Καλυμμένη από ένα στρώμα τριών χιλιομέτρων πάγου εδώ και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, η λίμνη Ellsworth αναμένεται να αποκαλύψει τα μυστικά της μέσα στις αρχές του επόμενου έτους, όταν η αποστολή που οργανώνουν επιστήμονες από την Κοινοπραξία Lake Ellsworth θα φέρει στην επιφάνεια τις πρώτες ποσότητες νερού και ιζήματος από τον πυθμένα της. Αναλύοντας τα δείγματα νερού, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι θα βρουν μικροοργανισμούς που έχουν παραμείνει αποκλεισμένοι για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα από την υπόλοιπη βιόσφαιρα.
Μέλος της Κοινοπραξίας είναι και μία Ελληνίδα βιοχημικός, η δρ Μαρία-Νεφέλη Τσαλόγλου, ερευνήτρια στο Εθνικό Ωκεανογραφικό Κέντρο του Σαουθάμπτον. Η δρ Τσαλόγλου αναπτύσσει τα πρωτόκολλα και τις μεθόδους που θα χρησιμοποιηθούν στην αποστολή, με στόχο να μη μολυνθούν με εξωγενείς μικροοργανισμούς ούτε τα δείγματα αλλά ούτε και η ίδια η λίμνη. «Αυτό είναι απαραίτητο ώστε να εξασφαλίσουμε ότι, αν ανιχνευθεί οποιαδήποτε μορφή ζωής, θα προέρχεται όντως από τη λίμνη», λέει χαρακτηριστικά η επιστήμονας στην «Κ», «αλλά και για να διατηρήσουμε το περιβάλλον της παρθένο για μεταγενέστερες αποστολές και τις επόμενες γενιές».
Ακραίες συνθήκες
Η Ellsworth βρίσκεται στη Δυτική Ανταρκτική, έχει μήκος 10 χιλιόμετρα και πλάτος περίπου 3 χιλιόμετρα. Οι εκτιμήσεις για το πότε καλύφθηκε από το στρώμα πάγου συγκλίνουν στο ότι αυτό συνέβη 1 εκατομμύριο έως 125.000 χρόνια πριν από σήμερα. Εκτός από το να κρατήσει όμως τη λίμνη αποκλεισμένη, το παχύ στρώμα παγίδευσε επίσης τη γεωθερμική ενέργεια (δηλαδή τη θερμότητα που προέρχεται από το εσωτερικό της Γης), με αποτέλεσμα η λίμνη να μην παγώσει. «Λόγω της παρουσίας νερού, είναι πολύ πιθανό να συνεχίζουν να αναπαράγονται εκεί μορφές ζωής που είτε προϋπήρχαν στην Ellsworth είτε κατέληξαν εκεί από τμήματα πάγου που έλιωσαν», σημειώνει η ερευνήτρια.
Βέβαια, το περιβάλλον είναι αρκετά αφιλόξενο, διαρκώς σκοτεινό και με ελάχιστα θρεπτικά συστατικά. «Ετσι, αν η λίμνη είναι απομονωμένη έστω και για μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, ενδεχομένως θα επιβίωσαν μορφές ζωής που ανέπτυξαν καινούργιες ιδιότητες για να προσαρμοστούν στις ακραίες συνθήκες», προσθέτει η δρ Τσαλόγλου. Επίσης, υπάρχουν πιθανότητες να εντοπιστούν στην Ellsworth μορφές μικροοργανισμών οι οποίες έχουν πλέον εξαλειφθεί από τον υπόλοιπο πλανήτη.
Εκτός από το Εθνικό Ωκεανογραφικό Κέντρο, στην Κοινοπραξία συμμετέχουν εννιά αγγλικά πανεπιστήμια και η Βρετανική Ερευνητική Ομάδα της Ανταρκτικής (British Antarctic Survey). Από κοινού προετοιμάζουν το ταξίδι της 10μελούς ομάδας που, τον επόμενο Δεκέμβριο, θα πάρει τα δείγματα, τρυπώντας τον πάγο με ένα ειδικό μηχάνημα που εκτοξεύει καυτό νερό. Σύμφωνα με την ερευνήτρια, παρόλο που το γεγονός ότι το νερό θα βρίσκεται στους 95° C σημαίνει πως θα έχουν νεκρωθεί οι περισσότεροι μικροοργανισμοί που περιέχει, επιπλέον θα φιλτραρισθεί και θα απολυμανθεί με υπεριώδη ακτινοβολία πριν μπει στο μηχάνημα.
