μέχρι στιγμής, η κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί αργότερα φέτος πριν βελτιωθεί. Με την ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας, η Κίνα παρέχει πρόσθετο ανταγωνισμό σε μια ήδη υπερβολικά τεταμένη αγορά ενέργειας. Επιπλέον, το σενάριο New Momentum στο νέο ‘Energy Outlook 2023’ της BP, που βασίζεται σε γνωστές τάσεις και πολιτικές, προβλέπει ότι η παγκόσμια ζήτηση φυσικού αερίου θα συνεχίσει να αυξάνεται.
Χωρίς να διαφαίνεται τέλος στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, οι παγκόσμιες αγορές ενέργειας θα συνεχίσουν να είναι ασταθείς, καθιστώντας το 2023 άλλη μια δύσκολη χρονιά για την παγκόσμια ενέργεια.
Η επιτάχυνση της μετάβασης της Ευρώπης σε πράσινη ενέργεια θα μπορούσε να δώσει τις απαντήσεις. Όμως, με τις διαλείπουσες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) να εξακολουθούν να να υπόκεινται σε προβλήματα ασφάλειας και αξιοπιστίας, ο δρόμος για πράσινη ενέργεια θα είναι μακρύς και επίπονος, με το φυσικό αέριο να χρειάζεται για πολύ καιρό ακόμη. Αργά ή γρήγορα η Ευρώπη θα το αναγνωρίσει και θα αποδεχθεί ότι νέες μακροπρόθεσμες συμβάσεις – διάρκειας των 15 ετών και άνω – που απαιτούνται για να δικαιολογήσουν επενδύσεις σε νέες υποδομές πετρελαίου και φυσικού αερίου, θα είναι απαραίτητες.
Το 2022 ήταν μια κλήση αφύπνισης για την Ευρώπη, με τις υψηλές τιμές της ενέργειας να οδηγούν σε κοινωνικές αναταραχές, παρά το γεγονός ότι στοίχησε €800 δισ. σε ενεργειακές επιδοτήσεις. Για να επιταχύνει και να διατηρήσει την κλιματική μετάβαση η ΕΕ θα χρειαστεί να ξεπεράσει το νέο τρίλημμα: πράσινη μετάβαση, κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία.
Η ΕΕ θα πρέπει να εξασφαλίσει φυσικό αέριο σε πολύ χαμηλότερες τιμές από ό,τι τώρα, εάν η επιβάρυνση των νοικοκυριών πρόκειται να μειωθεί σε προσιτά επίπεδα και να αποκατασταθεί η ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας – αποφεύγοντας την αποβιομηχάνιση. Θα πρέπει επίσης να είναι αξιόπιστο και όχι ευάλωτο στις ταχέως εξελισσόμενες παγκόσμιες γεωπολιτικές. Η μεγιστοποίηση της παραγωγής ευρωπαϊκών πηγών φυσικού αερίου, όπως της Ανατολικής Μεσογείου, θα μπορούσε να ικανοποιήσει όλα αυτά τα πλαίσια.
Ανατολική Μεσόγειος
Οι γεωπολιτικές της περιοχής αλλάζουν ραγδαία.
Οι συνέπειες της επανεκλογής του Νετανιάχου στο Ισραήλ, επικεφαλής μιας κυβέρνησης που τώρα μετατοπίζεται πολύ προς τα δεξιά, είναι ακόμα ασαφείς.
Στην Κύπρο, ελπίζεται ότι η εκλογή του Νίκου Χριστοδουλίδη ως νέου Προέδρου, θα εγκαινιάσει μια νέα εποχή.
Ο καταστροφικός σεισμός στην Τουρκία στις αρχές αυτού του μήνα έκανε μια δύσκολη κατάσταση στη χώρα χειρότερη. Οι συνέπειες δεν είναι ακόμη σαφείς, αλλά μπορεί να επηρεάσουν την πολιτική της Τουρκίας και τις επικείμενες προεδρικές εκλογές.
