Και μόνο το γεγονός ότι ο Κ. Καραμανλής θα επισκεφθεί για τρίτη φορά τη Μόσχα (δεύτερη μέσα σε τρεις μήνες), ενώ έχει ήδη υποδεχθεί τρεις φορές τον πρόεδρο Πούτιν στην Ελλάδα, είναι μια σαφής ένδειξη. Ένδειξη που γίνεται ακόμα πιο εύγλωττη εάν συνυπολογισθούν και οι συναντήσεις τους σε τρίτες χώρες. Αξέχαστη η σκηνή, όταν στην Κωνσταντινούπολη οι δύο ηγέτες ανακοίνωσαν την κατασκευή του αγωγού South Stream, που θα διοχετεύσει ρωσικό φυσικό αέριο στη Βουλγαρία, την Ελλάδα και την Ιταλία (Μάιος 2007).
Ο εν λόγω αγωγός σχεδιάστηκε για να παρακάμψει την Τουρκία, η οποία τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να καταστεί ενεργειακός σταθμός στην ευρύτερη περιοχή. Σημαντικό βήμα ήταν ο αγωγός Μπακού - Τσεϊχάν, που κατασκευάστηκε επειδή οι ΗΠΑ ήθελαν να παρακαμφθεί η Ρωσία. Παραλλήλως και παρά τις αμερικανικές πιέσεις, οι Τούρκοι εκμεταλλεύθηκαν την ανάγκη της Μόσχας για εναλλακτικές διαδρομές, λόγω των εμποδίων που εγείρει η Ουκρανία στη μεταφορά του ρωσικού αερίου προς την Ευρώπη.
Με τον υποθαλάσσιο αγωγό Bluestream, το ρωσικό αέριο μεταφέρεται στη βόρεια Τουρκία και από εκεί σε Ελλάδα και Ιταλία. Οι Αμερικανοί ήθελαν η νότια Ευρώπη να προμηθεύεται μόνο αζερικό και κεντρασιατικό αέριο μέσω του αγωγού Τουρκίας - Ελλάδας - Ιταλίας. Η Τουρκία, όμως, επέλεξε να καταστεί διαμετακομιστικό κέντρο φυσικού αερίου, χωρίς να ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως για την προέλευσή του.
Αν και οι ρωσοτουρκικές σχέσεις έχουν βελτιωθεί, η παραδοσιακή μεταξύ τους δυσπιστία παραμένει. Γι' αυτό και η Μόσχα αποφάσισε να μη βάλει το ήμισυ περίπου των συνολικών εξαγωγών της στο τουρκικό καλάθι. Αυτός είναι ο λόγος που αντί για Bluestream 2 επελέγη ο South Stream, που έσπασε την επικίνδυνη ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας από την Τουρκία. Σε μια κρίση, η Aγκυρα θα μπορούσε να κλείσει τη στρόφιγγα. Λόγω της αστάθειας των ελληνοτουρκικών σχέσεων, ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν είναι καθόλου απίθανο.
Διπλή δίοδος
Με τον South Stream, η Τουρκία χάνει τον ρόλο του διαμετακομιστικού σταθμού. Η Ρωσία θα έχει διπλή δίοδο: Και μέσω Τουρκίας - Ελλάδας και μέσω Βουλγαρίας - Ελλάδας. Το κέντρο βάρους μετατοπίζεται προς τη χώρα μας, η οποία θα καταστεί κόμβος στη μεταφορά ενέργειας προς τη νότια Ευρώπη. Επειτα από παλινδρομήσεις, η Μόσχα αντιμετωπίζει πια την Αθήνα ως στρατηγικό εταίρο. Αυτό φάνηκε με την υπογραφή στην Αθήνα (Μάρτιος 2007) της συμφωνίας για τον πετρελαιαγωγό Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης, ο οποίος είχε καταντήσει μαγική εικόνα.
Η επίσκεψη Καραμανλή στη Μόσχα (τέλος Απριλίου) δεν αναμένεται να βγάλει τη μεγάλη είδηση, αλλά έχει ισχυρό πολιτικό συμβολισμό. Ο Ελληνας πρωθυπουργός προσεκλήθη για να αποχαιρετήσει τον απερχόμενο από την προεδρία Βλαντιμίρ Πούτιν και κυρίως για να γνωρίσει τον διάδοχό του Ντμίτρι Μεντβέντεφ. Δεν αποκλείεται, βεβαίως, να προκύψει και εξέλιξη για τον South Stream, εάν έχει ολοκληρωθεί η σχετική προεργασία.