Στη συνέχεια, μία ειδική συσκευή θα κατέβει στο φρεάτιο που θα δημιουργηθεί, ώστε να συλλέξει νερό - η συσκευή έχει μάλιστα αισθητήρες για τη μέτρηση της θερμοκρασίας, της αγωγιμότητας, της περιεκτικότητας σε οξυγόνο και του pH. Ο συλλέκτης αυτός, όπως και αυτός που θα πάρει ίζημα από τον πυθμένα της λίμνης, διαθέτει κάμερες για τον χειρισμό του. Επίσης, οι δύο συσκευές και ο υπόλοιπος εξοπλισμός έχουν αποστειρωθεί στη Βρετανία, χρησιμοποιώντας τα ίδια χημικά (ατμούς υπεροξειδίου του υδρογόνου) που χρησιμοποιεί και η ΝΑΣΑ στα διαστημικά της σκάφη. «Στην περίπτωση που διαπιστωθεί ότι κάτι μολύνθηκε κατά τη μεταφορά του εξοπλισμού από την Αγγλία στην Ανταρκτική, θα μπορεί να αποστειρωθεί ξανά επιτόπου», προσθέτει η επιστήμονας.
Ολα είναι έτοιμα
Η μεταφορά του εξοπλισμού πραγματοποιήθηκε πριν από λίγες εβδομάδες, ενώ έχουν ήδη επιστρέψει στην Αγγλία οι Βρετανοί μηχανικοί οι οποίοι έφτασαν με τα 70 τόνων μηχανήματα στο σημείο όπου θα γίνει η γεώτρηση. Ετσι, όλα είναι έτοιμα ώστε σε λίγους μήνες η ομάδα να μεταβεί στην περιοχή και να ξεκινήσει τις έρευνες, με την ελπίδα ότι θα φέρει στο φως μικροοργανισμούς οι οποίοι θα βοηθήσουν τους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα πώς δημιουργήθηκε και πώς εξελίχθηκε η ζωή στη Γη. «Ακόμη πάντως κι αν δεν βρεθεί τίποτε, θα έχουμε καθορίσει ποιες συνθήκες, σε συνδυασμό με την απομόνωση, οδηγούν στον αφανισμό της ζωής στον πλανήτη», σημειώνει η δρ Τσαλόγλου.
Ο κίνδυνος της υπερθέρμανσης
Με σπουδές στη βιοχημεία και τη χημεία στο πανεπιστήμιο του Southampton, αφότου αποφοίτησε από το Αμερικανικό Κολλέγιο Αθηνών και το Λεόντειο Λύκειο Πατησίων, η δρ Μαρία Νεφέλη Τσαλόγλου ασχολείται με την ανάπτυξη ευαίσθητων αισθητήρων που θα βασίζονται σε καινούργιες μοριακές τεχνικές και θα χρησιμοποιούνται στη θαλάσσια μικροβιολογία. Στο πλαίσιο της αποστολής στη λίμνη Ellsworth, οι τεχνικές αυτές θα εξασφαλίσουν ότι όχι μόνο ο εξοπλισμός έχει αποστειρωθεί επαρκώς, αλλά και πως τα διάφορα υλικά των μηχανημάτων δεν έχουν φθαρεί από την απολύμανση.
Η αποστολή έχει και ένα δεύτερο στόχο αφού, αναλύοντας τα δείγματα ιζήματος, οι επιστήμονες θα προσδιορίσουν πότε ακριβώς η λίμνη σκεπάστηκε από πάγο. Ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι με τα ίδια δείγματα θα υπολογίσουν πριν από πόσες χιλιάδες χρόνια κατέρρευσε ο παγετώνας για τελευταία φορά και, συνδυάζοντας αυτό το στοιχείο με κλιματικά δεδομένα, πόσο μεγαλύτερη από σήμερα ήταν τότε η θερμοκρασία. Ετσι, θα απαντήσουν στο κρίσιμο ερώτημα αν, και πότε, η υπερθέρμανση της Γης -η οποία αυτή τη φορά οφείλεται στον άνθρωπο και όχι σε φυσικά αίτια- μπορεί να προκαλέσει ξανά την κατάρρευση του πάγου. Σε μία τέτοια περίπτωση θα ανέβει η στάθμη της θάλασσας, απειλώντας να πλημμυρίσει πολλές παράκτιες περιοχές στον πλανήτη.
Μία ανάλογη αποστολή έχει ξεκινήσει εδώ και μερικά χρόνια το Ρωσικό Ερευνητικό Ινστιτούτο Αρκτικής και Ανταρκτικής, επιχειρώντας να εξερευνήσει τη λίμνη Vostok - τη μεγαλύτερη από τις 387 λίμνες που έχουν εντοπιστεί κάτω από την Ανταρκτική. Η Vostok βρίσκεται σε βάθος περίπου 4 χιλιομέτρων, «σφραγισμένη» για τουλάχιστον 15 εκατομμύρια χρόνια. Επίσης, Αμερικανοί επιστήμονες προγραμματίζουν το 2013-2014 να μελετήσουν τη λίμνη Whillans, η οποία ανήκει σε ένα μεγάλο δίκτυο άλλων λιμνών και καναλιών κάτω από τον πάγο, που επικοινωνούν μεταξύ τους. Εκτός από το να ανοίξουν ένα φρεάτιο με ένα μηχάνημα γεώτρησης που χρησιμοποιεί κι αυτό καυτό νερό, για να πάρουν δείγματα και να κάνουν μετρήσεις, οι επιστήμονες θα επιστρατεύσουν κι ένα ρομπότ που θα εξερευνήσει τη λίμνη.
(από την εφημερίδα "Καθημερινή")