αλλά και σημαντική μείωση στις θέσεις εργασίας μεσαίων δεξιοτήτων. Για την επίδραση της αυτοματοποίησης προβλέπει ότι το 14% των σημερινών θέσεων εργασίας θα αυτοματοποιηθούν πλήρως, ενώ το 32% θα αλλάξει σημαντικά. Εκείνο που μπορεί κανείς εύκολα να συμπεράνει από τα παραπάνω στοιχεία είναι ότι δεν θα έχουμε έλλειψη θέσεων εργασίας αλλά έλλειψη δεξιοτήτων, κάτι που ακούγεται ακόμα και στη σημερινή Ελλάδα της τεράστιας νεανικής ανεργίας πτυχιούχων.
Το εκπαιδευτικό σύστημα καλείται να προσαρμοστεί άμεσα στα νέα δεδομένα – πιθανότατα αυτή είναι η πιο δύσκολη αποστολή για οποιαδήποτε κυβέρνηση. Τα ζητούμενα μπορούν να συνοψιστούν στις παρακάτω κατευθύνσεις:
- Δεν υπάρχει χώρος για μετριότητα στην εκπαίδευση. Χωρίς υψηλές επιδόσεις στην παιδεία, θα χάσουμε πολύ γρήγορα τη θέση μας ανάμεσα στις πιο ανεπτυγμένες χώρες.
- Το ζητούμενο δεν είναι η γνώση αλλά η μαθησιακή ικανότητα. Οι γνώσεις είναι πλέον εύκολα προσπελάσιμες, η διά βίου ικανότητα εύρεσης, αφομοίωσης και αξιοποίησής τους είναι η βασική δεξιότητα που θα πρέπει να δίνει το σχολείο. Στην εποχή του διαδικτύου και της τεχνητής νοημοσύνης η ικανότητα διατύπωσης του σωστού ερωτήματος είναι πολύ πιο σημαντική από την αποστήθιση της απάντησης.
- Οι σύνθετες μετα-δεξιότητες (ήπιες δεξιότητες) γίνονται όλο και πιο σημαντικές μέρα με τη μέρα: αναλυτική και συνθετική ικανότητα, δημιουργικότητα, συνεργατικότητα, επικοινωνιακότητα, προσαρμοστικότητα.
- Η αυτοματοποίηση μας επιβάλλει να εστιάσουμε την προσοχή μας σε αυτά που μας κάνουν διαφορετικούς από τις «έξυπνες» μηχανές. Ευτυχώς για τον Homo sapiens, όλα δείχνουν ότι θα υπερτερεί των μηχανών για μερικές γενιές ακόμα.
Στην Ελλάδα, η παιδεία φαίνεται να είναι σταθερά προσηλωμένη στη 2η βιομηχανική επανάσταση, με τις τελευταίες ενέργειες της προηγούμενης κυβέρνησης να στοχεύουν να την παγιώσουν μόνιμα εκεί. Εκείνο που καταλαβαίνει κάποιος πολύ γρήγορα μεταβαίνοντας από την Ελλάδα στις ΗΠΑ για μεταπτυχιακές σπουδές είναι το πόσο λάθος είναι να περιμένει κανείς από ένα παιδί 17 ετών να έχει κατασταλάξει ως προς το τι θέλει να κάνει στη ζωή του (βασικό στοιχείο του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος). Πολύ δε περισσότερο σήμερα που όλα αλλάζουν με πολύ πιο ταχείς ρυθμούς και η μονοεπαγγελματική σταδιοδρομία θα γίνεται όλο και πιο σπάνια όσο περνάει ο χρόνος. Η σημερινή κατάσταση συνοψίζεται ως εξής:
- Ζητούμενο η ψευδο-εξειδίκευση και το σπρώξιμο των νέων στην επιλογή ενός επαγγέλματος (που σε πάρα πολλές περιπτώσεις δεν θα υπάρχει σύντομα) όλο και νωρίτερα με την κατάργηση της γενικής παιδείας από την Γ΄Λυκείου.
- Κατάργηση των ΤΕΙ αντί για μετεξέλιξή τους σε παρόχους ταχύρρυθμης επαγγελματικής εκπαίδευσης. «Ανωτατικοποίηση» διά της βάπτισης αντί για «Διά Βίου» εκπαίδευση
- «Ένα χαρτί για το Δημόσιο» το ζητούμενο – «επαγγελματικά δικαιώματα» αντί πραγματικών δεξιοτήτων.
- Εξίσωση διά της ώσμωσης προς τα κάτω αντί για ίσες ευκαιρίες: ποσότητα ενάντια στην ποιότητα.
Η απόδοση του σημερινού συστήματος είναι τραγικά χαμηλή. Ακόμα και αν κάποιος δεν έχει εμπειρία από καθηγητές Πανεπιστημίου που παραπονιούνται για το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των εισακτέων ή δεν έχει αντιμετωπίσει λειτουργικό αναλφαβητισμό στην καθημερινότητά του, τα αποτελέσματα του PISA δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια αμφισβήτησης της κρισιμότητας της κατάστασης.
Η τωρινή ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας φαίνεται να κάνει βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Διαβάζοντας την πρόσφατη συνέντευξη της υπουργού στην Οικονομική Επιθεώρηση, διαπίστωσα ότι είναι εμφανής η τάση – αλλά επίσης και η έλλειψη έντασης.
