Συνήθεις συνθήκες για τη δημιουργία δασικών πυρκαγιών: ζέστη, ξηρασία, άνεμος, καύσιμη ύλη.
Αιτία ανάφλεξης: με εξαίρεση τη σπάνια περίπτωση του κεραυνού, οι φωτιές ξεκινούν από ανθρώπινη δράση. Βραχυκυκλώματα στο δίκτυο ηλεκτροδότησης, αυταναφλέξεις από σκουπίδια, αμέλειες απέραντης βλακείας, κακόβουλες ενέργειες και άλλα εντελώς απίθανα αίτια ατυχηματικού χαρακτήρα.
Η εξάπλωση της φωτιάς: ο άνεμος προωθεί την αρχική φωτιά και οι καύτρες δημιουργούν νέες εστίες. Οι καύτρες υπό συνθήκες πολύ σπάνιες μπορούν να ταξιδέψουν με τον άνεμο σε αποστάσεις μεγαλύτερες και των 2 χιλιομέτρων, γεγονός το οποίο δείχνει πόσο άστοχη είναι κάθε αναφορά σε αντιπυρικές ζώνες. Πιο καθαρή και πιο πλατιά αντιπυρική ζώνη από την εθνική οδό δεν υπάρχει. Αλλά η φωτιά πάντα περνάει από πάνω της, παρά την παρουσία των πυροσβεστικών δυνάμεων.
Τα πολλά πρόσωπα της φωτιάς: όταν το πευκοδάσος είναι πυκνό, τα πεύκα στον ανταγωνισμό τους για φως γίνονται ψηλόλιγνα με τους κορμούς τους τον έναν σχεδόν δίπλα στον άλλον, γεμάτους με πυκνά ξερά κλαδιά. Με αποτέλεσμα όταν μία συστάδα τέτοιου τύπου καίγεται, οι φλόγες να είναι τεράστιες με ανάλογο θερμικό φορτίο, που δημιουργεί ένα ισχυρό ανοδικό ρεύμα αέρα. Αυτό το ρεύμα δημιουργεί χαμηλότερα και γύρω από τη φωτιά ισχυρά τοπικά ρεύματα, που τροφοδοτούν με οξυγόνο την καύση. Μια τέτοια φωτιά, απλώς δεν σβήνει με καμία ανθρώπινη δύναμη.
Οταν το πευκοδάσος αποτελείται από αραιά πεύκα που πρόλαβαν να αναπτυχθούν πριν καούν και εάν οι κορμοί τους είναι ξεκλαρισμένοι, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα εφόσον οι άνεμοι είναι ισχυροί, η φωτιά να περάσει έρπουσα καίγοντας όλες τις πευκοβελόνες, χωρίς να πειράξει τα πεύκα. Γενικά, όταν φυσάει δυνατά, η φωτιά κινείται γρήγορα και δεν προλαβαίνει να κάψει τα πάντα. Οταν η ποσότητα της καύσιμης ύλης είναι μεγάλη και δεν φυσάει δυνατά, η φωτιά κινείται πιο αργά και καταστρέφει σχεδόν τα πάντα.
Το λατρεμένο πεύκο: μετά τον πόλεμο, στην κατάξερη Αττική και γύρω από την αναπτυσσόμενη Αθήνα ξεκίνησε η αυθαίρετη οικοπεδοποίηση. Η εμπορική αξία του κάθε μικρού φθηνού οικοπέδου αυξάνει σημαντικά αν εντός αυτού υπάρχει έστω και ένα μικρό πευκάκι. Το πεύκο καθορίζει τη θέση εντός του οικοπέδου όπου θα ανεγερθεί το φτωχικό, αυθαίρετο, εξοχικό, θα προσφέρει τη σκιά του για το μεσημεριανό φαγητό και τον ύπνο, θα γίνει μικρή παιδική χαρά. Το πεύκο λατρεύτηκε κυριολεκτικά και προστατεύτηκε σχεδόν θρησκευτικά.
Το πεύκο είναι σκληρός ζωντανός οργανισμός, οι σπόροι του οποίου μεταφέρονται με τον άνεμο σε μεγάλες αποστάσεις και φυτρώνουν ακόμη και στα πιο άγονα εδάφη, όπως σε μια λεπτή χαραμάδα ενός βράχου. Αντέχει στην ξηρασία και στους ισχυρούς ανέμους και ύστερα από κάθε φωτιά επαναφύεται στις καμένες εκτάσεις, συχνά με πολύ μεγαλύτερη πυκνότητα.
Ωστόσο, μέσα στο πλαίσιο της δογματικής προστασίας του δάσους και του πρασίνου, έχει εκδιωχθεί από την Αττική το ιδιαίτερα αγαπητό μου πλάσμα, το κατσίκι. Το αποτέλεσμα ήταν η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη μεγάλων δασωδών εκτάσεων αποτελούμενων από έναν ιδιαίτερα εύφλεκτο συνδυασμό πεύκων και ξερών θάμνων.
Σήμερα το πράσινο, με κυρίαρχο το πεύκο στην Αττική, είναι πολλές φορές περισσότερο από ό,τι πριν από 50 χρόνια. Παρά το μέγεθος και τη συχνότητα των δασικών πυρκαγιών, το πράσινο θα αυξάνεται όλο και περισσότερο και θα δίνει ακόμη πιο έντονες πυρκαγιές στο μέλλον.
Η κλιματική αλλαγή στην Αττική είναι απόλυτα τοπική. Παράλληλα με την ακραία ανάπτυξη του πρασίνου, η Αττική υδροδοτείται από όλα τα βουνά της Στερεάς Ελλάδας, με αποτέλεσμα την αύξηση κατά πολύ της υγρασίας, η οποία υποβοηθά στην περαιτέρω ανάπτυξή του. Τα καλοκαίρια με τις υψηλές θερμοκρασίες και την ξηρασία ένα πολύ μεγάλο μέρος αυτής της βλάστησης αποτελεί ένα πολύ πρόσφορο προσάναμμα.