Η ελληνορωσική προσέγγιση στηρίζεται σ' ένα πολύ θετικό υπόβαθρο ιστορικών δεσμών και παραδοσιακής φιλίας, το οποίο προσφέρει μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης και στο πολιτικό και στο οικονομικό πεδίο. Οι δυνατότητες αυτές, όμως, παρέμεναν αναξιοποίητες. Μέχρι πρότινος, ο απολογισμός ήταν καχεκτικός. Η κατάσταση αυτή αλλάζει, λόγω των πρωτοβουλιών για συνεργασία στον ενεργειακό τομέα, που αναβαθμίζουν συνολικά τις διμερείς σχέσεις.
Αμερικανικές αντιδράσεις
Η Ουάσιγκτον αντιτίθεται στη στρατηγική σχέση των Ευρωπαίων με τη Μόσχα, με το επιχείρημα ότι θα εξαρτηθούν ενεργειακά από αυτήν, γεγονός που θα οδηγήσει και στην πολιτική εξάρτησή τους. Στην πραγματικότητα, η Γηραιά Ηπειρος έχει ζωτική ανάγκη την ενέργεια της Ρωσίας και η Ρωσία την τεχνολογία, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της Ευρώπης. Με άλλα λόγια, υπάρχει ισχυρή βάση αμοιβαίου συμφέροντος.
Παρά τη ρητορική τους περί εταιρικής σχέσης, οι Αμερικανοί αντιμετωπίζουν τη Μόσχα ως βασικό ανταγωνιστή. Δεν είναι μόνον οι ασφυκτικές πιέσεις τους για να εμποδίσουν την προμήθεια ρωσικού αερίου από την Ευρώπη.
Είναι και η προσπάθειά τους να διευρύνουν το ΝΑΤΟ μέχρι τη ρωσική μεθόριο, όπως επίσης και το σχέδιο αντιπυραυλικής ομπρέλας. Από την αντιπαράθεση των δύο υπερδυνάμεων έχουμε περάσει στον ανταγωνισμό ανάμεσα στη μοναδική υπερδύναμη και σε μια μεγάλη δύναμη, η οποία φιλοδοξεί να ανακτήσει τη χαμένη θέση της στην παγκόσμια σκακιέρα.
Οι ΗΠΑ θα ήθελαν την «Αρκούδα» στα γόνατα, αλλά αυτή έχει ορθώσει το ανάστημά της. Με όπλο την κρατική εξουσία και με προίκα τις υψηλές τιμές της ενέργειας, ο πρόεδρος Πούτιν «επανεθνικοποίησε» την πολιτική και την οικονομία, που αμφότερες είχαν αλωθεί. Η Ρωσία διαθέτει σήμερα τεράστια συναλλαγματικά αποθέματα και επεκτείνει την επιρροή της αφ' ενός ως μεγάλος επενδυτής κι αφ' ετέρου με τη στάση της σε διάφορα διεθνή προβλήματα.
Με την αμετροέπειά της, η Ουάσιγκτον εξώθησε τον πρόεδρο Πούτιν να ζητήσει πιο γρήγορα κι αποφασιστικά μια νέα διεθνή ισορροπία, που να αντιστοιχεί στο μέγεθος και το δυναμικό της χώρας του. Η σταθερή άρνησή του στο ζήτημα του Κοσσυφοπεδίου είναι ένα σαφές δείγμα της νέας ρωσικής στρατηγικής. Η στάση αυτή, σε συνδυασμό με την κοντόθωρη πολιτική της Δύσης, εξώθησε τη Σερβία στην αγκαλιά της Μόσχας. Η Ρωσία επανέρχεται στα Βαλκάνια με νέους όρους και γι' αυτό οι ΗΠΑ θέλουν με τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ να «σφραγίσουν» την περιοχή.
