στον συσχετισμό Ενέργειας και συρράξεων. Παρουσιάζοντας το βιβλίο του Ανδρέα Στεργίου και της Μαρίκας Καραγιάννη για τον συσχετισμό Ενέργειας και συρράξεων ας ξεκινήσουμε, με το χαρακτηριστικό παράδειγμα της Μέσης Ανατολής, με την τεράστια συγκέντρωση υδρογονανθράκων.
· Μετά τον 1ο παγκόσμιο πόλεμο, την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την συμφωνία Sykes- Picot (Μάιος 1916) και εκείνη της λεγόμενης «Kόκκινης Γραμμής» του Calouste Giulbekian, συντελέστηκε η 1η διανομή των ενεργειακών της πόρων. Η Αμερική είχε τότε αποκλειστεί από την διανομή. Εκατό χρόνια μετά, η διανομή αμφισβητείται από την Τουρκία, τουλάχιστον στο σημερινό Ιρακινό Κουρδιστάν, το παλαιό «Σαντζάκιον της Μουσούλης». Ο πρώην πρόεδρος της Τουρκίας Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ στην δεκαετία 1960-70 είχε χαρακτηρίσει «κατάφωρη αδικία την αφαίρεση του από την Τουρκία, και απόδοσή του στο Ιράκ».
· Στο τέλος του 2ου παγκοσμίου πολέμου, έγινε αναδιανομή της Μέσης Ανατολής. Ακολούθησαν οι Αραβο-Ισραηλινοί πόλεμοι. Η Αμερική αποκατέστησε τα πράγματα, όπως είχαν διαμορφωθεί μετά τον 1ο ΠΠ. Την Μεγάλη Βρετανία, υποκατέστησαν στην Μέση Ανατολή, οι ΗΠΑ. Πιθανώς, αυτό να σχετίζεται και με τον Νόμο εκμισθώσεως και δανεισμού (Lend - Lease Act) της 11ης Μαρτίου 1941, που επέτρεπε διαρκούντος του πολέμου, την εκμίσθωση, δανεισμό ή παραχώρηση υλικού των ΗΠΑ σε συμμαχικά κράτη, κυρίως όμως στην Μεγάλη Βρετανία, με αντάλλαγμα, "ό,τι ο Πρόεδρος θα κρίνει σκόπιμο». Μέχρι το 1945, η εφαρμογή του νόμου κόστισε στις ΗΠΑ 49.1 δις USD που με σημερινές τιμές είναι πολλαπλάσιο.
· Σήμερα, βλέπουμε την σταδιακή αποχώρηση των ΗΠΑ από την Μέση Ανατολή. Μετα την 9η Σεπτεμβρίου 2001, οι ΗΠΑ εξασφάλισαν την αυτάρκεια του ενεργειακού εφοδιασμού τους, από δικές τους πηγές με σχιστολιθικό αέριο και πετρέλαιο. Η Μέση Ανατολή , υποβαθμίστηκε στους σχεδιασμούς τους, σαν πηγή εφοδιασμού, διατηρώντας την αξία της:
- Ως στρατηγική παρουσία,
- Ως τεράστια αγορά εξαγωγής οπλικών συστημάτων και
- Ως εφαλτήριο, για το νέο θέατρο ανταγωνισμού που εστιάζεται ανατολικά, πέραν της αμφίσημης Ινδίας, στην Σινική θάλασσα.
Επανερχόμενος στο σημερινό βιβλίο, θεωρώ τον όρο στον τίτλο ethnic war, ιδιαίτερα πετυχημένο. Όπως υποστηρίζει και ο Michael Klare, με υπόβαθρο την ενέργεια, εκδηλώνονται, υποβόσκουν ή κυριαρχούν εθνοτικοί, θρησκευτικοί, φυλετικοί, και εθνικοί ανταγωνισμοί.
Παρατίθενται με συνοπτικό τρόπο, πέντε παραδείγματα:
I. Στην Συρία, Ιράκ, Ιράν, Σαουδική Αραβία και Υεμένη αντιπαρατίθενται Σιίτες με Σουνίτες μέσω των τοπικών εκπροσώπων τους και άλλων φυλών και εθνοτήτων όπως οι Κούρδοι, Τουρκμένοι, Ασύριοι, Ζαϊντί γνωστοί ως Χούθοι, και άλλοι..
II. Στην πλούσια σε φυσικό αέριο και πετρέλαιο Νιγηρία, με ημερήσια παραγωγή 2.5 bbl/day η αντιπαράθεση στο φτωχότερο βόρειο και κεντρικό τμήμα της χώρας είναι μεταξύ Χριστιανών και των Ισλαμιστών της Boko Haram, με σημαία την καταπολέμηση της διαφθοράς της κεντρικής κυβέρνησης στην Abuja.
