Μέσα στις επόμενες εβδομάδες εκατομμύρια επιχειρήσεων θα κλείσουν σε όλο τον κόσμο με τις μισές και πλέον από αυτές να μην ξανανοίγουν, όχι τόσο λόγω έλλειψης κεφαλαίων αλλά κυρίως γιατί θα υπάρξει έλλειψη αντικειμένου, εμπιστοσύνης και αισιοδοξίας για την επόμενη ημέρα. Παρά την οικονομική ρευστότητα που τώρα προσφέρεται άπλετα από τις κεντρικές τράπεζες προς τις κυβερνήσεις και μεγάλες εταιρείες, μέσω μιας τεράστιας κλίμακας πιστωτικής χαλάρωσης (QE) και απευθείας κρατικής χρηματοδότησης,(βλέπε πακέτο € 750 δισ. της ΕΚΤ και τα $ 2 τρισ. ρευστότητα που μόλις ενέκρινε το Αμερικανικό Κονγκρέσο) δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι τα χρήματα αυτά θα φθάσουν τελικά στις επιχειρήσεις και ότι αυτές θα επιζήσουν διασώζοντας παράλληλα εκατομμύρια θέσεις εργασίας.
Γνωρίζοντας καλά ότι κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί ο πρώην Ευρωπαίος κεντρικός τραπεζίτης Μάριο Ντράγκι, με σημερινό άρθρο του στους Financial Times, προτρέπει τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο να οργανώσουν την άνευ εγγυήσεων και με μηδενικά επιτόκια χρηματοδότηση μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων αδιάκριτα και χωρίς περιορισμούς, προκειμένου να συνεχίσουν να λειτουργούν διασφαλίζοντας απασχόληση, μέχρις ότου μπορέσουν να προσαρμόσουν το επιχειρηματικό τους μοντέλο στις νέες συνθήκες και ανάγκες της οικονομίας και των αγορών. Καθώς δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η ανωτέρω προτροπή του πρώην κεντρικού τραπεζίτη, και άλλων οικονομολόγων που συμμερίζονται την εφαρμογή μιας Κεϊνσιανής έμπνευσης πολιτικής για την αντιμετώπιση της κατάσταση έκτακτης ανάγκης που βιώνουμε σήμερα θα γίνει αποδεκτή, η επόμενη ημέρα στην πραγματική οικονομία προδιαγράφεται πραγματικά ζοφερή και δυσοίωνη χωρίς προοπτική γρήγορης επανάκαμψης.
Οι αλλαγές στην κοινωνική και εργασιακή οργάνωση που επιβλήθηκαν εκ των άνω, κυριολεκτικά από την μια ημέρα στην άλλη, με επίκληση τον φόβο και τον αφανισμό αναπόφευκτα θα επηρεάσουν αρνητικά συμπεριφορές και καταστάσεις, που μόνο στην δημιουργία κλίματος αλληλεγγύης και αισιοδοξίας δεν πρόκειται να συμβάλλουν. Η δε κοινωνική αποστασιοποίηση (social distancing )που έχει επιβληθεί με στρατιωτικό νόμο δεν πρόκειται να αντιστραφεί εύκολα μετά την άρση των έκτακτων μέτρων και το πιθανολογούμενο τέλος της επιδημίας, και είναι βέβαιο ότι θα αφήσει μόνιμο στίγμα στην κοινωνική συμπεριφορά μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Η δε «υποχρεωτική» διάδοση της τηλεργασίας θα συμβάλλει περαιτέρω στην αποδόμηση του μέχρι σήμερα αποδεκτού και ακολουθούμενου μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης και συμβίωσης. Ο "Ξένος" του Άλμπερτ Καμύ θα γίνει σύντομα ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας.
Η τεράστιας κλίμακας επιχειρούμενη σήμερα κοινωνική μηχανική (social engineering) με αφορμή την αντιμετώπιση της κρίσης του κορωνοϊού θα προσφέρει το απαραίτητο άλλοθι για την μόνιμη εισαγωγή μεθόδων διαρκούς παρακολούθησης του ατόμου καταλύοντας πλήρως κάθε έννοια προστασίας ατομικών δικαιωμάτων. Αυτά σύντομα θα αποτελούν θλιβερή ανάμνηση του παρελθόντος από μια πλέον χαρούμενη εποχή. Η δε απώλεια της ιδιωτικότητας παραπέμπει με βεβαιότητα σε ένα Οργουελιανό μέλλον που μπορεί να μην έγινε πραγματικότητα το 1984 αλλά είναι πλέον πιθανό να το βιώσουμε το 2020 η το 2025,αλλά όχι πολύ αργότερα. Και αυτό γιατί πολλά από τα μέτρα έκτακτης ανάγκης που λαμβάνονται σήμερα, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά παγκοσμίως, δεν πρόκειται να ανακληθούν εύκολα αφού η συνεχής ισχύς τους αποτελεί πραγματικό δέλεαρ για κυβερνήσεις, μυστικές υπηρεσίες και διεθνείς οργανισμούς να επιβάλουν την ατζέντα τους.
Τέλος, στο ενεργειακό στερέωμα και εδώ η επόμενη ημέρα δεν θα είναι η ίδια με πολύ δυσμενείς επιπτώσεις για την λειτουργία των επιχειρήσεων και των αγορών όπως τις γνωρίζαμε έως σήμερα. Ένα είναι βέβαιο ότι το αύριο, που ήδη το βιώνουμε σήμερα, θα χαρακτηρίζεται από πολύ μικρότερη ζήτηση ενέργειας, πολύ μικρότερη κατανάλωση, λιγότερη εξωστρέφεια και λιγότερα κίνητρα για την πολυσυζητημένη ενεργειακή μετάβαση αφού το ζητούμενο πλέον, τουλάχιστον για τα αμέσως επόμενα χρόνια, δεν θα είναι η μείωση των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου και η διάσωση του πλανήτη από οικολογική καταστροφή - με τις εκπομπές να μειώνονται κατακόρυφα λόγω της ραγδαίας υποχώρησης της κατανάλωσης - αλλά η αναζήτηση ενός νέου μοντέλου ενεργειακής οργάνωσης με επίκεντρο την βελτίωση της ενεργειακής ασφάλειας. Η με κάθε κόστος και τρόπο εξασφάλιση ενεργειακής τροφοδοσίας θα επανέλθει στο προσκήνιο ως η πρωτεύουσα προτεραιότητα.
Όπως και στην οικονομία και στις διαπροσωπικές σχέσεις έτσι και στην ενέργεια η επιστροφή στην κανονικότητα δεν θα είναι εύκολη υπόθεση. Οι ενεργειακές αγορές του σήμερα, που χαρακτηρίζονται από μεγάλη ελευθερία κινήσεων και εντεινόμενο ανταγωνισμό, ίσως να μην υπάρξουν αύριο στην παρούσα τους μορφή. Μαζί με την επιστροφή του εθνικού κράτους και την αυστηρή περιφρούρηση των συνόρων είναι εξαιρετικά πιθανό να επιστρέψουμε στην απόλυτη κρατική διαχείριση του ενεργειακού τομέα που ως γνωστό αποτελεί και την ραχοκοκαλιά κάθε οικονομίας.
Το εάν τελικά θα επιστρέψουμε στο παρελθόν η όχι δεν θα εξαρτηθεί τόσο από τις επιχειρήσεις, τις κυβερνήσεις και τους διαχειριστές όσο από τις εξελίξεις στο πεδίο της καθημερινής επιβίωσης.