Ελεύθερη Πρόσβαση στη Γνώση

Ενας από τους μεγαλύτερους χρηματοδότες επιστημονικών ερευνών στον κόσμο, το ίδρυμα Wellcome Trust, υποστηρίζει μια διευρυνόμενη εκστρατεία για να σπάσει το μονοπώλιο των ακαδημαϊκών επιθεωρήσεων και να μπορούν όλοι οι ενδιαφερόμενοι να έχουν πρόσβαση στις επιστημονικές έρευνες online.

Σχεδόν 9.000 ερευνητές έχουν ήδη υπογράψει υπόμνημα με το οποίο ζητούν μποϊκοτάζ των επιστημονικών επιθεωρήσεων που περιορίζουν την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, γράφει η βρετανική «Γκάρντιαν», η οποία προβάλλει το θέμα στην πρώτη σελίδα της. Η εκστρατεία τους έχει αποκληθεί «ακαδημαϊκή άνοιξη» από τους υποστηρικτές της, καθώς μπορεί να αποτελέσει επανάσταση στη διάδοση της γνώσης. Τώρα η παρέμβαση του Wellcome Trust, του μεγαλύτερου μη κυβερνητικού χρηματοδότη της επιστημονικής έρευνας μετά το Ιδρυμα Γκέιτς, αναμένεται ότι θα ενισχύσει σημαντικά το κίνημα υποχρεώνοντας τους ακαδημαϊκούς τους οποίους χρηματοδοτεί να δημοσιεύουν σε online επιθεωρήσεις, η πρόσβαση στις οποίες είναι ανοικτή.

Ο σερ Μαρκ Ουόλπορτ, ο διευθυντής του Wellcome Trust, δήλωσε ότι η οργάνωσή του βρίσκεται στα τελευταία στάδια της δημιουργίας μιας επιστημονικής επιθεώρησης με την ονομασία «eLife», που θα ανταγωνιστεί κορυφαίες εκδόσεις όπως οι «Nature» και «Science». Ωστόσο, αντίθετα από τις παραδοσιακές επιθεωρήσεις, η πρόσβαση στις οποίες κοστίζει στα βρετανικά πανεπιστήμια εκατοντάδες εκατομμύρια στερλίνες τον χρόνο, η πρόσβαση στα άρθρα της «eLife» θα είναι δωρεάν.

Ο Ουόλπορτ δήλωσε επίσης ότι το Wellcome Trust, το οποίο δαπανά πάνω από 600 εκατ. στερλίνες τον χρόνο σε επιστημονική έρευνα, θα υιοθετήσει σύντομα μια πιο αυστηρή στάση έναντι των επιστημόνων που χρηματοδοτεί ώστε να εξασφαλίσει ότι τα αποτελέσματα των ερευνών τους θα είναι διαθέσιμα στο κοινό μέσα σε έξι μήνες από την πρώτη δημοσίευσή τους. Οι ερευνητές που δεν θα προσφέρουν ανοικτή online πρόσβαση στο έργο τους, σύμφωνα με την πολιτική του Wellcome Trust, μπορεί να αποκλείονται από μελλοντικές δωρεές του ιδρύματος.

ΔΩΡΕΑΝ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ. Ο Ουόλπορτ, ο οποίος είναι μέλος της Βασιλικής Εταιρείας, της σημαντικότερης επιστημονικής ακαδημίας της Βρετανίας, δήλωσε ότι τα αποτελέσματα των επιστημονικών ερευνών που χρηματοδοτούνται από το Δημόσιο ή από φιλανθρωπικές οργανώσεις (όπως το Wellcome Trust) θα πρέπει να είναι δωρεάν διαθέσιμα σε όποιον θέλει να τα διαβάσει. Τα σχόλιά του απηχούν τις εντεινόμενες ανησυχίες επιστημόνων για το αυξανόμενο κόστος των ακαδημαϊκών επιθεωρήσεων, ιδιαίτερα σε μια εποχή όπου οι προϋπολογισμοί των πανεπιστημίων συρρικνώνονται.

Το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας επιστημονικής έρευνας, που υπολογίζεται σε περίπου ενάμισι εκατομμύριο νέα άρθρα κάθε χρόνο, δημοσιεύεται σε επιθεωρήσεις που ανήκουν σε μικρό αριθμό μεγάλων εκδοτικών εταιρειών, ανάμεσα στις οποίες οι Elsevier, Springer και Wiley. Οι επιστήμονες υποβάλλουν χειρόγραφα στις επιθεωρήσεις, τα οποία στέλνονται για να εκτιμηθούν από άλλους επιστήμονες προτού δημοσιευτούν. Η εργασία γίνεται τότε διαθέσιμη σε άλλους ερευνητές με συνδρομή, συνήθως μέσω των βιβλιοθηκών τους. Οι εκδότες των ακαδημαϊκών επιθεωρήσεων, η πρόσβαση σε καθεμιά από τις οποίες κοστίζει στα πανεπιστήμια έως και 20.000 ευρώ ετησίως, υποστηρίζουν ότι η υψηλή τιμή είναι απαραίτητη ώστε να διατηρήσουν μια υψηλής ποιότητας εκτίμηση των εργασιών από ομοτίμους του ερευνητή - πρόκειται για τη λεγόμενη διαδικασία peer review.

