Στους εθνικούς δρυμούς της Αμερικής ισχύει ένας άγραφος
νόμος: «Φεύγοντας πάρε μαζί σου όσα έφερες». Στη Σελήνη οι Αμερικανοί δεν
επέδειξαν τόσο... οικολογική συνείδηση· οι Μπαζ Ολντριν και Νιλ Αρμστρονγκ
άφησαν πίσω τους περισσότερα από εκατό μεμονωμένα αντικείμενα την 21η Ιουλίου
1969, γήινη ώρα 17.54, μεταξύ των οποίων και μερικά σακουλάκια για ούρα. Η
αποστολή είχε ιστορική σημασία. Τα σακουλάκια,όμως;
Καλιφορνέζοι
υπέρμαχοι της προστασίας εθνικών μνημείων είναι πεπεισμένοι πως τα υπολείμματα
της αποστολής «Απόλλων- 11» στη σεληνιακή Θάλασσα της Γαλήνης χρήζουν διεθνούς
προστασίας. Κι αυτό δίνει ώθηση σ' έναν ερευνητικό τομέα που μέχρι τώρα
θεωρούνταν κάπως «εξωτικός», τη διαστημική αρχαιολογία. «Ηρθε ο καιρός ν'
αναγνωριστεί η σημασία αυτών των χώρων για την ανθρωπότητα» τονίζει η Μπεθ
Ο'Λίρι, ανθρωπολόγος στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Ν. Μεξικού και συνιδρύτρια
του Lunar Legacy Project. Μαζί με συναδέλφους της η Αμερικανίδα συνέταξε έναν
-κατά προσέγγιση- χάρτη του χώρου προσσελήνωσης της αποστολής και των
υπολειμμάτων της. Οι διαστημικοί αρχαιολόγοι προβληματίζονται ότι μελλοντικές
αποστολές ή διαστημικοί επισκέπτες θα μπορούσαν να λεηλατήσουν ή να
καταστρέψουν τον «σεβαστό για την ιστορία της ανθρωπότητας» χώρο. «Φανταστείτε
κάποιος μ' ένα σεληνιακό Ρόβερ να πατήσει το φημισμένο αποτύπωμα του Ν.
Αρμστρονγκ» λέει χαρακτηριστικά ο Πίτερ Καπελότι, επίσης ανθρωπολόγος από το
Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια. Κατ' αυτόν τα αντικείμενα από
αποστολές στη Σελήνη και τον Αρη χρήζουν επειγόντως προστασίας, «διαφορετικά θα
δούμε κάποια στιγμή και τμήματα του διαστημόπλοιου "Απόλλων 11" να
δημοπρατούνται στο Διαδίκτυο».
Μέρος της
απεραντοσύνης του ηλιακού μας συστήματος έχει πάρει ήδη όψη εξωγήινου μουσείου
τεχνολογίας λόγω των χιλιάδων τόνων διαστημικών συντριμμιών. Ο πλανήτης Αρης
διαθέτει ολόκληρη συλλογή «εκθεμάτων», από διαστημικά Ρόβερ, ενώ
διαστημοσυσκευή του δορυφόρου τής NASA «Γαλιλαίου» διαπέρασε το 1995 με ειδικό
αλεξίπτωτο την ατμόσφαιρα του Δία. Ωστόσο, η αρχαιολογική αξία της θα είναι
σχετικώς περιορισμένη, αφού μάλλον διαλύθηκε σε συνθήκες θερμότητας 1.50oC και
πίεση 22 bar. Ακόμη κι αν έχουν διασωθεί κάποια τμήματά της, ο αέριος γίγαντας
θα τα έχει καταπιεί.
Στη Σελήνη οι
συνθήκες είναι ευνοϊκότερες· περίπου εκατό τόνοι παλαιών μετάλλων και πλαστικών
περιμένουν εκεί τους ακτιβιστές της παγκόσμιας κληρονομιάς. Στα πιο
καλοδιατηρημένα συγκαταλέγονται: τα υπολείμματα του σοβιετικού «Lunik 2», που
το 1959 κατέπεσε στη σεληνιακή επιφάνεια με ταχύτητα 12.000/ώρα μαζί με δεκάδες
μικρά σοβιετικά εμβλήματα, το πρώτο σεληνιακό όχημα που μεταφέρθηκε το 1971 με
την αποστολή «Απόλλων 15» και παραμένει παρκαρισμένο κοντά στη «χαράδρα
Χάντλεϊ», ακόμη και το μπαλάκι του γκολφ που χτύπησε τον Φεβρουάριο του '71 ο
Αμερικανός αστροναύτης Αλ. Σέπαρντ κοντά στον κρατήρα «Φρα Μάουρο» με επίδοση
καθόλου κακή για παίκτη με διαστημικό σκάφανδρο. Όμως το κύριο αξιοθέατο είναι
τα υπολείμματα της θρυλικής αποστολής «Απόλλων 11». Ο «χάρτης» τής Ο'Λίρι
απεικονίζει σε μικρή απόσταση από τη σεληνάκατο το χρυσό αντίγραφο κλάδου ελαίας,
επιπλέον έναν ανακλαστήρα λέιζερ, έναν σεισμογράφο, όπως και τις άκομψες μπότες
των δύο αστροναυτών. Αλλά και τα ίχνη των δύο αστροναυτών καταγράφονται στον
χάρτη, η «περιοχή έντονης ανθρώπινης δραστηριότητας» κι επίσης η «ζώνη
απορριμμάτων» της αποστολής, όλα πιθανότατα πολύ καλά διατηρημένα, αφού στη
Σελήνη λόγω έλλειψης ατμόσφαιρας δεν πνέει η παραμικρή αύρα.
