Πολιτικοί, γεωστρατηγικοί ἀναλυτές, διπλωμάτες καί ἐπιχειρηματίες ποικίλης ἐθνικῆς, ἐπιστημονικῆς καί ἰδεολογικῆς προελεύσεως συμφωνοῦν ὅτι ἡ νέα παγκοσμία τάξις διαμορφώνεται διά μέσου τῆς ἐννοίας τῆς πολυπολικότητος καί τῆς ἀναδείξεως νέων μεγάλων δυνάμεων ἤ τῆς ἐπανακάμψεως παλαιοτέρων. Ὁ Γενικός Γραμματεύς τοῦ ΟΗΕ Ἀντόνιο Γκουτέρρες ἀνέφερε, ἐπί παραδείγματι, σέ πρόσφατη συνέντευξή του ὅτι ὁ μετα-ψυχροπολεμικός κόσμος ἔλαβε τέλος, τέλος πού προμηνύει τήν δημιουργία μιᾶς νέας παγκοσμίας τάξεως καί ἑνός πολυπολικοῦ κόσμου, μέ νέα κατανομή ἰσχύος. Ὁ Καγκελλάριος τῆς Γερμανίας Ὄλαφ Σόλτς ἔγραψε, στό πλαίσιο τῶν ἀνακοινώσεων γιά τήν νέα ἐθνική στρατηγική τῆς χώρας του, ὅτι ἡ παγκοσμία τάξις ἀλλάζει, καί νέα κέντρα ἰσχύος ἀναδύονται, καθώς ὁ νέος κόσμος τοῦ 21ου αἰῶνος εἶναι πλέον πολυπολικός.
Mῦθος ἤ πραγματικότης ἡ πολυπολικότης;
Τόν Φεβρουάριο τοῦ 2002 σέ κοινό ἀνακοινωθέν τους Κίνα καί Ρωσσία προέβλεπαν ὅτι ὁ νέος πολυπολικός κόσμος εἶναι πρό τῶν πυλῶν, μέ τούς BRICS καί τά κράτη μέλη τοῦ Ὀργανισμοῦ Συνεργασίας τῆς Σαγκάης νά πρωταγωνισθοῦν στίς ἐξελίξεις. Ἄλλοι ἡγέτες πού ὑπῆρξαν προφῆτες τοῦ νέου πολυπολικοῦ κόσμου εἶναι ὁ Πρόεδρος τῆς Βραζιλίας Λούλα ντά Σίλβα, ὁ Πρωθυπουργός τῆς Ἰνδίας Ναρέντρα Μόντι, ὁ Πρόεδρος τῆς Γαλλίας Ἐμμανυέλ Μακρόν καί ὁ ἐκπρόσωπος τῆς ΕΕ γιά τήν Ἐξωτερική Πολιτική Ζοζέπ Μπορρέλλ. Τό μεγάλο ἐρώτημα εἶναι ἄν ὁ κόσμος πραγματικῶς ἀπό μονοπολικός μετατρέπεται σέ πολυπολικό καί ποιές εἶναι οἱ κύριες ἀπόψεις πού ἐκφράζονται ἐπί τοῦ ζητήματος αὐτοῦ. Ὁ Νορβηγός διπλωμάτης Ἴνγκε Μπέκεβολντ, σέ ἄρθρο του γιά τήν ἐξωτερική πολιτική καί τίς διεθνεῖς σχέσεις, ἀναφέρει ὅτι ὁ κόσμος μᾶλλον βαδίζει σέ κατάσταση διπολισμοῦ καί ὅτι ἡ πορεία πρός τήν πολυπολικότητα εἶναι περισσότερο μῦθος παρά πραγματικότης.
