Ο ρωσικός στρατός έχει πλήξει επανειλημμένα και την πόλη της Οδησσού, το σημαντικότερο ουκρανικό λιμάνι. Η Μόσχα αποσύρθηκε από τη συμφωνία που επέτρεπε τις ασφαλείς εξαγωγές ουκρανικών σιτηρών μέσω Μαύρης Θάλασσας στα μέσα Ιουλίου. Η Πρωτοβουλία της Μαύρης Θάλασσας, καρπός μεσολάβησης του ΟΗΕ και της Τουρκίας το καλοκαίρι του 2022, κατέστησε εφικτή την έξοδο από τη χώρα εκατομμυρίων τόνων σιτηρών, αίροντας τον ρωσικό αποκλεισμό. Από τον περασμένο μήνα το Κρεμλίνο διεμήνυσε ωστόσο πως κάθε πλοίο που κινείται προς ή από ουκρανικό λιμάνι θα θεωρείται δυνητικά στόχος. Οι αναλυτές επισημαίνουν το προφανές. Η Ρωσία αφού απέτυχε να κατακτήσει την Ουκρανία με συμβατικά μέσα, επιχείρησε έναν ενεργειακό πόλεμο και τώρα ξεκίνησε έναν πόλεμο τροφίμων με ό,τι αυτό συνεπάγεται όχι μόνο για την Ουκρανία αλλά για ολόκληρο τον κόσμο.
Η ανατίναξη του φράγματος Καχόβκα τον Ιούνιο απειλεί να μετατρέψει τις αγροτικές εκτάσεις της νότιας Ουκρανίας σε ένα πεδίο σκόνης. Από τότε που η Μόσχα αποσύρθηκε από τη συμφωνία που επιτεύχθηκε με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ για να επιτραπούν οι ουκρανικές εξαγωγές σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας τον περασμένο μήνα, ανακοίνωσε ναυτικό αποκλεισμό των λιμανιών της χώρας και στόχευσε άμεσα τα τρόφιμα (καταστρέφοντας 220.000 τόνους σιτηρών που περίμεναν εξαγωγή σε σιλό) στις ακτές της θάλασσας αλλά και στην ενδοχώρα με επιθέσεις τις τελευταίες δύο εβδομάδες στα λιμάνια του Δούναβη Ρένι και Ιζμαήλ.
Ο παγκόσμιος δείκτης τιμών των δημητριακών αυξήθηκε κατά 10% στα τέλη Ιουλίου μετά τον τορπιλισμό από τη Ρωσία της πρωτοβουλίας για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας (BSGI), μπλοκάροντας μια διαδρομή που μετέφερε 32 εκατ. τόνους κατά τη διάρκεια ενός έτους, περισσότερο από το ήμισυ των συνολικών εξαγωγών σιτηρών της Ουκρανίας.
Ορισμένοι έμποροι πιστεύουν ότι οι τιμές θα αυξηθούν έως και 20% μέχρι το τέλος του καλοκαιριού. Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, απηύθυνε έκκληση στον Βλαντιμίρ Πούτιν να το ξανασκεφτεί, αλλά ελάχιστοι εμπλεκόμενοι στις επιχειρήσεις σιτηρών είναι αισιόδοξοι ότι η συμφωνία μπορεί να αναβιώσει. Όπως σχολιάζει ο συγγραφέας Τζούλιαν Μπόργκερ στον Guardian, μετατρέποντας τα τρόφιμα σε όπλο, η Ρωσία έχει καταφύγει σε μια από τις παλαιότερες μορφές πολέμου. Οι αρχαίοι στρατοί έκαιγαν τις σιταποθήκες των εχθρών τους για να τους κάνουν να λιμοκτονήσουν και να υποταχθούν. Πράγματι. Η οικονομία της Ουκρανίας υπέστη περαιτέρω ζημιά και οι ρωσικές εξαγωγές έπιασαν υψηλότερες τιμές. Αλλά η απειλή της πείνας βρίσκεται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στις πιο φτωχές χώρες, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγηθούν ακόμη περισσότερο προς την πείνα λόγω των υψηλότερων τιμών και των λιγότερων ανθρωπιστικών παραδόσεων. Η Ουκρανία παρείχε το ήμισυ του σιταριού που αγόρασε το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (ΠΕΠ) στις παγκόσμιες αγορές, το οποίο έστειλε στο Αφγανιστάν, την Αιθιοπία, την Κένυα, τη Σομαλία, το Σουδάν και την Υεμένη. Ήταν καλής ποιότητας, φθηνό και γρήγορο για να μεταφερθεί από την Οδησσό μέσω του Βοσπόρου στη Μεσόγειο και στη συνέχεια μέσω της διώρυγας του Σουέζ στην Υεμένη και το Κέρας της Αφρικής. Το WFP πρέπει τώρα να αγοράζει σιτηρά σε υψηλότερη τιμή και να τα μεταφέρει από λιμάνια πολύ πιο μακριά.
