Στο κείμενο που υπογράφει ο επικεφαλής του τμήματος διεθνών ειδήσεων των FT, Αλεκ Ράσελ, σημειώνεται ότι «καθώς η μετα-ψυχροπολεμική εποχή κατά την οποία η Αμερική ήταν η μοναδική υπερδύναμη ξεθωριάζει, η εποχή κατά την οποία οι χώρες έπρεπε να επιλέξουν από ένα μενού συμμαχιών δίνει τη θέση της σε μια πιο ρευστή τάξη πραγμάτων».
Ο αρθρογράφος σημειώνει με ρεαλισμό ότι η Δύση εγκατέλειψε το όνειρο «τριών δεκαετιών ότι το ευαγγέλιο των ελεύθερων αγορών θα οδηγούσε σε μια πιο φιλελεύθερη εκδοχή του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος». Και ότι οι λεγόμενες μεσαίες δυνάμεις σπεύδουν τώρα «να προσεταιριστούν» την Ουάσινγκτον και το Πεκίνο, συχνά ποντάροντας στις σοβαρές διαφορές που έχουν μεταξύ τους, «με προθυμία και αυξανόμενη επιδεξιότητα».
Οι Δυτικοί διπλωμάτες μιλούν για την εποχή των «αμφιταλαντευόμενων». Για τον Ιβάν Κράστεφ, πρόεδρο του Κέντρου Φιλελεύθερων Στρατηγικών στη Σόφια και μόνιμο συνεργάτη του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Σπουδών στη Βιέννη, ζούμε στην εποχή των μεσαίων δυνάμεων. Η λέξη «μεσαίες», τονίζει, αναφέρεται στη θέση τους –ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα– και όχι στη βαρύτητά τους.
Το σχήμα που προτείνει περιλαμβάνει μια σειρά από χώρες, συμπεριλαμβανομένων παραδοσιακών συμμάχων των ΗΠΑ, όπως η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία, το Ισραήλ, ακόμη και η Γερμανία, καθώς και παίκτες του παγκόσμιου Νότου, όπως η Ινδονησία και η Ινδία, που προφανώς αποτελεί μια μεγάλη ανερχόμενη δύναμη. Αυτό το νέο, λιγότερο «τακτοποιημένο» τοπίο, σημειώνει ο Αλεκ Ράσελ, ωφελεί προφανώς τον παγκόσμιο Νότο, ο οποίος σε γενικές γραμμές θεωρείται συνώνυμος με τις αναπτυσσόμενες οικονομίες της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας. Οι ηγέτες των χωρών BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) συγκεντρώθηκαν την Τρίτη στο Γιοχάνεσμπουργκ για μια Σύνοδο Κορυφής στην οποία θα εξετάσουν το ενδεχόμενο επέκτασης του συνασπισμού τους, καθώς ορισμένα μέλη πιέζουν ώστε αυτός να αποτελέσει αντίβαρο στη Δύση.
Σύμφωνα με τους FT, στην κορυφή της ημερήσιας διάταξης βρίσκεται η αίτηση 22 χωρών για ένταξη, καθώς και το ποιες από αυτές θα γίνουν τελικά δεκτές.
Η λίστα των μνηστήρων περιλαμβάνει δυνάμεις του παγκόσμιου Νότου όπως η Βενεζουέλα και το Βιετνάμ, παράγοντες της Μέσης Ανατολής όπως η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ιράν, καθώς και χώρες από άλλες περιοχές, όπως η Ινδονησία, η Νιγηρία και το Μεξικό.
«Αν τους προσθέσουμε όλους αυτούς, το μπλοκ θα αντιπροσωπεύει το 45% της παγκόσμιας οικονομίας. Ακόμη και μια πιο περιορισμένη επέκταση θα δημιουργούσε ένα μεγαθήριο που θα αντιπροσώπευε σχεδόν τον μισό παγκόσμιο πληθυσμό και το 35% της οικονομίας του πλανήτη» ανέφερε ο Ανίλ Σουκλάλ, πρεσβευτής της Νότιας Αφρικής στους BRICS, ο οποίος και συντονίζει τη Σύνοδο Κορυφής. Οι αναμενόμενες παρασκηνιακές διαφωνίες σχετικά με το ποιος θα πρέπει να συμμετάσχει υπογραμμίζουν το γεγονός πως ίσως να είναι ευκολότερο να διατυπωθούν οι φιλοδοξίες των BRICS παρά να υλοποιηθούν, σχολιάζουν οι FT. Η Κίνα, για παράδειγμα, δεν επιθυμεί να δει την Ινδία ή τη Βραζιλία μαζί της στο κορυφαίο τραπέζι του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ – ούτε τάσσεται υπέρ ενός πολυπολικού κόσμου, «ό,τι και αν λέει δημοσίως» σχολιάζει ο Ράσελ.