III. Στο Σουδάν μετά από δύο γύρους εμφύλιας διαμάχης μεταξύ των φυλών Dinka και Nuer (1955 μέχρι το 1972 και 1983 μέχρι το 2005), ακολούθησε η διχοτόμηση της χώρας μετα την ανακάλυψη πετρελαίου στον νότο. Η διάσπαση, επικυρώθηκε με δημοψήφισμα το 2011.
IV. Στην Άπω Ανατολή, η Κίνα, βρίσκεται σε αντιδικία στην νότιο Σινική θάλασσα με την Ταιβάν, Μαλαισία, Φιλιππίνες και το Βιετνάμ. Μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα ότι γίνεται εκεί.
Πριν από 7 χρόνια, (Απρίλιο του 2013) σε διάλεξή μου στην Διπλωματική Ακαδημία του ΥΠΕΞ, είχα επισημάνει ότι η Κινεζική πολιτική στις θαλάσσιες ζώνες προσομοιάζει με την αντίστοιχη Τουρκική. Η αρχή της ευθυδικίας υιοθετείται έναντι της UNCLOS (Montego bay, 1982). Το Πεκίνο προτείνει συνεκμετάλλευση στις αμφισβητούμενες περιοχές, ενώ οι γειτονικές χώρες , το απορρίπτουν, ως de jure αναγνώριση των Κινεζικών διεκδικήσεων.
Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, εξέδωσε Απόφαση που απορρίπτει τις διεκδικήσεις της Κίνας αναφέροντας ότι διάφορες ενέργειες της, παραβιάζουν την εθνική κυριαρχία των Φιλιππίνων.
Η Ιαπωνία, που έχει διαφορές με την Κίνα, αλλά και με την Ταιβάν, σε άλλο θαλάσσιο χώρο, χαρακτήρισε την απόφαση «τελεσίδικη και νομικά δεσμευτική».
Η Κίνα απέρριψε την Απόφαση της Χάγης δηλώνοντας ότι η εθνική κυριαρχία και τα ναυτιλιακά της συμφέροντα στην Νότια Σινική Θάλασσα, δεν θα επηρεαστούν από αυτήν.
Η ΕΕ (δια στόματος Frederica Mogerini) δήλωσε ότι η Κίνα είναι στρατηγικός εταίρος της Ε.Ε., και ότι προσβλέπει στην ενίσχυση των διμερών σχέσεων ασφάλειας με το Πεκίνο, τασσόμενη υπέρ της ειρηνικής επίλυσης του ζητήματος.
V. Τελευταία, αναφορά η Ουκρανία, όπου το 2013 φίλο-Ρώσσοι αυτονομιστές, αντιμάχονται τους φίλο-Δυτικούς, όταν οι τελευταίοι επιχείρησαν την επιβολή ενός Συμφώνου Σύνδεσης μεταξύ ΕΕ και Ουκρανίας (Association Agreement).
Η χώρα είναι έκτοτε διηρημένη και το 2014 η Ρωσία προσάρτησε de facto την Κριμαία.
Η Ουκρανία είναι σημαντική αρτηρία εφοδιασμού της ΕΕ με Ρωσικό φυσικό αέριο. Το 50% των ποσοτήτων με προορισμό την ΕΕ, διερχόταν από το έδαφός της.
Τον Δεκέμβριο του 2019, συμφωνήθηκε 5ετής σύμβαση μεταφοράς φυσικού αερίου από τη Ρωσία στην ΕΕ, μέσω Ουκρανίας, με τις Gazprom και Naftogaz.
To Rapprochement Κιέβου και Μόσχας, επιτεύχθηκε στο πλαίσιο του «Σχήματος της Νορμανδίας», όπου συμμετέχουν Ρωσία, Ουκρανία, Γαλλία και Γερμανία. Το σχήμα δημιουργήθηκε για την πολιτική επίλυση της προσάρτησης της Κριμαίας, και του συνόλου των ανοιχτών θεμάτων της Ρωσίας με την Ουκρανία.
Δεν θα επεκταθώ, διότι το θέμα, ούτε και στα σχετικά της Ανατολικής Μεσογείου, που παρουσιάζονται εκτενώς στο βιβλίο.
Καταλήγοντας, θα επιχειρήσω τέσσερεις επισημάνσεις πάνω σε συμπεράσματα των συγγραφέων στο βιβλίο τους.
1η Παρατήρηση.