Με την αβεβαιότητα στις παγκόσμιες ενεργειακές πολιτικές να συνεχίζονται, καθώς η Ευρώπη και οι ΗΠΑ συνεχίζουν να πιέζουν για ταχύτερη ενεργειακή μετάβαση, και εκλογές σε Κύπρο, Ελλάδα και Τουρκία, οι εταιρείες πετρελαίου που δραστηριοποιούνται στην κυπριακή ΑΟΖ είναι απίθανο να ανακοινώσουν σημαντικές νέες πρωτοβουλίες το 2023.
Η επιβεβαιωτική γεώτρηση της Chevron στο Αφροδίτη, που προγραμματίζεται φέτος, μπορεί να δημιουργήσει περισσότερες ερωτήσεις παρά απαντήσεις, λόγω της πολύπλοκης μορφολογίας του κοιτάσματος. Η δεξαμενή είναι διαμερισματοποιημένη και η γεώτρηση θα γίνει στο μεσαίο και μεγαλύτερο τμήμα.
Η μεγαλύτερη δραστηριότητα στην Ανατολική Μεσόγειο θα είναι στην Αίγυπτο, όπου το ενδιαφέρον των εταιρειών πετρελαίου παραμένει δυνατό. Επιτυχία με τους νέους γύρους αδειοδοτήσεων θα ενισχύσει τις εξερευνήσεις και αναμένεται να συμβάλει σε σημαντική αύξηση στα αποθέματα φυσικού αερίου της χώρας.
Αν και η Υπουργός Ενέργειας Κύπρου κάνει συχνές αναφορές σε εξαγωγές φυσικού αερίου από το Αφροδίτη, τώρα από το 2027, δεν υπάρχουν ξεκάθαρα σχέδια από τη Chevron και τους εταίρους της να το υποστηρίξουν. Στην πραγματικότητα, ο Διευθύνων Σύμβουλος της Chevron, Mike Wirth, δεν έκανε καμία αναφορά σε σχέδια για το Αφροδίτη κατά τη διάρκεια παρουσίασης στους μετόχους της εταιρείας του στις 27 Ιανουαρίου. Αναφέρθηκε στις νέες επενδύσεις στο Ισραήλ για την επέκταση της παραγωγής φυσικού αερίου στο Tamar και την εξαγωγή φυσικού αερίου από το Leviathan με χρήση FLNG, καθώς και την ανάπτυξη της νέας ανακάλυψης του κοιτάσματος αερίου Nargis στην Αίγυπτο, αλλά όχι στην Κύπρο.
Για να είναι εφικτή μια τέτοια ημερομηνία, θα πρέπει να είχαν ήδη υπογραφεί συμβάσεις πώλησης φυσικού αερίου με υποψήφιους αγοραστές στην Αίγυπτο. Όμως, 11 χρόνια μετά την ανακάλυψη του Αφροδίτη, η Υπουργός εξακολουθεί να μιλά για το αναπτυξιακό σχέδιο που βρίσκεται «στο τελικό στάδιο και αναμένουμε να έχουμε νέα σύντομα», μια συχνά επαναλαμβανόμενη δήλωση χωρίς καμία οριστική ένδειξη για το πότε.
Η ανακοίνωση της ανακάλυψης φυσικού αερίου 2-3 τρισεκατομμυρίων κυβικών ποδιών (tcf) στο Zeus-1 στο τεμάχιο 6 της Κύπρου από Eni/TotalEnergies τον Δεκέμβριο ήταν καλό νέο. Μικρό, αλλά προσθέτει στις άλλες δύο μικρές ανακαλύψεις στο ίδιο τεμάχιο, το Cronos-1 με 2,5tcf και το Calypso με πιθανώς 1-2tcf. Ενισχύει την πιθανότητα δυνητικής σύνδεσης αυτών των κοιτασμάτων με τις υποθαλάσσιες εγκαταστάσεις παραγωγής στο κοίτασμα Zohr της Eni στην Αίγυπτο. Από εκεί θα μπορούσε να μεταφερθεί στο τερματικό Damietta για υγροποίηση και εξαγωγή.