Ο εκπρόσωπος του WFP, Στιβ Ταραβέλλα, δήλωσε ότι χωρίς την πρωτοβουλία της Μαύρης Θάλασσας, η οργάνωση "θα δυσκολευτεί πραγματικά να θρέψει τον ίδιο αριθμό ανθρώπων". Η Σίντι Μακέιν, εκτελεστική διευθύντρια του WFP, δήλωσε ότι οι οικογένειες σε ευάλωτες χώρες που παλεύουν να επιβιώσουν είναι οι "παράπλευρες απώλειες" του πολέμου.
Περισσότερα από 50 έθνη προμηθεύουν όπλα στην Ουκρανία. Γρήγορα δημιούργησαν μια διαδικασία και ένα φόρουμ, το σχήμα Ραμστάιν, για τον συντονισμό των παραδόσεων, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει τέτοια συντονισμένη αντίδραση για την επισιτιστική ασφάλεια. Σε μεγάλο βαθμό, αυτό έχει αφεθεί στην αγορά και σε αποσπασματικές ρυθμίσεις. Η ΕΕ έχει ανακοινώσει " διαδρόμους αλληλεγγύης " - χερσαίες σιδηροδρομικές, οδικές και εσωτερικές πλωτές διαδρομές κατά μήκος των οποίων η Ουκρανία μπορεί να εξάγει τρόφιμα, ενώ η Κροατία έχει προσφέρει τη χρήση του λιμανιού της Ριέκα και τα κράτη της Βαλτικής έχουν προσφέρει τα δικά τους λιμάνια.
Ωστόσο, οι χερσαίες διαδρομές προς τα δυτικά είναι περίπλοκες και δαπανηρές. Η Ουκρανία κληρονόμησε σιδηροδρομικές γραμμές από τη Σοβιετική Ένωση, οι οποίες είναι φαρδύτερες από τις περισσότερες στην Ευρώπη, οπότε τα εμπορεύματα πρέπει να μεταφέρονται μεταξύ των τρένων στα σύνορα. Υπό την πίεση των δικών τους αγροτών, πέντε γειτονικές ευρωπαϊκές χώρες έχουν απαγορεύσει τις εισαγωγές ουκρανικών σιτηρών. Τα εμπορεύματα που διέρχονται από αυτές τις χώρες είναι θεωρητικά απρόσβλητα, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες ουρές φορτηγών που καθυστερούν στα σύνορα με την Πολωνία λόγω των επίπονων κτηνιατρικών ελέγχων στα ζώα.