Ἀναφερόμενος μάλιστα στόν συσχετισμό στρατιωτικῶν δυνάμεων καί οἰκονομικῆς ἰσχύος, ἐπισημαίνει ὅτι μόνον δύο χῶρες διαθέτουν τίς προϋποθέσεις –οἰκονομικό μέγεθος, στρατιωτικές δυνάμεις καί παγκοσμία ἐπιρροή– ὥστε νά χαρακτηρισθοῦν ξεχωριστοί πόλοι. Οἱ δύο χῶρες ἀπό κοινοῦ ἔχουν τό 50% τῶν παγκοσμίων δαπανῶν γιά τήν ἄμυνα, ἐνῶ τό ΑΕΠ τους ἰσοδυναμεῖ μέ τό ΑΕΠ τῶν 33 χωρῶν πού ἀκολουθοῦν στήν λίστα τῆς παγκοσμίας οἰκονομικῆς κατατάξεως. Ἡ Ἰνδία εἶναι 3η σέ ἀμυντικές δαπάνες στόν κόσμο, ὅμως αὐτές ἰσοδυναμοῦν μόλις στό ἕν τέταρτο τῶν ἀμυντικῶν δαπανῶν τῆς Κίνας. Ἡ Ἰαπωνία ἔχει τήν 3η οἰκονομία σέ μέγεθος στόν κόσμο, ἀλλά ἡ οἰκονομίας της εἶναι μόλις τό ἕν τέταρτο τῆς κινεζικῆς οἰκονομίας. Ἐνῶ οἱ οἰκονομίες τῆς Γερμανίας, τῆς Γαλλίας, τῆς Βρεταννίας καί τῆς Ἰνδίας εἶναι ἀκόμη μικρότερες ἀπό αὐτήν τῆς Ἰαπωνίας. Ὁ Νορβηγός Μπέκεβολντ ὑποστηρίζει ὅτι ἀνερχόμενα οἰκονομικά μπλόκ, ὅπως ἡ Εὐρωπαϊκή Ἕνωσις, οἱ BRICS καί οἱ RIC (Ρωσσία, Ἰνδία καί Κίνα) δέν διαθέτουν οἰκονομική συνοχή καί πολιτική συνέχεια, καί διακατέχονται ἀπό ἐσωτερικές ἔριδες καί ἀντιπαλότητες. Ἀντιθέτως, σέ ἔκθεσή του τό Stimson Center διαφωνεῖ μέ τίς προηγούμενες ἀπόψεις καί τάσσεται ὑπέρ τῆς ἰδέας ὅτι ὁ κόσμος γίνεται πολυπολικός, καί αὐτό ἐπειδή οἱ Ἡνωμένες Πολιτεῖες δέν ἔχουν πλέον τήν οἰκονομική καί στρατιωτική δύναμη πού διέθεταν κατά τήν διάρκεια τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου, οὔτε ἡ Κίνα ἀγγίζει, κατά διάνοια, τήν δύναμη τῆς ἄλλοτε κραταιᾶς Σοβιετικῆς Ἑνώσεως.
Σέ ἄρθρο του στήν ἀμερικανική πολιτική ἐπιθεώρηση “The National Interest” ὁ διπλωμάτης Χίου Ντέ Σάντις ἐπεξεργάζεται τήν πορεία τοῦ κόσμου πρός τήν πολυπολικότητα καί τήν μεταμόρφωση τῆς γεωστρατηγικῆς πραγματικότητος, ἐπισημαίνοντας ὅτι ἡ οἰκονομική καί ἡ στρατιωτική δύναμις κατανέμονται πλέον μεταξύ ἀρκετῶν ἐθνῶν κρατῶν –καί ὄχι μόνον μεταξύ ἑνός ἤ δύο–, κρατῶν πού διαγκωνίζονται γιά μιά καλυτέρα θέση στόν κόσμο. Οἱ Ἡνωμένες Πολιτεῖες ἔχουν 750 στρατιωτικές βάσεις σέ 80 χῶρες τοῦ κόσμου, μέ ἕνα σύστημα ἰσχυρῶν συμμαχιῶν, συνθηκῶν, συμφωνιῶν καί στρατηγικῶν συνεργασιῶν πού ἔχουν τεχνολογικό, ἀμυντικό καί οἰκονομικό πρόσημο. Παρά τό δυναμικό τους, ὅμως, οἱ ΗΠΑ δέν κατέφεραν νά ἀποτρέψουν τήν ρωσσική εἰσβολή στήν Οὐκρανία, οὔτε νά νικήσουν τούς Ταλιμπάν στό Ἀφγανιστάν, οὔτε νά ἀπωθήσουν τούς Κινέζους ἀπό τά Στενά τῆς Ταϊβάν.
