Με την Τουρκία να αμφισβητεί αφενός το δικαίωμα της Κυπριακής
Δημοκρατίας να εκμεταλλευθεί τα ενεργειακά κοιτάσματα στην ΑΟΖ της,
αφετέρου το δικαίωμα των ελληνικών νησιών να έχουν υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ,
είναι χρήσιμο να θυμηθούμε την απόφαση που εξέδωσε πριν ένα χρόνο το
Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο της Χάγης επί της προσφυγής των Φιλιππίνων
κατά της Κίνας. Οι περιπτώσεις δεν ταυτίζονται, δεδομένου ότι ηΤουρκία
δεν έχει υπογράψει τη σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και δεν
αναγνωρίζειτη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου της Χάγης. Η εν λόγω απόφαση,
όμως, δημιουργεί νομολογία, η οποίαπεριέχει θετικά σημεία για τις
ελληνικές θέσεις.
Για πρώτη φορά ένα δικαστήριο ερμήνευσε το άρθρο 121 της συμβάσεως
για το Δίκαιο της Θάλασσας που αναφέρεται στα νησιά. Σύμφωνα με το
συγκεκριμένο άρθρο, ένα νησί έχει χωρικά ύδατα, συνορεύουσα ζώνη,
υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Εξαιρούνται, όμως, οι βράχοι που δεν μπορούν να
συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση, ή να έχουν δική τουςοικονομικήζωή.
Το δικαστήριο δέχθηκε ως απόλυτο κανόνα του διεθνούς δικαίου ότι όλοι
οι γεωγραφικοί σχηματισμοί, ασχέτως του εάν χαρακτηρισθούν νησιά ή
βράχοι και ασχέτως μεγέθους, έχουν υποχρεωτικώς χωρικά ύδατα 12 μιλίων.
Αυτό επιβεβαιώνει ότι το θέμα της αυξήσεως των ελληνικών χωρικών υδάτων
πέραν των έξι μιλίων αποτελεί το κλειδί στο Αιγαίο. Με χωρικά ύδατα 12
μιλίων, στην Ελλάδα περιέρχεται το 72% των θαλασσίων περιοχών του
Αιγαίου και στην Τουρκία το 8,5%. Το 20% που απομένει προς οριοθέτηση,
θα μπορούσε εύκολαναδιευθετηθεί.
Τι είναι νομικά «βράχος»
Το δικαστήριο διευκρίνισε επίσης τα κριτήρια βάσει των οποίων ένας
γεωγραφικός σχηματισμός θα μπορούσε να θεωρηθεί «βράχος», που δεν
δικαιούται να έχει υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ. Θεώρησε ότι η ανθρώπινη διαβίωση
αφορά στη φυσική δυνατότητα ενός νησιού να διατηρήσει στο έδαφός του μία
σταθερή κοινότητα ανθρώπων που θεωρούν τον τόπο ως σπίτι τους. Η
κοινότητα μπορεί να είναι και ολιγομελής, όπως επί
παραδείγματιμίαοικογένεια.
Κατ’ αντιστοιχία, η απαίτηση το νησί να έχει δική του οικονομική ζωή
σχετίζεται με τη διαβίωση αυτής της κοινότητας. Στοιχεία όπως το πόσιμο
νερό και η φυσική δυνατότητα διατροφής θεωρήθηκαν κρίσιμα. Σε αυτό το
πλαίσιο οι ιστορικές μαρτυρίες για παρουσία σταθερών ανθρώπινων
κοινοτήτων σε νησιά θεωρήθηκανεξαιρετικάσημαντικές.
Αντιθέτως, ένας γεωγραφικός σχηματισμός θα θεωρείται νομικά «βράχος»
όταν το κριτήριο της οικονομικής ζωής είναι αποκλειστικώς συνδεδεμένο με
τη δυνατότητα εξορύξεως φυσικών πόρων στις θαλάσσιες περιοχές γύρω από
το νησί. Επίσης, «βράχος» θα θεωρείται ένα νησί όπου διαμένουν μόνον
στρατιώτες ή υπάλληλοισευπηρεσία.
Τα μικρονήσια του Αιγαίου
Τα συμπεράσματα αυτά είναι σημαντικά, λόγω της παρουσίας εκατοντάδων
μικρών νησιών σε διάφορα σημεία του Αιγαίου που κατοικούνται από
περιορισμένο αριθμό ατόμων, συνήθως από κτηνοτρόφους και
μικροκαλλιεργητές σε οικογενειακή βάση. Η κατοίκηση, όμως, είναι συνεχής
και ανατρέχει ακόμη και στα αρχαία χρόνια. Είναι τα μικρά αυτά νησιά,
των οποίων η Τουρκία αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία και τα
χαρακτηρίζει«γκρίζεςζώνες».
Το δικαστήριο δεν δέχθηκε την επίκληση ιστορικών δικαιωμάτων ως βάση
για τη διεκδίκηση θαλασσίων περιοχών. Αντιθέτως, θεώρησε ότι τα όποια
ιστορικά δικαιώματα εξαφανίζονται όταν έρχονται αντιμέτωπα με τα
δικαιώματα που έχει ένα κράτος στην ΑΟΖ του. Το εύρημα αυτό έχει σημασία
για την περιοχή νοτίως της Κύπρου, όπου η Τουρκία, χωρίς να έχει
θαλάσσιο μέτωπο, διεκδικεί -με απροσδιόριστα νομικά επιχειρήματα-
περιοχές που βρίσκονται εντός τηςκυπριακήςΑΟΖ.
Πολύ ενδιαφέρουσα ήταν επίσης και η καταδίκη της Κίνας για τη
συστηματική παρενόχληση πλοίων που διεξήγαγαν έρευνες για
υδρογονάνθρακες εντός της ΑΟΖ των Φιλιππίνων. Η παρενόχληση γινόταν σε
περιοχές, στις οποίες οι Φιλιππίνες είχαν ορίσει θαλάσσια τεμάχια για
έρευνα και εκμετάλλευση. Βάσει του διεθνούς δικαίου η Κίνα δεν μπορούσε
κατ’ ουδένα τρόπο να διεκδικήσει τις συγκεκριμένες περιοχές. Επομένως
όλες οι ενέργειές τηςθεωρήθηκανπαράνομες.
Και σε αυτή την περίπτωση έχουμε ευθείες αναλογίες με την κατάσταση
που επικρατεί νοτίως της Κύπρου, όπου η Τουρκία έχει στείλει
επανειλημμένως το ερευνητικό σκάφος «Μπαρμπαρός Χαϊρεντίν Πασά», όπως
και φρεγάτες που παρενοχλούσαν διεξαγόμενες έρευνες με άδεια της
Κυπριακής Δημοκρατίας. Πρόκειται για περιοχές που η Κύπρος έχει ορίσει
τεμάχια και η Τουρκία δεν δύναται υπό οποιαδήποτε εκδοχή του διεθνούς
δικαίου ναέχειδικαιώματα.
* Ο Άγγελος Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής διεθνούς
δικαίου και εξωτερικής πολιτικής στο Πάντειο πανεπιστήμιο. Έχει
επανειλημμένως ασχοληθεί με τα ελληνοτουρκικά, το προσφυγικό και το
μεταναστευτικό ζήτημα από θέσεις ευθύνης.
(από stavroslygeros.gr)