Η Υπουργός Ενέργειας Κύπρου δήλωσε ότι η κοινοπραξία Eni-TotalEnergies επιθυμεί να επιταχύνει την εκμετάλλευση του τεμαχίου 6. Αλλά αυτό δεν έχει ακόμη επιβεβαιωθεί από τις εταιρείες.
Προφανώς οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην κυπριακή ΑΟΖ δεν βιάζονται με νέες δεσμεύσεις ή επενδύσεις σε αυτή τη φάση. Αυτό άφησε να νοηθεί και η Υπουργός. Ερωτηθείσα εάν θα υπάρξουν δραστηριότητες στην κυπριακή ΑΟΖ φέτος, είπε: «Αυτά είναι σίγουρα θέματα που συζητάμε στο σχέδιο ανάπτυξης κάθε τεμαχίου… δεν έχουμε κάτι συγκεκριμένο να ανακοινώσουμε, αλλά σίγουρα θα υπάρξει κάποια δραστηριότητα στο το επόμενο έτος."
Ένα έργο που μπορεί να προχωρήσει το 2023 είναι η πρόταση της Energean να μεταφέρει περίπου 3,5 bcm/έτος φυσικό αέριο από τα κοιτάσματα της στο Ισραήλ στο Βασιλικό στην Κύπρο με αγωγό, για υγροποίηση χρησιμοποιώντας ένα FLNG για εξαγωγή στην Ευρώπη και στις παγκόσμιες αγορές. Αλλά αυτό εξαρτάται από το εάν η Energean θα κάνει περισσότερες ανακαλύψεις από το συνεχιζόμενο πρόγραμμα γεωτρήσεων της. Χρειάζεται περισσότερο φυσικό αέριο.
Συνεπώς, οι προοπτικές ανάπτυξης των κοιτασμάτων που ανακαλύφθηκαν στην κυπριακή ΑΟΖ το 2023 είναι χαμηλές.
Εκτός από την ανάγκη για δέσμευση των διεθνών εταιρειών πετρελαίου, αυτό απαιτεί αλλαγή πολιτικής από την ΕΕ σχετικά με τη μελλοντική χρήση του φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Παρόλο που αναζητά νέες προμήθειες βραχυπρόθεσμα έως το 2030 για να αντικαταστήσει το ρωσικό φυσικό αέριο, το μακροπρόθεσμο μέλλον χρήσης φυσικού αερίου στην Ευρώπη παραμένει αβέβαιο.
Η θέση της ΕΕ, που ενσωματώνεται στη στρατηγική της REPowerEU, είναι να μειώσει την κατανάλωση φυσικού αερίου στην Ευρώπη κατά 30% έως το 2030 και να συνεχίσει να την μειώνει περαιτέρω στην πορεία προς την επίτευξη μηδενικών εκπομπών έως το 2050. Είχε ήδη επιτύχει μείωση 12% στην κατανάλωση το 2022.
Αυτή η θέση αποθαρρύνει τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας από τη σύναψη μακροπρόθεσμων συμβάσεων αγοράς φυσικού αερίου, που χρειάζονται για να υποστηρίξουν την ανάπτυξη νέων κοιτασμάτων που απαιτούν εξαγωγές 20+ ετών.
Αναμένεται ότι οι προκλήσεις στην αξιοπιστία και τις επιδόσεις των ΑΠΕ λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην ταχύτητα ανέμων και τις βροχοπτώσεις θα αναγκάσουν τελικά την ΕΕ να αλλάξει τις πολιτικές της για το φυσικό αέριο αργότερα μέσα στη δεκαετία. Ήδη χώρες της ΕΕ ζητούν αλλαγές στην Πράσινη Συμφωνία που αναγνωρίζουν την ανάγκη για φυσικό αέριο μακροπρόθεσμα.
Αυτό θα ανοίξει ευκαιρίες για ανάπτυξη φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου για εξαγωγή στην Ευρώπη.