Τις λίγες χαμηλής έντασης πυρκαγιές της δεκαετίας του ’50 και του ’60 τις αντιμετώπιζαν οι απειλούμενοι κάτοικοι άμεσα, υπερασπιζόμενοι σθεναρά τις παράγκες και το πευκάκι τους. Ορμούσαν στη φωτιά με κλάρες και την κατατρόπωναν. Τη δεκαετία του ’70 εμφανίστηκαν τα πρώτα ανεπαρκή σε αριθμό αεροπλάνα.
Το πράσινο, εν τω μεταξύ, είχε αναπτυχθεί και οι φωτιές είχαν αρχίσει να γίνονται πολύ δυνατότερες. Το 1974 κάηκε όλη η Ανατολική Πάρνηθα, από τις λίγες φορές που έχω κλάψει στη ζωή μου.
Εκτοτε οι δυνάμεις πυρόσβεσης εξελίσσονται διαρκώς, αποκτούν εμπειρία και σύγχρονο εξοπλισμό, οι εθελοντές οργανώνονται, υπάρχει συνδρομή από γειτονικά κράτη και γενικά η δύναμη αποτροπής και κατάσβεσης έχει υπεραυξηθεί. Εντούτοις, οι πυρκαγιές γίνονται ακόμη καταστροφικότερες. Το 2021 στη φωτιά που ξέσπασε δίπλα στο Τατόι όρμησαν αμέσως όσα ελικόπτερα και αεροπλάνα χωρούσαν να πετάξουν πάνω από αυτήν, αδειάζοντας πολλούς τόνους νερού. Δυστυχώς η καύσιμη ύλη ήταν σε τέτοια ποσότητα, που η φωτιά τελικά νίκησε και έκαψε για άλλη μια φορά την Ανατολική Πάρνηθα. Τον τρόπο κατάσβεσης τέτοιων πυρκαγιών δεν έχουν καταφέρει να βρουν ούτε Αμερικανοί ούτε Αυστραλοί και πρόσφατα είδαμε ούτε και οι Καναδοί!
Προτάσεις:
• Ανατίθεται σε ομάδα επιστημόνων και εμπειρογνωμόνων η εκπόνηση ενός σχεδίου αραίωσης των πεύκων, που θα εκτελεσθεί από συνεταιρισμούς επαγγελματιών υλοτόμων. Στη μελέτη θα ενταχθούν τα ανάλογα αντιπλημμυρικά έργα – η δημιουργία πλέγματος από μικρές λίμνες μεγέθους 5 έως 15 στρεμμάτων, τύπου λίμνη Μπελέτσι (Ιπποκράτειος Πολιτεία), καθώς και μονάδες επεξεργασίας των τεράστιων ποσοτήτων κλαδιών που θα προκύπτουν από τους συνεχείς καθαρισμούς. Η κεντρική διοίκηση πρέπει να βρει τρόπους να ξεπεραστούν τα άπειρα νομικά και διοικητικά εμπόδια.
• Το περιαστικό δάσος αντιμετωπίζεται όπως ένα αστικό πάρκο, αλλά χωρίς κατασκευές και φιλοξενεί ήπιες δραστηριότητες.
• Επανέρχεται συντεταγμένα η περιαστική κτηνοτροφία (πρόβατα – κατσίκια – άλογα).
• Επιτρέπεται η υλοτομία υπό την επίβλεψη δασικών υπηρεσιών.
• Αναπτύσσεται η μελισσοκομία και η ρητίνευση.
• Δίδονται κίνητρα σε ιδιοκτήτες κατοικιών στις παρυφές της πόλης να αντικαταστήσουν τα πεύκα τους με δέντρα λιγότερο εύφλεκτα και να αποκτήσουν μικρές δεξαμενές με ενσωματωμένη αντλία πυρόσβεσης. Οι δεξαμενές δηλώνονται στον δήμο και την πυροσβεστική, η οποία σε περίπτωση πυρκαγιάς έχει το δικαίωμα χρήσης τους.
• Υποχρεούνται όσοι έχουν κανονικές πισίνες να προσαρμόσουν σε αυτές σύστημα πυρόσβεσης με αντλίες, γεννήτρια και κατάλληλες σωληνώσεις.
• Ενισχύεται το σύστημα παρακολούθησης των επικίνδυνων περιοχών με παρατηρητήρια, περιπολίες, drones, μικρά ιδιωτικά αεροσκάφη (αερολέσχης), πιθανώς και μέσω δορυφορικών υπηρεσιών.
• Δημιουργούνται ομάδες άμεσης επέμβασης σε συνεργασία με λέσχες Enduro και 4×4, που φτάνουν στις αρχικές εστίες άμεσα μεταφέροντας πυροσβεστήρες και μικρές σχετικά ποσότητες νερού.
• Οργανώνονται μεγάλες ομάδες εθελοντών, που κινούνται απλωμένοι σε μεγάλες αποστάσεις γύρω από τη φωτιά και σβήνουν τις μικρές εστίες που δημιουργούν οι καύτρες.
Μετά μπορούμε να ελπίζουμε ότι οι πυρκαγιές που θα συνεχίσουν να υπάρχουν θα είναι αντιμετωπίσιμες και λιγότερο καταστροφικές.
ΥΓ.: Η πολιτικοποίηση του θέματος για λόγους ευνόητους θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εγκληματική ενέργεια.
*Ο κ. Δημήτρης Κορρές είναι μηχανικός.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"¨)