Ἐπίσης, δέν κατέφεραν νά ἐξαναγκάσουν τό Ἰράν καί τήν Βόρειο Κορέα νά ἀκυρώσουν τό πυρηνικό τους πρόγραμμα. Τό ζήτημα τῆς Οὐκρανίας ἐδῶ καί μῆνες ὑπονομεύει τήν ἀξιοπιστία τῶν ΗΠΑ, καθώς κάποιες συμμαχικές τους χῶρες ἀμφισβητοῦν πλέον τό ἄν αὐτές δύνανται πραγματικῶς νά
ὑπερασπισθοῦν τήν ἐδαφική τους ἀκεραιότητα καί τήν ἐθνική τους ἀνεξαρτησία. Πολλοί Ἀμερικανοί ἀναλυτές ἐκτιμοῦν ὅτι ὁ πόλεμος στήν Οὐκρανία ἀπέφερε μεγάλα κέρδη στήν Κίνα, πού ἔγινε πλέον στρατηγικός ἑταῖρος τῆς Ρωσσίας, ἐνῶ πολλοί Ρεπουμπλικανοί θεωροῦν μεγάλη καταστροφή ἄν ἡ Ρωσσία προσεγγίσει περισσότερο τήν Κίνα κατά τήν διάρκεια τοῦ πολέμου, κάτι πού λένε ὅτι θά ἀποτραπεῖ καί θά ἀλλάξει ριζικῶς ἄν ὁ Ντόναλντ Τράμπ κερδίσει τίς ἐπερχόμενες προεδρικές ἐκλογές. Ἴσως ὅμως τότε, λένε οἱ ἀναλυτές, νά εἶναι πολύ ἀργά τόσο γιά τήν Οὐκρανία ὅσο καί γιά τίς ΗΠΑ.
Ἡ Κίνα, ὁ μεγαλύτερος ἀντίπαλος τῶν ΗΠΑ
Ἡ Κίνα, πού εἶναι πλέον ὁ μεγαλύτερος ἀντίπαλος τῶν ΗΠΑ, ἐκσυγχρονίζει τό πυρηνικό καί πυραυλικό της ὁπλοστάσιο, ἔχει ἀναπτύξει τό μεγαλύτερο πολεμικό ναυτικό στόν κόσμο, μέ πυρηνικά ὑποβρύχια πού δύνανται νά στοχεύσουν πολλές πόλεις τῶν ΗΠΑ, ἐνῶ ἐγκαθιστᾶ στρατιωτικές βάσεις σέ ὁλόκληρο τόν κόσμο –σέ Ἀσία, Μέση Ἀνατολή καί Ἀφρική. Ἡ Ρωσσία εἶναι ὁ μεγάλος παραδοσιακός ἀντίπαλος τῶν ΗΠΑ, διαθέτει πολλά πυρηνικά ὅπλα πού μποροῦν νά πλήξουν τίς ΗΠΑ, ἐνῶ ἐκσυγχρονίζει μέ μεγάλη ταχύτητα τό συμβατικό καί πυρηνικό της ὁπλοστάσιο, ἀποκτῶντας πολλά ὑπερηχητικά καί τηλεκατευθυνόμενα ὅπλα παντός τύπου. Κάποια κράτη-παρίες, ὅπως τό Ἰράν καί ἡ Βόρειος Κορέα, οἰκοδομοῦν εἰδικές σχέσεις μέ τήν Ρωσσία καί τήν Κίνα, ἐνῶ τό ποσοστό τῆς οἰκονομικῆς καί στρατιωτικῆς δυνάμεως πού ἐλέγχουν οἱ ΗΠΑ ἀνά τόν κόσμο ἰσοδυναμεῖ μέ τό 30% τῶν σημερινῶν παγκοσμίων δυνατοτήτων, ἔναντι 40% πού ἦταν κατά τήν διάρκεια τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου καί ἀπέναντι στήν Σοβιετική Ἕνωση.