Αλλά και η Κύπρος πρέπει να προετοιμάσει το έδαφος για να γίνει αυτό δυνατό. Ένα εμπόδιο στην ανάπτυξη των κοιτασμάτων φυσικού αερίου της Κύπρου είναι ο γεωπολιτικός κίνδυνος που σχετίζεται με το άλυτο Κυπριακό και τις συνεχείς απειλές της Τουρκίας. Με τις εκλογές στην Κύπρο, την Ελλάδα και την Τουρκία να οδηγούν σε νέες κυβερνήσεις έως το καλοκαίρι του 2023, το δεύτερο εξάμηνο του 2023 θα είναι η κατάλληλη περίοδος για να αυξηθούν οι προσπάθειες για να ξεπεραστούν αυτά τα εμπόδια.
Προτεραιότητα της Τουρκίας θα είναι η αντιμετώπιση των καταστροφικών οικονομικών προβλημάτων της, κάτι που θα απαιτήσει την καλή θέληση, τη συνεργασία και την υποστήριξη της Ευρώπης και των ΗΠΑ.
Η ετοιμότητα της Κύπρου να εισέλθει σε ουσιαστικές συζητήσεις για την επίλυση του Κυπριακού θα υποστηριχθεί από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Η Τουρκία μπορεί επίσης να το θεωρήσει ως κλειδί για την απόκτηση της συνεργασίας της Ευρώπης και των ΗΠΑ και να γίνει πιο επιδεκτική να συνεργαστεί μαζί τους για μια λύση.
Μια συνεργάσιμη προσέγγιση από όλους θα έχει την δυνατότητα να οδηγήσει στα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
Η προετοιμασία του εδάφους περιλαμβάνει επίσης την ολοκλήρωση των συζητήσεων με το Ισραήλ σχετικά με τη συνεχιζόμενη διαμάχη για τον διαμοιρασμό του φυσικού αερίου Αφροδίτης-Ισάι. Αλλά με αλλαγές στις κυβερνήσεις, τόσο στο Ισραήλ όσο και στην Κύπρο, αυτό μπορεί να χρειαστεί να περιμένει μέχρι το δεύτερο εξάμηνο του 2023.
Με τις προοπτικές ανάπτυξης της κυπριακής ΑΟΖ να είναι χαμηλές το 2023, ο νέος Πρόεδρος πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην περεταίρω ανάπτυξη ΑΠΕ από τα σημερινά χαμηλά επίπεδα. Η κατασκευή του EuroAsia Interconnector, που αναμένεται να ξεκινήσει μέχρι το καλοκαίρι, θα μπορούσε να συμβάλει θετικά.
Σύσταση πολιτικής
• Με την επιτάχυνση της μετάβασης της ΕΕ στην πράσινη ενέργεια και το υδρογόνο, το μέλλον της ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο βρίσκεται σε μια νέα στρατηγική που να βασίζεται στην ταχεία ανάπτυξη των ΑΠΕ, σε συνδυασμό με την αποθήκευση ενέργειας, τον εκσυγχρονισμό των δικτύων, τις διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας και τη χρήση φυσικού αερίου σε περιφερειακό επίπεδο για υποστήριξη των ΑΠΕ κατά την ενεργειακή μετάβαση
• Η ΕΕ πρέπει να αναγνωρίσει ότι θα χρειαστεί φυσικό αέριο μακροπρόθεσμα πριν την επόμενη ενεργειακή κρίση. Αυτό θα άνοιγε το δρόμο για την ανάπτυξη φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο για εξαγωγή στην Ευρώπη
• Μετά τις εκλογές στην Κύπρο, την Ελλάδα και την Τουρκία, η ΕΕ και οι ΗΠΑ θα πρέπει να αδράξουν την ευκαιρία και να πιέσουν για λύση του Κυπριακού.
*Ο Dr. Charles Ellinas, είναι Senior Fellow, Global Energy Center, Atlantic Council, Visitor Research Fellow, IENE