Η βρετανική κυβέρνηση γνωστοποίησε επίσης ότι υποστηρίζει την ανοικτή πρόσβαση. Ο Ντέιβιντ Γουίλετς, υπουργός Πανεπιστημίων και Επιστήμης, δήλωσε τον Δεκέμβριο ότι φιλοδοξεί να δημοσιεύονται στον δημόσιο χώρο όλες οι έρευνες που χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση. «Θέλουμε να προχωρήσουμε προς την ανοικτή πρόσβαση», υπογράμμισε, «αλλά με τρόπο που να διασφαλίζει ότι θα συνεχιστούν ως λειτουργίες η peer review και η δημοσίευση. Με κάποιο τρόπο πρέπει να υπάρξουν χρήματα γι' αυτές».

Χρηματοδότες επιστημονικών ερευνών λένε ότι αυτό δεν είναι πρόβλημα. «Πιστεύω ότι η δημοσίευση είναι ένα κόστος της έρευνας με τον ίδιο τρόπο που η αγορά μιας συσκευής φυγοκέντρησης αποτελεί κόστος της έρευνας», λέει ο Ουόλπορτ. «Πρέπει να μεγιστοποιήσουμε το δημόσιο όφελος από την έρευνα και ο μόνος τρόπος για να το κάνουμε είναι η ελεύθερη πρόσβαση σε αυτήν». Ολα άρχισαν με την έκφραση δυσαρέσκειας ενός διακεκριμένου μαθηματικού στο μπλογκ του. Εδώ και αρκετά χρόνια ο Τιμ Γκόουερς και συνάδελφοί του γκρίνιαζαν μεταξύ τους για το αυξανόμενο κόστος των ακαδημαϊκών επιθεωρήσεων. Ανησυχούσαν για το γεγονός ότι η δουλειά που παράγεται από συναδέλφους τους επιστήμονες και χρηματοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από τους φορολογουμένους βρίσκεται πίσω από τείχη που υψώνονται από ιδιωτικούς εκδοτικούς οίκους, οι οποίοι χρεώνουν τα βρετανικά πανεπιστήμια με εκατοντάδες εκατομμύρια στερλίνες κάθε χρόνο για το προνόμιο της πρόσβασης στη δουλειά αυτή.

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ. Εφέτος τον Ιανουάριο ο Τιμ Γκόουερς, μαθηματικός στο Κέμπριτζ, έγραψε ένα άρθρο στο μπλογκ του όπου δήλωνε ότι αρνείται στο εξής να υποβάλλει δικές του έρευνες στη διαδικασία του peer review ή να εξετάζει ο ίδιος εργασίες συναδέλφων του για λογαριασμό οποιασδήποτε επιστημονικής επιθεώρησης εκδίδεται από τον Elsevier, τον μεγαλύτερο εκδότη επιστημονικών επιθεωρήσεων στον κόσμο. Ποτέ δεν μπορούσε να φανταστεί αυτό που θα ακολούθησε.

Χιλιάδες άνθρωποι διάβασαν το σημείωμά του και εκατοντάδες άφησαν υποστηρικτικά σχόλια. Μέσα σε μία ημέρα ένας από τους αναγνώστες του έστησε έναν ιστότοπο, Το Κόστος της Γνώσης, που επέτρεπε σε ακαδημαϊκούς να καταγράψουν τη διαμαρτυρία τους κατά του Elsevier. Ο ιστότοπος έχει τώρα 9.000 υπογραφές. Ολοι οι υπογράφοντες έχουν δεσμευτεί να αρνηθούν να υποβάλουν, να εξετάσουν ή να αναλάβουν έρευνα για δημοσίευση στις επιθεωρήσεις του Elsevier.

Οι υποστηρικτές της θέσης ότι κάθε επιστημονική έρευνα που χρηματοδοτείται από τους φορολογουμένους πρέπει να είναι διαθέσιμη δωρεάν στο Διαδίκτυο συνεχώς αυξάνονται. Το ακριβό αντίτιμο που επιβάλλουν οι επιστημονικές επιθεωρήσεις, υποστηρίζουν, όχι μόνον εξαντλεί τα κεφάλαια των πανεπιστημίων, αλλά επιβραδύνει επίσης μελλοντικές επιστημονικές ανακαλύψεις και εμποδίζει ανθρώπους που ενδιαφέρονται να έχουν πρόσβαση σε πρωτογενή έρευνα ασκώντας ένα δημοκρατικό δικαίωμά τους.

(από την εφημερίδα "Τα Νέα")