Το κοιμισμένο εδώ και 200 χρόνια ηφαίστειο, κάτω από τον παγετώνα Εϊγιαφγιάλα στη Νότια Ισλανδία, ξύπνησε και διέλυσε σχεδόν την οικονομική ζωή της γηραιάς πολιτισμένης ηπείρου. Κι όμως το τι ζούμε μοιάζει με παρωνυχίδα συγκρινόμενο με φαινόμενα που έζησε ο πλανήτης στο παρελθόν.
Η έκρηξη του Αγιαφιγιαπλαγιουρκούλ δεν μπορεί να συγκριθεί ούτε στο ελάχιστο με μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις, όπως η έκρηξη που έγινε στην ίδια γειτονιά το 1783 στον γειτονικό κρατήρα Λάκι και που απελευθέρωσε 13 κυβικά χιλιόμετρα λάβας και σχεδόν ένα κυβικό χιλιόμετρο ηφαιστειακής στάχτης! Αλλά ούτε και με τις εκρήξεις του ηφαιστείου Κρακατόα στην Ινδονησία το 1883, του ηφαιστείου της Μαρτινίκας το 1902, όπου οι πυροκλαστικές ροές προκάλεσαν τον θάνατο 23.000 ανθρώπων, ή τη μεγάλη έκρηξη της Σαντορίνης το 1600 π.Χ.
Αν όμως δεν μπορεί σε τίποτα να συγκριθεί με τις εκρήξεις που προαναφέρθηκαν, τι μπορεί κανείς να πει για την έκρηξη εκείνου του ηφαιστείου, κοντά 20 εκατομμύρια χρόνια πριν, που δημιούργησε κυριολεκτικά την εικόνα ολόκληρου του σημερινού Αιγαίου; Ηταν τότε που η Ελλάδα και η Μικρά Ασία αποτελούσαν μια ενιαία χερσαία περιοχή, την Αιγηίδα χέρσο. Κομμάτι της χέρσου αυτής αποτελούσε και η περιοχή του σημερινού Βορείου Αιγαίου που ήταν καλυμμένη από δάση.
Και ξαφνικά οι μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις που συγκλόνισαν για μεγάλο χρονικό διάστημα ολόκληρο το βορειοανατολικό Αιγαίο. «Η σημερινή Λέσβος αλλά και η γειτονική Βορειοδυτική Μικρά Ασία σκεπάστηκαν από τα προϊόντα αλλεπάλληλων ηφαιστειακών εκρήξεων που παρήγαγαν τεράστιες ποσότητας λάβας και έστειλαν στην ατμόσφαιρα εκατομμύρια κυβικά μέτρα ηφαιστειακής στάχτης», λέει ο διευθυντής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, καθηγητής Νίκος Ζούρος, που μας ξεναγεί σε μια στιγμή της ιστορίας του πλανήτη, πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια!
«Ηταν τόση η ποσότητα της ηφαιστειακής στάχτης που απελευθερώθηκε ώστε σήμερα τα στρώματα πυροκλαστικών υλικών που συναντάμε στη δυτική Λέσβο ξεπερνούν σε πάχος τα 300 μέτρα!», λέει ο ειδικός επιστήμονας. Και συνεχίζει: «Οι εκρήξεις των ηφαιστείων που βρίσκονταν στη Λέσβο προκάλεσαν την έξοδο τεράστιων ποσοτήτων λάβας, τέφρας και άλλων ηφαιστειακών υλικών που σκέπασαν μεγάλες εκτάσεις σε ολόκληρη τη σημερινή δυτική Λέσβο.
Η ηφαιστειακή τέφρα σκέπασε το μεγάλο, πυκνό και πλούσιο υποτροπικό δάσος που κάλυπτε την περιοχή την εποχή εκείνη. Ακολούθησαν έντονες βροχοπτώσεις και το νερό της βροχής μαζί με την ηφαιστειακή τέφρα δημιούργησε ηφαιστειακή λάσπη που κάλυψε τα φυτά του δάσους και τα απομόνωσε από τις ατμοσφαιρικές συνθήκες. Ετσι, χωρίς την παρουσία οξυγόνου δεν ήταν δυνατόν τα φυτικά υπολείμματα να σαπίσουν, αλλά διατηρήθηκαν αναλλοίωτα για αρκετά χρόνια. Μέσα στην ηφαιστειακή λάσπη κυκλοφορούσαν θερμά διαλύματα πλούσια σε πυρίτιο, το οποίο αντικατέστησε την οργανική ύλη των κορμών και, έτσι, επιτράπηκε η τέλεια απολίθωση των φυτικών ιστών, κάτω από ιδανικές συνθήκες».
Σήμερα κάτω από τον λαμπερό ανοιξιάτικο ήλιο κανείς δεν μπορεί να φανταστεί παρατηρώντας τη μοναδικής ομορφιάς πολυχρωμία των απολιθωμένων κορμών την καταστροφή εκείνης της μακρινής εποχής. Μετράς τα δεκάδες δέντρα που «ζούσαν» εδώ. Το μοναδικό αυτό βιβλίο απολιθωμένης ζωής. Πευκίδες, πρωτοπευκίδες, κυπαρισσίδες και τάξος, αγγειόσπερμα δικοτυλήδονα, όπως διάφορα είδη δάφνης, κανελόδεντρα, διάφορα είδη βαλανιδιάς, καρυδιές, πλατάνια, λεύκες, οξιές, βάτους και σκλήθρα, καθώς επίσης και πολλά είδη φοινίκων.
Και ξαφνικά στο μουσείο απολιθωμένης ζωής που δημιούργησε ετούτη η έκρηξη, στο Σίγρι, σταματάς μπροστά από ένα εντυπωσιακό απολίθωμα που ανήκει σε ένα μεγάλο θηλαστικό ζώο της ομάδας των προβοσκιδωτών. «Οι συστηματικές έρευνες που γίνονται από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου τα τελευταία χρόνια έχουν φέρει στο φως το συγκεκριμένο προσβοσκιδωτό που έζησε στην περιοχή την περίοδο των μεγάλων εκρήξεων. Ολα τα ζώα της ομάδας αυτής έχουν προβοσκίδα, που δημιουργήθηκε από τη συνένωση της μύτης και του άνω χείλους τους, γι' αυτό και η ομάδα που τα περιλαμβάνει ονομάστηκε έτσι».
Ενα μεγάλο για την εποχή μας ζώο που η γνάθος του στέκει πετρωμένη κι αυτή μπροστά μας... Είκοσι εκατομμύρια χρόνια ζωής, απίστευτα δένδρα που σκέπαζαν μια χέρσο, το σημερινό Αιγαίο... Για ετούτη τη μοναδική φυσική αλλαγή δεν έγραψε ποτέ κανείς τόσα πολλά όσα για τις πτήσεις που ακυρώνονται χάρη στο Αγιαφιγιαπλαγιουρκούλ. Επέζησε ο πλανήτης κι όσο κι αν φαίνεται περίεργο στη θέση του εξαφανισμένου προβοσκιδωτού «έφτιαξε» τον άνθρωπο.
(από την εφημερίδα "Ελευθεροτυπία", 23/4/2010)