Υπολείμματα -
σουβενίρ
Αλλά γιατί οι
Όλντριν και Άρμστρονγκ άφησαν πίσω τους όλα αυτά τα αντικείμενα; «Είχαν οδηγίες
να ξεφορτώσουν ό,τι δεν είχε πλέον χρησιμότητα, για ν' αποθηκεύσουν δείγματα
εδάφους που μεταφέρθηκαν πίσω στη Γη» διευκρινίζει η Ο'Λίρι. Η αμερικανική
σημαία και οι αναμνηστικές πλακέτες θα έμεναν ούτως ή άλλως στην αιωνιότητα.
Μόνο που τότε κανείς δεν σκέφτηκε να στερεώσει τα αντικείμενα π.χ.σε βάσεις
τσιμέντου. Οι διαστημικοί αρχαιολόγοι εκφράζουν φόβους ότι σύντομα η Θάλασσα
της Γαλήνης θα μετατραπεί σε «πλατεία πολυσύχναστη από τουρίστες του
Διαστήματος». Εύποροι τυχοδιώκτες θα μπορούσαν σε λίγο καιρό να ταξιδέψουν στο
φεγγάρι και να πάρουν ως σουβενίρ κάτι απ' αυτά τα υπολείμματα. Κι αν Κινέζοι
αστροναύτες μεταφέρουν στην πατρίδα τους το, τύπου «Α7L», «σύστημα ζωής» του
Ολντριν;
«Ανεξέλεγκτη
λήψη δειγμάτων» ακόμη και «αναίσχυντο κυνήγι τροπαίων» φοβάται και ο
αρχαιολόγος Τζ. Κάμπελ από το Πανεπιστήμιο «Τζέιμς Κουκ» (Αυστραλία), που
συμφωνεί για τη σπουδαιότητα του χώρου για την ιστορία της ανθρωπότητας και
λυπάται που δεν προστατεύεται. Η απόσταση των 380.000 χλμ. εκτός ορίων
αμερικανικής επικράτειας δεν εμπόδισε στο παραμικρό τους ενδιαφερόμενους από
την Καλιφόρνια να προσδώσουν στον χώρο αξία «εθνικού μνημείου», συμπαρασύροντας
και συμπατριώτες τους από Ν. Μεξικό, Φλώριδα και Τέξας. Οι αρχαιολόγοι της
Σελήνης σκοπεύουν μάλιστα να φτάσουν έως αιτήματος για αναγνώριση του χώρου και
των αντικειμένων ως «παγκόσμιου κληροδοτήματος».
Αργότερα θα
ανακύψει και το ζήτημα σε ποιον ανήκει η Σελήνη. Η, κάπως πρόχειρη, διαστημική
συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών του 1967 ορίζει ότι τα διαστημικά απορρίμματα
παραμένουν ιδιοκτησία του κράτους που τα εκτόξευσε στο Διάστημα. Ομως τα
σεληνιακά εδάφη δεν ανήκουν σε κανέναν. Μπορεί το ίχνος του Αρμστρονγκ να είναι
αμερικανικής ιδιοκτησίας, τι γίνεται όμως με τη σεληνιακή σκόνη, όπου αυτό
διατηρείται;
Βεβαίως για
ορισμένα αντικείμενα όλος αυτός ο προβληματισμός είναι περιττός. Οπως για τη
διαστημοσυσκευή «Pioneer 10», που πέρασε το 1973 από τον Δία και συνέχισε με
κατεύθυνση τον Αλντεμπαράν στον αστερισμό του Ταύρου. Εκεί, αναμφίβολα, θα
συντριβεί θεαματικά δημιουργώντας μια βάση για μελλοντικό αρχαιολογικό χώρο, το
νωρίτερο σε δύο εκατομμύρια χρόνια...
(από την εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», 19/3/2010)