Για να διατηρήσουν συνολικά το στρατηγικό τους πλεονέκτημα, οι Αμερικανοί προωθούν την πολιτικοστρατιωτική περικύκλωση της Ρωσίας και πιέζουν την Ε.Ε. να ευθυγραμμιστεί με αυτή τη στρατηγική. Στο Βουκουρέστι, ο κορμός της «παλαιάς Ευρώπης» αντέδρασε, επειδή έκρινε ότι το περαιτέρω «στρίμωγμα» της Ρωσίας θα είχε αρνητικές παρενέργειες.
Απέρριψε την άμεση εφαρμογή της αμερικανικής γραμμής, αφήνοντας, όμως, την πόρτα ανοικτή για προώθησή της σε άλλη συγκυρία.
Στην πραγματικότητα, οι ΗΠΑ προσπαθούν να ρυμουλκήσουν τη Γηραιά Ηπειρο σε μια πολιτική, που θα αναβιώνει με νέους όρους τη διαχωριστική γραμμή Δύση - Ανατολή. Η διαφορά είναι ότι τώρα η γραμμή θα είναι μετατοπισμένη πολύ ανατολικότερα. Η διολίσθηση σ' ένα νέο Ψυχρό Πόλεμο, όμως, είναι εναντίον της Ευρώπης. Θα την υποχρέωνε να στοιχιστεί πίσω από τις ΗΠΑ και να εγκαταλείψει τα σχέδια για πολιτική χειραφέτηση. Αναμφίβολα, την ευρωπαϊκή αντίσταση στις αμερικανικές μεθοδεύσεις διευκόλυνε το γεγονός ότι ο πρόεδρος Μπους είναι και αποδυναμωμένος λόγω του Ιράκ και απερχόμενος.
Αποκλίνουσες θεωρήσεις
Μέσα σ' αυτό το τοπίο, η πολιτική της Αθήνας έναντι της Μόσχας επηρεάζεται από δύο αποκλίνουσες θεωρήσεις. Η πρώτη υπαγορεύεται από μια μονοδιάστατη αντίληψη και αντιμετωπίζει τη Ρωσία αποκλειστικά σαν ανταγωνιστή της Δύσης. Η δεύτερη προσεγγίζει τις διμερείς σχέσεις μέσα από το πρίσμα των ιδιαίτερων ελληνικών συμφερόντων, χωρίς, βεβαίως, να παραβιάζει τις δεσμεύσεις της χώρας στους ευρωατλαντικούς θεσμούς.
Υπενθυμίζουμε ότι σ' όλα σχεδόν τα εθνικά θέματα, οι αμερικανικές θέσεις είναι από ουδέτερες έως αρνητικές για τα ελληνικά συμφέροντα.
Αντιθέτως, η Μόσχα κατά κανόνα υποστηρίζει τις ελληνικές θέσεις ή, τουλάχιστον, τηρεί ευμενή ουδετερότητα. Και το μόνο που ζητάει από την Αθήνα είναι να δείχνει κατανόηση για τα θεμιτά ρωσικά συμφέροντα.
Παρά τις πιέσεις, ο Κ. Καραμανλής δεν μπορεί να παρακάμψει την ανωτέρω πραγματικότητα. Γι' αυτό και ισορροπεί πολύ πιο κοντά στη δεύτερη θεώρηση. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την πολύ καλή προσωπική σχέση του με τον πρόεδρο Πούτιν, τον έχουν καταστήσει προνομιακό συνομιλητή της Μόσχας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η αγγλοσαξονική προπαγάνδα επιχειρεί να εμφανίσει την Ελλάδα και την Κύπρο σαν «δούρειους ίππους» της Ρωσίας στους κόλπους της Ε.Ε.!
Αυτή την περίοδο, πάντως, ο Κ. Καραμανλής έχει έναν πρόσθετο λόγο να ποντάρει στον ρωσικό παράγοντα. Τα Σκόπια έχουν απειλήσει ότι θα ζητήσουν να αναγνωριστούν από τον ΟΗΕ σαν «Μακεδονία». Για να μη φθάσει το θέμα στη Γενική Συνέλευση, όπου ο συσχετισμός είναι δυσμενής, πρέπει τουλάχιστον ένα από τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας να το εμποδίσει. Η ελληνική πλευρά έχει βάσιμους λόγους να ελπίζει ότι, εάν χρειαστεί, η Μόσχα θα το πράξει.
(Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 13/04/2008)