Η συμφωνία των Πρεσπών δεν συναρτάται με ενεργειακά θέματα. Τα θέματα αυτά χειρίστηκε με επιτυχία η ελληνική ιδιωτική πρωτοβουλία. Τα ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ με επενδυτικό όχημα (SPV) την ΕΛΠΕΤ Βαλκανική Α.Ε. ήδη από το 1999 μεσούσης της κρίσης για το όνομα με τα Σκόπια, προχώρησε στην μεγαλύτερη επένδυση ύψους ~ 300 εκ. USD που έγινε τότε, εξαγοράζοντας το διυλιστήριο πετρελαίου της ΟΚΤΑ στα Σκόπια, κατασκευάζοντας τον πετρελαιαγωγό VARDAX Θεσσαλονίκης - Σκοπίων και δημιουργώντας αργότερα πρατήρια πώλησης υγρών καυσίμων. Η όδευση παράλληλου με τον πετρελαιαγωγό, αεριαγωγού ήταν από τότε στις μελλοντικές προοπτικές.
Η συμφωνία των Πρεσπών συναρτάται με την εθνική ασφάλεια, διότι, έδωσε στην Ελληνική Πολεμική αεροπορία την ευθύνη κάλυψης του εναέριου χώρου της Βορείου Μακεδονίας, που διαφορετικά θα είχε αναλάβει τρίτη χώρα, μέλος του ΝΑΤΟ.
2η Παρατήρηση.
Οι συγγραφείς, επισημαίνουν πώς η ανακάλυψη κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο, θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει σε ενοποίηση αγορών με επίλυση διαφορών και ανταγωνισμών, μεταξύ Λιβάνου, Συρίας, Ισραήλ, Τουρκίας, Ελλάδος, Ελληνό-Κυπρίων και Τούρκο-Κυπρίων.
Ωστόσο, τα προβλήματα της περιοχής είναι σύνθετα και πολύ-παραμετρικά, καθιστώντας την προοπτική αυτή, μακρινή.
· Η αναθεωρητική Τουρκία,
· η ελεγχόμενη πλήρως από αυτήν Τούρκο-Κυπριακή Διοίκηση,
· ο ελεγχόμενος από την Φίλο-Ιρανική Hezbollah Λίβανος και
· η κατακερματισμένη Συρία,
δίνουν το μέτρο του ανέφικτου, με εξαίρεση την σύμπραξη Ελλάδος, Κυπριακής Δημοκρατίας και Ισραήλ, ή το Gas Forum της Αιγύπτου που ούτως ή άλλως είναι ήδη γεγονός.
3η Παρατήρηση.
Οι συγγραφείς επιχειρηματολογούν στην προοπτική δυνητικής τροφοδοσίας με φυσικό αέριο της ΕΕ από την Ανατολική Μεσόγειο, μετα το 2025, στην καλλίτερη περίπτωση με 50 bcm/year. Την εκτιμούν μάλλον ως λανθασμένη (misguided).
Κατά την McKinsey & Company (2018) η ΕΕ καταναλώνει ~ 400 bcm/year (2018) με το 39% να προέρχεται από την Ρωσική Ομοσπονδία που τροφοδοτεί το 50% της Γερμανίας.
Επομένως, τα υποθετικά 50 bcm της Ανατολικής Μεσογείου, αντιπροσωπεύουν το 12.5% της ετήσιας ποσότητας φυσικού αερίου, που εισάγει η ΕΕ αθροιστικά από την Αλγερία (8.2 %), Λιβύη (1.1 %), Τουρκία (0.2 %) και άλλους (others 2.4 %) μαζί. Σύνολο 11.9 %. Συμπερασματικά, αυτή η προοπτική, όσο δύσκολα πραγματοποιήσιμη και αν είναι, μέσο-μακροπρόθεσμα, δεν είναι πάντως ευκαταφρόνητη.
4η και Τελευταία Παρατήρηση.
Τέλος, οι συγγραφείς, αναθεωρώντας παλαιότερες τοποθετήσεις τους, καταλήγουν στην αξιοπρόσεκτη εκτίμηση, ότι τόσο στον Καύκασο, όσον και στην Ανατολική Μεσόγειο, ο ορυκτός πλούτος και η ευημερία που συνεπάγεται για τις παραγωγούς χώρες, δεν μπορεί να γεφυρώσει ανεξαρτήτως έκτασης, τις υφιστάμενες βαθιές διαφορές.
Πιθανώς να πρόκειται για μια διαφορετική μορφή της γνωστής «κατάρας των πόρων» (Resource Curse) ή του «παράδοξου της αφθονίας». (Paradox of Plenty) που πρωτοεμφανίστηκε στην Ολλανδία ως Ολλανδική Ασθένεια, μετα την ανακάλυψη του γιγαντιαίου κοιτάσματος φυσικού αερίου του Groningen το 1959.
Εν κατακλείδι, το βιβλίο αυτό περιέχει πάρα πολλές πληροφορίες και λεπτομέρειες, γύρω από την Κασπία (προνομιακό πεδίο της κυρίας Καραγιάννη) και την Ανατολική Μεσόγειο. Θα το πρότεινα, σαν βιβλίο αναφοράς (reference book) τουλάχιστον για τους νέους φοιτητές διεθνών σχέσεων.