Η καταστροφή που ζήσαμε το καλοκαίρι του 2007 άφησε τα σημάδια της βαθιά σε όλη την Ελλάδα. Αφησε επίσης ανοικτά κάποια θέματα που θα έπρεπε αμέσως μετά τις φωτιές να απασχολήσουν την Πολιτεία.
Το πρώτο ήταν η πραγματική ανασυγκρότηση των πυρόπληκτων περιοχών με μέσα, έργα και παρεμβάσεις που θα οδηγούσαν σε μια διαφορετικού είδους ανάπτυξη τις περιοχές που έπρεπε να αρχίσουν από σχεδόν μηδενική βάση μετά την ολική καταστροφή. Πολλά έχουν ειπωθεί για το θέμα, είναι γνωστή η πολιτική των τριχίλιαρων και η πολιτική εκμετάλλευση του θέματος όσο και η απίστευτη (ακόμη και σήμερα) καθυστέρηση στην αξιοποίηση του Ταμείου Αλληλεγγύης, με το επιχείρημα ότι οι δικαιούχοι δεν καταθέτουν αιτήσεις. Σαν να μην είναι δουλειά της Πολιτείας να κινητοποιήσει τους μηχανισμούς που θα επιτρέψουν, θα καθοδηγήσουν του πολίτες για το πώς θα λάβουν αυτή την οικονομική στήριξη, αλλά και με τι τρόπο θα την αξιοποιήσουν στην κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης. Παρ' όλο που το θέμα αυτό έχει ήδη συζητηθεί, θα πρέπει να επανέλθουμε, όσο η αποκατάσταση των πυρόπληκτων περιοχών αφήνεται στα χέρια της μοίρας.
Το δεύτερο που θα έπρεπε να έχει ξεκινήσει αμέσως μετά την καταστροφή, ήταν μια προσεκτική, αναλυτική αξιολόγηση των βαθύτερων αιτίων που οδήγησαν στην καταστροφή μαζί με μια πραγματική αποτίμηση του μεγέθους της ζημιάς σε οικονομικούς και κοινωνικούς/αναπτυξιακούς όρους, σε βάθος χρόνου. Αυτή την αποτίμηση των καταστροφών η κυβέρνηση και τα αρμόδια υπουργεία δεν την έκαναν, την έκανε όμως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που με πρόσφατη μελέτη του εκτιμά ότι:
- Το συνολικό κόστος των περσινών πυρκαγιών για την Ελλάδα κυμαίνεται μεταξύ 3 και 5 δισ. ευρώ ή από 1,4 μέχρι 2,4% του ΑΕΠ.
- Πέρα από τους 76 θανάτους και τους χιλιάδες που έμειναν άστεγοι και άνεργοι, η καταστροφή θα έχει σοβαρές βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία (από τοξική τέφρα που έμεινε πάνω από πόλεις, μεγάλες ποσότητες εκπεμπόμενων διοξινών, ρύπανση πόσιμου νερού κ.λπ.).
- Η ποιότητα ζωής των κατοίκων των περιοχών που επλήγησαν θα υποβαθμιστεί από την καταστροφή του τοπίου - για παράδειγμα λόγω διαταραχών στο έδαφος και το νερό και κατολισθήσεις.
Με τέτοια δεδομένα, η ανάγκη για προσεκτική ανάλυση των αιτίων της καταστροφής και η οργάνωση της πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών όχι μόνο είναι προφανής, αλλά θα έπρεπε να έχει ολοκληρωθεί μέσα στον χειμώνα, ώστε να γίνουν έγκαιρα οι αλλαγές στον σχεδιασμό που θα απέτρεπαν την επανάληψη μιας τέτοιας καταστροφής σε παρόμοιες δύσκολες συνθήκες.
Εχω προσωπικά ρωτήσει από τον Μάρτιο, και με προφορικές συζητήσεις και με γραπτές ερωτήσεις στο Κοινοβούλιο, εάν αυτή η αξιολόγηση των πραγματικών, βαθύτερων αιτίων που οδήγησαν στις πυρκαγιές έχει γίνει από την κυβέρνηση, εάν έχει λάβει τη μορφή ενός πορίσματος που δείχνει τα λάθη στον σχεδιασμό, τις πολιτικές που επιτρέπουν -αν όχι που υποκινούν- τις εμπρηστικές πρακτικές, και τι εκτιμά η κυβέρνηση ότι θα έπρεπε να γίνει και γιατί, άμεσα και μακροπρόθεσμα.