Υπάρχει συζήτηση για τη δημιουργία "πράσινων διαδρόμων" που θα επιτρέπουν στις ουκρανικές εξαγωγές να μεταφέρονται χωρίς τελωνειακούς, υγειονομικούς ή γεωργικούς ελέγχους μέχρι να φτάσουν στο λιμάνι προορισμού τους, αλλά δεν έχουν ακόμη συμφωνηθεί. Το WFP αντιμετωπίζει επίσης σημαντικό κόστος μεταφοράς από λιμάνια της Βαλτικής ή άλλα δυτικοευρωπαϊκά λιμάνια προς την Αφρική ή την Ασία. "Έχουμε συμβόλαια σε πολλά άλλα μέρη, αλλά αυτά τα συμβόλαια είναι πιθανό να έχουν κάποιο τίμημα. Πιθανότατα θα χρειαστούμε περισσότερο χρόνο για να φτάσουμε στα μέρη που πρέπει να πάμε, και τα δύο αυτά πράγματα σημαίνουν ότι οι άνθρωποι που χρειάζονται τα τρόφιμα περισσότερο θα υποφέρουν", δήλωσε ο Ταραβέλα. "Είναι πιθανό να υπάρξουν περισσότεροι θάνατοι από την έλλειψη τροφίμων απ' ό,τι θα υπήρχαν αν είχε συνεχιστεί αυτή η πρωτοβουλία".
Σύμφωνα με τον Αλεξάντρ Κορόλιοφ, εμπορικό διευθυντή της Transferry, μιας εταιρείας αποθήκευσης με έδρα την Οδησσό, το επιπλέον κόστος εξαγωγής σιτηρών μέσω Γερμανίας ανέρχεται σε 150 ευρώ (130 λίρες) ανά τόνο. "Το λογιστικό κόστος είναι πολύ υψηλό, επομένως το εμπόριο αυτό είναι απολύτως ασύμφορο", δήλωσε. Η Ουκρανία πρότεινε να καταβληθεί το επιπλέον ποσό από κάποιο διεθνές ταμείο, αλλά δεν είναι σαφές από πού θα προέλθουν τα χρήματα.
Ο Kορόλιοφ δήλωσε ότι δεν υπάρχουν καλές εναλλακτικές λύσεις. Η μόνη που είχε οικονομικό νόημα ήταν να χρησιμοποιηθούν τα λιμάνια του Δούναβη στην Ουκρανία ή στη Ρουμανία όπου τα φορτία θα μπορούσαν να φορτωθούν σε φορτηγίδες και πλοία. Στη συνέχεια, τα πλοία περνούσαν από τα τρία πλωτά κανάλια του Δέλτα του Δούναβη ή από τους δύο κλάδους της διώρυγας Δούναβη-Εύξεινου Πόντου νοτιότερα, για να μεταφερθούν σε πολύ μεγαλύτερα ωκεάνια φορτηγά πλοία στο ρουμανικό λιμάνι Κωντστάντσα, που έχει βαθιά νερά και μπορεί να φιλοξενήσει φορτηγά πλοία 50.000 τόνων.
Στην πράξη, υπάρχουν σοβαρές επιπλοκές. Το πιο σημαντικό είναι ότι οι Ρώσοι γνωρίζουν ότι η διαδρομή του Δούναβη αποτελεί μια εφικτή εναλλακτική λύση και προσπαθούν να την αποκόψουν. Οι επιθέσεις των μη επανδρωμένων αεροσκαφών στο Ρένι και το Ιζμαήλ τον Ιούλιο και τον Αύγουστο κατέστρεψαν αποθήκες και σιλό και τα σιτηρά που βρίσκονταν μέσα σε αυτά. Ο σημαντικότερος αντίκτυπος ήταν στην εμπιστοσύνη των πληρωμάτων των πλοίων, των πλοιοκτητών και των ασφαλιστών. Οι ασφαλιστικές είναι αρκετά απρόθυμες να διερευνήσουν οποιαδήποτε μετακίνηση πλοίων χωρίς εγγυήσεις της Ρωσικής Ομοσπονδίας, κάτι που παρείχε η πρωτοβουλία για τη Μαύρη Θάλασσα.
(από την εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ")