Θα τους διηγηθεί τι συνέβη με μία 14χρονη κοπέλα, στον κόλπο της οποίας έβαλαν ένα μεγάλο σπιράλ από χαλκό. Θα τους περιγράψει πως αισθάνεται που εδώ και χρόνια δεν γνώριζε τι συμβαίνει με το σώμα της. Θα τους μιλήσει για τους πόνους. Για τους Δανούς γιατρούς που την κορόιδευαν και της έλεγαν ότι κοιμάται με πολλούς άνδρες. Θα μιλήσει για την ντροπή. Για το διαρκές άγχος της για την κόρη της. Θα τους μιλήσει για αυτό που ονομάζουν στην Γροιλανδία και μία στις δύο γυναίκες της γενιάς της: γενοκτονία. Περίπου στις μισές από τις γυναίκες της Γροιλανδίας που μπορούσαν να τεκνοποιήσουν, στο διάστημα από το 1966 μέχρι το 1970 τοποθετήθηκε στον κόλπο τους από Δανούς γιατρούς ένα σπιράλ.
Ενώ η ανθρωπότητα παρακολουθούσε την πρώτη άφιξη του ανθρώπου στη σελήνη και φοιτητές σε ΗΠΑ και Ευρώπη πειραματιζόντουσαν με το LSD, λάμβανε χώρα στο μεγαλύτερο νησί της γης ένα άλλο πείραμα: πως θα μειωθούν ριζικά οι ρυθμοί γέννησης μίας κοινωνίας. Αυτό το οιονεί έγκλημα φαίνεται ότι είχε και γεωπολιτικές συνέπειες: η πλειοψηφία των Γροιλανδών επιθυμούσε την ανεξαρτησία. Περισσότερο από διακόσια χρόνια είχαν οι Δανοί στο νησί από πάγο την κυριαρχία, όταν οι ντόπιοι κυνηγούσαν ταράνδους, εξήγαγαν λίπος και φωτιστικό λάδι και ήταν συνειδητά σε απομόνωση. Εντούτοις, στα πλαίσια των συζητήσεων για την από-αποικιοποίηση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών, η Δανία ανακήρυξε το 1953 το νησί σε ισοδύναμο τμήμα του Βασιλείου. Από τότε άρχισαν για τους Γροιλανδούς τα μεγάλα βάσανα. Οι Δανοί πολύ γρήγορα έφτιαξαν συγκροτήματα κατοικιών, κατά μίμηση του Aarhus και Κοπεγχάγη. Οικοδόμησαν νοσοκομεία και εργοστάσια, θέλοντας από πολλούς οικισμούς να φτιάξουν μερικές πόλεις. Άρχισε λοιπόν το project του εκσυγχρονισμού.
Τότε ζούσαν στην Γροιλανδία περίπου 30.000 πληθυσμός, οι περισσότεροι Inuit. Η παιδική θνησιμότητα έπεσε, ο αριθμός των γεννήσεων αυξανόταν σταθερά. Οι οικονομολόγοι ανέμεναν έναν από τους πιο υψηλούς ρυθμούς γέννησης σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην Κοπεγχάγη έπεσε πανικός: ποιος θα χρηματοδοτούσε τα σχολεία και τα νηπιαγωγεία; Τι θα συνέβαινε εάν όλο και περισσότεροι έμεναν άνεργοι;
Η Hedvig Frederiksen, σήμερα 64 ετών, ήταν 12 όταν στάλθηκε στη Δανία για ένα χρόνο. Δεν υπήρξε ερώτηση, αλλά διαταγή. «Οι Δανοί ήταν οι θεοί μας». Τα παιδιά θα έπρεπε να γίνουν μικροί Ευρωπαίοι. Μερικοί χάθηκαν για πάντα στη Δανία, δόθηκαν για υιοθέτηση, οπουδήποτε, διότι οι μητέρες και οι πατεράδες τους υπόγραψαν χαρτιά σε μία γλώσσα που δεν την κατανοούσαν. Η Frederiksen θυμάται για την απογοήτευση που δοκίμασαν αυτοί που την φιλοξενούσαν για το φωτεινό της χρώμα και, κυρίως, για το υπερβολικό της βάρος. Θέλανε ένα παιδί που θα ήταν «εξωτικό». Στους 12 μήνες που έμεινε στην Κοπεγχάγη ξέχασε τη μητρική της γλώσσα. Η μεγαλύτερη αδελφή της την συμβούλευε: «μείνε εκεί, αλλιώς θα δουλεύεις σε ένα εργοστάσιο ψαριών όπως εμείς».