Όταν όλες οι καταστροφικές αλλαγές της προηγούμενης κυβέρνησης παραμένουν σε ισχύ, οι επιμέρους επεμβάσεις δεν είναι αρκετές. Κραγιόν στο γουρούνι που λένε και οι υπερατλαντικοί φίλοι μας. Για παράδειγμα, οι αλλαγές Γαβρόγλου στην Γ΄ Λυκείου, μην έχοντας εφαρμοστεί, θα μπορούσαν να είχαν αποσυρθεί το καλοκαίρι. Νέες σχολές-φαντάσματα δεν θα έπρεπε να πάρουν φοιτητές. Η όποια αναστάτωση υποβολής νέου μηχανογραφικού θα ήταν πολύ μικρότερη ζημιά από τα τέσσερα χαμένα χρόνια ενός κατά φαντασία φοιτητή.
Το αυτόνομο Λύκειο φαίνεται ότι αργεί πολύ ακόμα, όταν σε έναν διαρκώς πιο πολύπλοκο κόσμο η γενική παιδεία είναι απαραίτητη. Αν κάτι μας έμαθε ήδη η πρόοδος στην τεχνητή νοημοσύνη, αυτό είναι το πόσο σημαντικό είναι το υπόβαθρο των ανθρωπιστικών σπουδών για να μπορέσει κάποιος να λειτουργήσει σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης πολυπλοκότητας, που θέτει συνεχώς νέα ηθικά ερωτήματα. Και, προφανώς, δεν μπορεί κανείς να λειτουργήσει εύκολα στο σημερινό περιβάλλον χωρίς βασικές γνώσεις μαθηματικών και φυσικών επιστημών. Όταν τα καλά πανεπιστήμια των ΗΠΑ ωθούν την εξειδίκευση όλο και περισσότερο προς τα μεταπτυχιακά και δίνουν όλο και μεγαλύτερη έμφαση στη διαθεματικότητα, εμείς πάμε ακριβώς ανάποδα.
Οι πανελλαδικές εξετάσεις είναι ένας από τους λίγους θεσμούς που έχουν κερδίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στην Ελλάδα. Αποτελούν μια βάση λοιπόν στην οποία μπορεί κανείς να χτίσει την αξιολόγηση των σχολείων (κάτι αδύνατο σήμερα με την υποκειμενικότητα της βαθμολογίας). Επίσης, με μεγαλύτερη αυτονομία στα ΑΕΙ, θα μπορούσαν αυτά να ορίζουν διαφορετικούς συντελεστές βαρύτητας για τα διάφορα μαθήματα στα κριτήρια εισαγωγής τους, αντικαθιστώντας έτσι την εξειδίκευση που εξυπηρετούν σήμερα οι δέσμες χωρίς να θίγεται ο κύριος στόχος της βασικής παιδείας. Προφανώς και ένα τέτοιο αυτόνομο Λύκειο προϋποθέτει αναδιάρθρωση του σχολικού χάρτη με μεγαλύτερες σχολικές μονάδες, κάτι πολύ σύνηθες σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες.
Η υπουργός στη συνέντευξή της αναφέρθηκε στην ανάπτυξη των ήπιων (μετα )δεξιοτήτων μέσω των ομαδικών εργασιών. Ένας τομέας στον οποίο επίσης μπορούν να βοηθήσουν οι ομαδικές εργασίες είναι ο γραμματισμός μέσων (media literacy). Στο πλαίσιο των εργασιών, οι μαθητές αναζητούν πληροφορίες στο διαδίκτυο και με τη βοήθεια των συμμαθητών τους και την καθοδήγηση των διδασκόντων μαθαίνουν να τις αξιολογούν. Είμαστε η χώρα με τη μεγαλύτερη διείσδυση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην ενημέρωση των πολιτών της με τραγικά αποτελέσματα ως προς τη δεκτικότητά μας στην παραπληροφόρηση.
Στα πολύ θετικά όσον αφορά τα πανεπιστήμια ξεχωρίζει ο αναβαθμισμένος ρόλος της ΕΘΑΑΕ (πρώην ΑΔΙΠ). Δεν μπορείς να βελτιώσεις κάτι που δεν μπορείς να μετρήσεις, οπότε οποιαδήποτε κίνηση προς αυτή την κατεύθυνση είναι πολύ θετική. Κρίμα που δεν υπάρχει ανάλογη κινητικότητα για την αξιολόγηση στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενώ θα μπορούσε να είχε συνεχιστεί η αξιολόγηση που είχε ξεκινήσει επί υπουργίας Άννας Διαμαντοπούλου.
Στις αναφορές για τα πανεπιστήμια λείπει η «ανεστραμμένη τάξη»: οι διαλέξεις παρακολουθούνται πλέον στην οθόνη, σε χρόνο βολικό για τον φοιτητή, ενώ οι ασκήσεις, συζήτηση/βοήθεια για τις εργασίες γίνεται στην τάξη. Στην πλατφόρμα του edX που ξεκίνησαν το MIT και το Harvard συμμετέχουν σήμερα πάνω από 140 εκπαιδευτικοί οργανισμοί (κανένας ελληνικός), οι οποίοι έχουν συνεισφέρει πάνω από 2.400 μαθήματα, τα οποία παρακολουθούνται από 20 εκατομμύρια μαθητές (με την ευρεία έννοια) ανά τον κόσμο.
Οποιοσδήποτε λογικός άνθρωπος θα σκεφτόταν ότι τα ελληνικά υποστελεχωμένα ΑΕΙ θα είχαν εκμεταλλευτεί έναν τέτοιο πόρο, αλλά ας όψεται η γλώσσα σαν δικαιολογία του πανταχού παρόντος εχθρού κάθε μεταρρύθμισης, της ελληνικής εξαιρετικότητας.
(*) Ο Μιχάλης Μπλέτσας είναι διευθυντής Πληροφορικής στο Media Lab του ΜΙΤ, ήταν εισηγητής στην εκδήλωση της ΤΛΠ για την Παιδεία, μαζί με την Άννα Διαμαντοπούλου (Τρίκαλα 30 Ιαν 2020)