«Μεταδοτικός ακτιβισμός»
Ο Ιβάν Κράστεφ υποστηρίζει ότι η συζήτηση περί ενός νέου Ψυχρού Πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας είναι παραπλανητική. «Μην εστιάζετε στον ανταγωνισμό ΗΠΑ-Κίνας, διότι δεν θα μπορέσουν να βάλουν σε τάξη τον κατακερματισμό, όπως έκαναν η Ρωσία και η Αμερική στον Ψυχρό Πόλεμο. Οι μεσαίες δυνάμεις μπορεί να μην είναι αρκετά μεγάλες ή ισχυρές για να διαμορφώσουν τη διεθνή τάξη αλλά, αντίθετα, φιλοδοξούν να αυξήσουν τη βαρύτητά τους» σχολιάζει. «Η υπερδραστηριότητά τους, δε, θα τις καταστήσει απρόβλεπτες» προσθέτει ο βούλγαρος πολιτικός επιστήμονας. «Ο ακτιβισμός τους είναι μεταδοτικός. Οταν τις σκέφτομαι, μου έρχεται στο μυαλό μια φράση από ένα μυθιστόρημα που διάβασα παιδί: “Ο λόρδος Ρόναλντ πετάχτηκε από το δωμάτιο, ανέβηκε γρήγορα πάνω στο άλογό του και έφυγε προς όλες τις κατευθύνσεις”»…
Το case study Τουρκία
Με τη στάση της απέναντι στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η Τουρκία αποτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωση χώρας προς μελέτη, υποστηρίζουν οι FT, καθώς επιλέγει άλλοτε να ευθυγραμμιστεί με τη Δύση και άλλοτε να σταθεί απέναντί της. Ο απρόβλεπτος χαρακτήρας της επιβεβαιώθηκε φέτος το καλοκαίρι στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ, όταν και έκανε στροφή επιτρέποντας στη Σουηδία να ενταχθεί στη συμμαχία. Δυτικοί αξιωματούχοι τοποθετούν τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα σε μεγάλο βαθμό στην ίδια κατηγορία κρατών: συμπεριφέρονται πιο διεκδικητικά στην παγκόσμια σκηνή και με μεγαλύτερη ανεξαρτησία από τον παραδοσιακό τους σύμμαχο, τις ΗΠΑ.
«Συλλάβετε τον Πούτιν»
Eνόψει της Συνόδου των BRICS στο Γιοχάνεσμπουργκ, μεγάλο μέρος της αντιπαράθεσης αφορούσε το αν θα συμμετάσχει σε αυτήν ο Βλαντίμιρ Πούτιν. Το ζήτημα αυτό προκάλεσε δίλημμα στη Νότια Αφρική σχετικά με το αν θα τηρούσε τις διεθνείς υποχρεώσεις της, οι οποίες της επέβαλλαν να τον συλλάβει, δεδομένου ότι ο ρώσος ηγέτης έχει παραπεμφθεί στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία. «Αν συλλάβουμε τον Πούτιν θα κηρύξουμε πόλεμο στη Ρωσία» δήλωσε τον Ιούλιο ο Σίριλ Ραμαφόσα.
«Η απόφαση του Πούτιν να μείνει στο σπίτι του ήταν ευλογία για τον Σιρίλ Ραμαφόσα, τον πρόεδρο της Νότιας Αφρικής, η άρνηση του οποίου να επικρίνει τη Μόσχα έχει εξοργίσει ορισμένους στην κυβέρνηση Μπάιντεν» υπογραμμίζει ο Αλεκ Ράσελ. Με τον Πούτιν απόντα, η Κίνα είναι αυτή που κυριαρχεί στη Σύνοδο Κορυφής. Η επιθυμία της να γίνει ο de facto επικεφαλής του αναπτυσσόμενου κόσμου είναι αδιαμφισβήτητη. Σύμφωνα με τον σερ Ντάνι Αλεξάντερ, πρώην υπουργό της βρετανικής κυβέρνησης, ο οποίος βρίσκεται στο Πεκίνο ως στέλεχος της Ασιατικής Τράπεζας Επενδύσεων στις Υποδομές, η Κίνα βλέπει ξεκάθαρα τον εαυτό της ως τον φυσικό ηγέτη του παγκόσμιου Νότου. Για το Πεκίνο, μια ενισχυμένη ομάδα των BRICS θα αποτελούσε αντίβαρο στην ομάδα των G20, αν και ορισμένοι από τους κορυφαίους παίκτες της παρούσας συνόδου, «ιδίως η Ινδία» τονίζουν οι FT, «δεν ενδιαφέρονται καθόλου να επιτρέψουν στους BRICS να μετατραπεί σε ένα “κλαμπ” της Κίνας. Ινδοί διπλωμάτες έχουν καταστήσει σαφές ότι, για παράδειγμα, η Ινδία δεν τάσσεται υπέρ της ανάπτυξης ενός νομίσματος των BRICS». Οι δυο ασιατικοί γίγαντες, Κίνα και Ινδία, κοιτάζονται λοιπόν επιφυλακτικά μεταξύ τους, ενώ το Νέο Δελχί έκανε φέτος στρατηγικά ανοίγματα προς τη Δύση, με τον πρωθυπουργό Ναρέντρα Μόντι να πραγματοποιεί επίσημες επισκέψεις στην Ουάσινγκτον και στο Παρίσι.
Η Βραζιλία, προσθέτει ο Ράσελ, είναι επίσης επιφυλακτική ως προς τις επιπτώσεις της επέκτασης των BRICS. Σε κάθε περίπτωση, καταλήγει η ανάλυση των FT, η εποχή του «προκαθορισμένου Δυτικού μενού» συμμαχιών για τις μεσαίες δυνάμεις έχει παρέλθει. «Και το νέο μενού, αν και επηρεασμένο σε μεγάλο βαθμό από δύο κορυφαίους σεφ, ακόμα γράφεται». Σε μεγάλο βαθμό μέσα και από τους ελιγμούς και τις ασκήσεις ισορροπίας που κάνουν οι ίδιες οι μεσαίες δυνάμεις, θα πρόσθετε κανείς.