοινό υποψήφιο.
Προκειμένου να αρθεί το αδιέξοδο, κάποιοι έριξαν την ιδέα, αντί για έναν πρόεδρο, να επιλεγεί η λύση ενός συστήματος στο οποίο και τα τρία θεσμικά όργανα της Ε.Ε. να αναλάβουν την ευθύνη να τρέξουν το project. Η πορτογαλική προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναμένεται να προτείνει προς έγκριση αυτή τη «συλλογική» διάρθρωση στα κράτη- μέλη, τις αμέσως προσεχείς εβδομάδες. Όπως υποστηρίζουν ορισμένοι αξιωματούχοι, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ήδη συνταχθεί με αυτή την άποψη, κάτι που γεννά ελπίδες για μια κοινή συμφωνία που θα επέτρεπε την πραγματοποίηση της Διάσκεψης στους αμέσως επόμενους μήνες. Μάλιστα, φέρεται να έπεσε στο τραπέζι και να συμφωνήθηκε από τα αρμόδια θεσμικά όργανα, μια υποθετική ημερομηνία έναρξης της Διάσκεψης, για τις 9 Μαΐου. Πρόκειται για μια συμβολική ημέρα, που συμπίπτει με τον εορτασμό της «Ημέρας της Ευρώπης» με την οποία τιμάται κάθε χρόνο η ειρήνη και η ενότητα στην Γηραιά ήπειρο, σηματοδοτώντας την επέτειο της ιστορικής «Διακήρυξης Σουμάν».
Σε κάθε περίπτωση το ερώτημα παραμένει: Θα λειτουργήσει πραγματικά αυτή η «τριμερής» λύση; Το να μην είναι κανείς αποκλειστικά επικεφαλής θα μπορούσε να καθησυχάσει τα αντίπαλα θεσμικά στρατόπεδα των Βρυξελλών, προς το παρόν, αλλά μπορεί επίσης να καταλήξει να πυροδοτεί διαρκείς εντάσεις ανάμεσα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και στην Ευρωβουλή, όσον αφορά για τις βασικές κατευθύσεις που θα πρέπει να προσλάβει η Διάσκεψη αμέσως μόλις ξεκινήσει. Ο φεντεραλιστής, πρώην πρωθυπουργός του Βελγίου, Guy Verhofstadt, είναι πιθανό να είναι ο κύριος εκπρόσωπος του Eυρωπαϊκού Kοινοβουλίου, σε ένα διορισμό που θα ενοχλήσει, αναμφίβολα, τα κράτη- μέλη τα οποία αποδύθηκαν, το περασμένο έτος, σε όλες τις ενέργειες που θα διασφάλιζαν ότι δεν θα είναι εκείνος ο οποίος θα αναλάβει τα ηνία. Αντιθέτως, η πρώην πρωθυπουργός της Δανίας, Helle Thorning-Schmidt, θεωρείται ευρέως, ως το πρόσωπο που συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες να ηγηθεί της Διάσκεψης.
Είναι ειρωνικό πάντως, το ότι διαμάχη σε θεσμικό επίπεδο μπορεί να είναι η κατάληξη της Διάσκεψης, όπως υποστηρίζει ο Alberto Alemanno, καθηγητής στο HEC Paris. «Οι πολίτες θα μπορούν να δουν ποια από τα τρία θεσμικά όργανα που φαίνονται λιγότερο πρόθυμα να αποδεχτούν τις προτάσεις τους», λέει. Ο ίδιος πιστεύει ότι η λύση με τους τρείς επικεφαλείς «θα μπορούσε να αποφέρει μια πιο υπεύθυνη διαδικασία», εάν οι ψηφοφόροι μπορούν πραγματικά να δουν το πώς λειτουργούν οι πολύπλοκές θεσμικές δομές των Βρυξελλών.
«Αυτή η επιλογή καθιστά τη Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης αξιοσημείωτη από πολλές απόψεις, καθώς τα τρία θεσμικά όργανα της Ε.Ε. ενδέχεται να απωλέσουν τον έλεγχο πουασκούν στις διαδικασίες», είπε χαρακτηριστικά.
Ακόμη και σε αυτό το στάδιο, και υπό αυτές τις προϋποθέσεις και προσδοκίες, κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει όποιον θεωρεί ότι η εκστρατεία εκδημοκρατισμού των διαδικασιών υπό τις οποίες λειτουργούν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί και τα κέντρα αποφάσεων στις Βρυξέλες, το Στρασβούργο και την Φραγκφούρτη, δεν αποτελεί ακόμη μια πομφόλυγα, ούτε μπορεί να πείσει για τις καλοπροαίρετες προθέσεις των γραφειοκρατών που χειραγωγούν τη ζωή εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων στις 27 χώρες-μέλη.
Αρκεί να σταμαρτήσει ο οιοσδήποτε από εμάς για λίγο να περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του, ώστε να αντιληφθεί πως για τα θέματα που αφορούν στη ζωή και στην καθημερινότητά μας, από τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, την κατεύθυνση της οικονομίας, τη λήψη των αποφάσεων και τη χάραξη της μελλοντικής στρατηγικής για το περιβάλλον, το Κλίμα και την ενέργεια, είμαστε πραγματικά εκτός νυμφώνος!