Όταν έγινε 14 χρονών, την πήγανε στους Δανούς γιατρούς. «Ήταν η πρώτη φορά που επισκεπτόταν έναν γυναικολόγο». Δεν ήξερε το όνομα του μέρους του σώματος της που ξαφνικά έκαιγε. Δεν γνώριζε ότι ο γιατρός της έβαλε ένα σπιράλ. Ήταν άτσαλη και ντροπαλή. Κανένας νέος δεν την είχε αγγίξει. Ότι της είχαν βάλει ένα σπιράλ, κανείς δεν της το είπε. Πάνω από οκτώ χρόνια έμεινε εκεί το σπιράλ, πολύ περισσότερο απ’ ό,τι προβλεπόταν.
Η Γροιλανδία είναι 50 φορές μεγαλύτερη της Δανίας και, ακόμη και σήμερα, η πιο αραιοκατοικημένη περιοχή. Από το 2009 έχει το δικαίωμα η Γροιλανδία το δικαίωμα να γίνει ανεξάρτητη μέσω δημοψηφίσματος. Όμως, λόγω της οικονομικής εξάρτησης, δεν τέθηκε ποτέ αυτή η προοπτική.
Η Holga Platou κατάγεται από ένα απομακρυσμένο παραθαλάσσιο χωριό. Εργάζεται για τον Δήμαρχο του Nuuk: ό,τι τότε συνέβη, της άφησε ένα στίγμα. Και σε αυτήν έβαλαν ένα σπιράλ. Αργότερα προσπαθούσε για 26 χρόνια με τον άνδρα της να κάνει ένα παιδί. Κανόνιζαν τη συνεύρεσή τους με το ημερολόγιο, υπολογίζοντας όλες τις γόνιμες μέρες. Μάταια. Δεν ήξερε τι της συνέβαινε. Στο δρόμο, την έβριζαν «evnijuitsorsuaq», γυναίκα που δεν μπορούσε να κάνει παιδιά. Τα παιδιά είναι πολύ σημαντικά στην κουλτούρα των Γροιλανδών, είναι μία ατομική και συλλογική ευθύνη. Η Platou αποκτούσε συνέχεια φλεγμονές. Αιμορραγούσε. Πριν από κάποια χρόνια αναγκάστηκε να αφαιρέσει ένα τμήμα της μήτρας. Σήμερα είναι βέβαιη ότι όλα αυτά οφείλονταν στο σπιράλ. Ακόμη και ο άντρας της την εγκατέλειψε. Μόλις πριν από λίγα χρόνια κατάλαβε ότι αυτά συνέβαιναν και σε άλλες. Ξεκίνησε μία διαμαρτυρία. Τον Μάρτιο κατήγγειλαν 143 γυναίκες της Γροιλανδίας τη Δανία. Απαιτούσαν αναγνώριση του πόνου και αποζημίωση. Μία κοινή εξεταστική επιτροπή Δανίας και Γροιλανδίας ανέλαβε να διερευνήσει το θέμα. Η Holga Platou έψαχνε στο Internet για τον γιατρό του χωριού, που της είχε βάλει το σπιράλ. Ακόμα δουλεύει στη Δανία. Το σκάνδαλο δεν έβλαψε την καριέρα της. «Μάλλον οι υπηρεσίες που πρόσφερε σε εμάς, τον βοήθησαν», αναφέρει. Παρέμεινε αβέβαιο πόσο διαρκούσε το πρόγραμμα. Ήδη πριν από την ανεξαρτησία του 1979, είχαν αρχίσει να μειώνονται οι επεμβάσεις. Όμως η τελευταία περίπτωση συνέβη πριν από πέντε χρόνια.