Τό 1950 οἱ ΗΠΑ εἶχαν τό 88% τοῦ παγκοσμίου ΑΕΠ, ἐνῶ σήμερα μόλις τό 25%, μέ τήν Κίνα νά ἔχει τό 15% καί τήν Ἰνδία τό 7,5%. Ἡ Κίνα εἶναι ὁ μεγαλύτερος ἐμπορικός ἑταῖρος 120 χωρῶν, ἐλέγχει τό 70-90% πολυτίμων ὀρυκτῶν καί μεγάλο μέρος τῆς ἐφοδιαστικῆς ἁλυσίδος, καί εἶναι ἡ τρίτη μεγαλυτέρα ἐξαγωγική ἀγορά γιά τίς ΗΠΑ καί ὁ μεγαλύτερος κάτοχος ἀμερικανικῶν ὁμολόγων.
Ἀπό τήν ἄλλη, τό Ἰράν συνεχίζει τό πυρηνικό του πρόγραμμα καί προκαλεῖ ἀναταραχή στήν Μέση Ἀνατολή μέσῳ πελατειακῶν πολιτικοθρησκευτικῶν δικτύων σέ πολλές χῶρες, ἐνῶ ἡ Τουρκία, ὑπό τήν τυχοδιωκτική προεδρία Ἐρντογάν, συνεργάζεται ἄμεσα μέ ἰσλαμικές χῶρες, ὁμάδες καί ὀργανώσεις, προσεγγίζει τήν Ρωσσία καί δημιουργεῖ προβλήματα στούς κόλπους τοῦ ΝΑΤΟ καί τῆς Δύσεως. Τουρκία, Βραζιλία καί Ἰνδία ἀναδύονται ὡς μεσαῖες δυνάμεις καί συμμετέχουν σέ μιά παγκοσμία παρτίδα σκάκι, μέ σκοπό τά κέρδη καί τήν ἐξισορρόπηση ἀντιπάλων καί ἀνταγωνιστικῶν δυνάμεων, παρτίδα στήν ὁποία πρωταγωνιστές εἶναι οἱ ΗΠΑ καί ἡ Κίνα. Ἐναλλακτικοί διεθνεῖς πολιτικοί καί οἰκονομικοί ὀργανισμοί, ὅπως οἱ BRICS, ἡ Τράπεζα Ἐπενδύσεων τῆς Κίνας, ἀλλά καί ἄλλα πρότζεκτ, ὅπως αὐτό τοῦ Δρόμου τοῦ Μεταξιοῦ, ἀμφισβητοῦν τήν ἐμπορική καί οἰκονομική κυριαρχία τῆς Δύσεως καί τῶν ΗΠΑ. Πολλοί μάλιστα λένε ὅτι τό παιγνίδι θά κριθεῖ ἀπό τό ἄν ὁ
Τράμπ θά ἀνέλθει ἤ ὄχι στήν ἐξουσία –μέ ὅ,τι αὐτό συνεπάγεται. Μένει, δέ, νά δοῦμε ἄν ἡ Γερμανία, πού αὐξάνει τίς ἀμυντικές της δαπάνες κατά 100 δισ. εὐρώ, καί ἡ Εὐρωπαϊκή Ἕνωσις, ὑπό κοινή ἀμυντική ὀμπρέλλα, τοῦ ΝΑΤΟ ἤ ἄλλης δυνάμεως, θά καταφέρουν νά ἀντιταχθοῦν στόν ρωσσικό ἀναθεωρητισμό.
(ἀπό τήν ἐφημερίδα "ΕΣΤΙΑ")