Υπάρχει και ζει ακόμη και σήμερα ένας Δανός «υπουργός της Γροιλανδίας», ο οποίος ισχυρίζεται ότι η Γροιλανδία ήταν τότε ένας ελκυστικός προορισμός για πολλούς Δανούς. Τη δεκαετία του ’70 πολλοί Δανοί ερχόντουσαν στο νησί για sex, οι δε ρομαντικοί ήλπιζαν ότι θα βρουν εκεί, εν μέσω του κρύου και της απομόνωσης, έναν αρχέγονο λαό. Αυτός προειδοποίησε τους συνεργάτες του να είναι προσεκτικοί γιατί στη Γροιλανδία υπήρχαν πολλά προβλήματα υγείας. Κυκλοφορούσε πολλή σύφιλη. Είναι πεπεισμένος ότι στο νησί δόθηκε βοήθεια, αναπτυξιακή βοήθεια. Η κατηγορία για γενοκτονία τον εξοργίζει. «Πουθενά στον κόσμο δεν έχει πέσει τόσο δραματικά ο ρυθμός γέννησης», λέει η ειδικός για το δίκαιο των εθνών Miriam Cullen, που ερεύνησε και τη Δανία. Παραπέμπει στο άρθρο 2 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τη Γενοκτονία. Το ερώτημα παραμένει, εάν η Δανία σκόπιμα και συνειδητά αποσκοπούσε να εξοντώσει τους Inuit.
Μεταξύ της Δανίας και της Γροιλανδίας πάντα υπήρχαν σχέσεις. Οι πρώτοι άνθρωποι που μετά τους Βίκινγκς την επισκέφτηκαν ήταν εξερευνητές και ιεραπόστολοι. Στο κέντρο του Nuuk βρίσκεται ακόμα και σήμερα το άγαλμα του κήρυκα Hans Egede. Το μεγαλύτερο ξενοδοχείο φέρει το όνομα του. Στην αρχή ζούσαν οι Inuit σε πολλές κοινότητες διεσπαρμένοι. Η κουλτούρα τους ήταν προσαρμοσμένη στο περιβάλλον. Το καλοκαίρι και τον χειμώνα άλλαζαν τους τόπους κατοικίας. Τα παιδιά ανταλλάσσονταν μεταξύ τους για να εξασφαλίσουν την επιβίωση τους. Συχνά κατέφευγαν σε ένα τελετουργικό: μόλις το φως μίας λάμπας λαδιού έσβηνε, επιτρεπόταν το σεξ μεταξύ ανδρών και γυναικών από διαφορετικούς συνοικισμούς. Το «παιχνίδι της λάμπας» εξασφάλιζε το μέλλον των ομάδων. Οι ιεραπόστολοι καταλάβαιναν όλα αυτά ως στοιχεία ενός «ασυγκράτητου λαού, χωρίς ηθικούς φραγμούς». Οι πνευματικοί απαγόρευσαν τις σαμανιστικές τελετές, προπαγάνδιζαν τις μικρές οικογένειες και τη δανική γλώσσα- και επέτρεπαν ή ανεχόντουσαν αργότερα την απομάκρυνση των παιδιών.
Ο αριθμός των αυτοκτονιών είναι ακόμη και σήμερα υψηλότερος από κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Στο νεκροταφείο δίπλα στο πανεπιστήμιο του Nuuk θα δει κανείς εκατοντάδες σταυρούς, στις επιγραφές των οποίων αναγράφεται ημερομηνία μετά το 2000. Πολλοί είναι οι νέοι που χάνουν την ζωή τους. Πολλές αυτοκτονίες είναι βίαιες. Είναι σαν να θέλουν να εξαφανιστούν. Πολλοί προσπάθησαν να γίνουν Δανοί, αλλά δεν το πέτυχαν. «Οι Δανοί λένε ότι είμαστε ισότιμοι πολίτες, αλλά μας συμπεριφέρονται σαν να είμαστε οι φτωχοί συγγενείς». Στο ξενοδοχείο Hans Egede εργάζονται σήμερα πολλοί από την Ταϊλάνδη. Στην Γροιλανδία λείπει εργατικό δυναμικό. Οι Ταϊλανδοί λένε: «Οι Δανοί είναι καλοί. Οι Inuit είναι μέθυσοι». Αυτοί έχουν έρθει από την Bangkok και έχουν μάθει δανικά, κανένας τους δεν γνωρίζει γροιλανδικά.
Η γεωγραφία κοντά στον Βόρειο Πόλο είναι αυτή που έκανε την Γροιλανδία να είναι στρατηγικά πολύτιμη, οι ΗΠΑ διατηρούν άλλωστε στα βόρεια του νησιού μία στρατιωτική βάση. Στην πρώτη πρόταση του Trump, το 2019, η Δανή πρωθυπουργός Mette Frederiksen διαμήνυσε στο Nuuk: «η Γροιλανδία δεν πωλείται. Η Γροιλανδία δεν ανήκει στη Δανία. Η Γροιλανδία ανήκει στους Γροιλανδούς». Ο Trump ακύρωσε την επίσημη επίσκεψη του στην Κοπεγχάγη και στο νησί αισθάνθηκαν κάπως ότι έχουν αξία. Όμως ο Trump επέστρεψε.
Ο αδελφός της Platou ξεφυλλίζει το οικογενειακό άλμπουμ. Το όνομά του φαίνεται ότι είναι νορβηγικό. Σχεδόν όλοι οι Γροιλανδοί έχουν ευρωπαϊκά ονόματα. Υπάρχουν εδώ Moellers, Heilmanns, Poulsens, Fleischer κ.α. Θέλουν ανεξαρτησία, αλλά δεν μπορούν να διαγράψουν το παρελθόν τους. Τί όμως μπορούν να προσδοκούν από το μέλλον;
Η αντιπρόσωπος της Γροιλανδίας στο κοινοβούλιο της Δανίας, η Aki-Matilda Hoegh-Dam είναι σίγουρη: η Γροιλανδία σύντομα θα είναι ανεξάρτητη. Διηγείται για τους ντόπιους αστυνομικούς στο Nuuk, που συχνά μεταφράζουν για τους Δανούς συναδέλφους τους. Ετοιμάζονται πολλές μεταρρυθμίσεις. Περιμένει ότι η Δανή πρόεδρος της κυβέρνησης, Mette Frederiksen, θα συνομιλήσει μαζί της. Θυμίζει ότι η τελευταία έχει σπουδάσει Αφρικανικές Σπουδές. Όμως πρόκειται για μία άλλη περιοχή. Είναι σίγουρη ότι «θα ζητήσει συγγνώμη». Οι γυναίκες της ιστορίας μας έζησαν έναν μεγάλο πόνο. Η αντιπρόσωπος της Γροιλανδίας ως μέσο πίεσης προτείνει μία δυνατή συμφωνία συνεργασίας και συνεταιρισμού είτε με τον Καναδά είτε με τις ΗΠΑ. Πριν από μερικές εβδομάδες μίλησε στο κοινοβούλιο. Ο λόγος της ήταν ιστορικός. Για πρώτη φορά, μιλούσε με ταυτόχρονη μετάφραση στη μητρική της γλώσσα. Οι Δανοί βουλευτές είχαν βάλει ακουστικά. Η Δανή πρόεδρος της κυβέρνησης ήταν στην πρώτη θέση και άκουγε.
Πηγή: Eisbrecherinnen. Grönland. Der Spiegel, Nr. 3// 11.1.2025, 82-84.
(από antifono.gr)