Απάντηση δεν έχω λάβει. Πόρισμα δεν υπάρχει ή αν υπάρχει, δεν έχει φτάσει στη Βουλή και τα σχέδια πυροπροστασίας αποτελούν ελαφρά βελτιωμένη (σε θέματα συντονισμού) έκδοση των ήδη υπαρχόντων, των οποίων η αποτελεσματικότητα δοκιμάστηκε και απέτυχε στα δύσκολα.
Από την άλλη, πολλοί φορείς εντός και εκτός Ελλάδας, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, σύλλογοι δασολόγων, αλλά και το ίδιο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν εκφράσει συγκεκριμένες απόψεις και προτάσεις. Μάλιστα, το τελευταίο αναλύει τις περιπτώσεις της Ελλάδας και της Πορτογαλίας για να εξαγάγει συμπεράσματα για τις δασικές πυρκαγιές στη Μεσόγειο.
Βασικό συμπέρασμα όλων είναι ότι το σημερινό σύστημα έχει λάθος στόχο: βασίζεται στην επιχειρησιακή παρέμβαση των μηχανισμών καταστολής με μοναδικό σκοπό τη δημόσια ασφάλεια. Οι προτεραιότητες είναι η προστασία των ανθρώπων και των περιουσιών τους, ενώ αντίθετα η καταπολέμηση των δασικών μετώπων πυρός είναι δεύτερη στη σειρά προτεραιότητας. Η δασική πυρκαγιά όμως εκδηλώνεται και γρήγορα λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις στον φυσικό χώρο. Ο πιο σίγουρος τρόπος προάσπισης της ανθρώπινης ζωής και περιουσίας είναι η κατά προτεραιότητα αντιμετώπιση της πυρκαγιάς στον χώρο εκδήλωσής της, δηλαδή στο δάσος.
Η ανάλυση δείχνει ακόμα ότι τα προβλήματα που οδήγησαν στα τραγικά φαινόμενα του 2007 δεν ήταν ούτε συγκυριακά ούτε μεμονωμένα, αλλά αντίθετα αποτελούν δομικές αδυναμίες του συστήματος πρόληψης και καταστολής/κατάσβεσης των δασικών πυρκαγιών.
Μεταξύ τους περιλαμβάνονται:
- Η ανεπαρκής πρόληψη, με έλλειψη αξιόπιστων μηχανισμών παρακολούθησης και πρόβλεψης δασικών πυρκαγιών που θα επέτρεπε γρήγορη ανταπόκριση.
- Η μη ενδεδειγμένη αντίδραση σε κάποιες περιπτώσεις. Η αρχική προσπάθεια κατάσβεσης με εναέρια μέσα έχει γίνει η βασική μέθοδος αντιμετώπισης. Σε πολλές όμως περιπτώσεις αυτή είναι μια μη ενδεδειγμένη προσέγγιση. Το 2007, ο μεγάλος αριθμός παράλληλα αναπτυσσόμενων μετώπων σε συνδυασμό με τις αντίξοες καιρικές συνθήκες κατέστησαν αναποτελεσματική την παρέμβαση των εναέριων μέσων.
- Η έλλειψη συνεργασίας και συντονισμού. Η αντιμετώπιση των πυρκαγιών του 2007 από τον κρατικό μηχανισμό έδειξε πολύ μεγάλα κενά στη συνεργασία μεταξύ υπηρεσιών (Πυροσβεστική, Δασική Υπηρεσία, Αστυνομία κ.λπ.), αλλά και συντονισμού, τόσο στην ταχύτητα αντίδρασης όσο και την επιχειρησιακή κατεύθυνση των δυνάμεων κατάσβεσης στα πιο αποτελεσματικά σημεία.
- Η μικρή συμμετοχή των πολιτών. Οι πολίτες, που όμως και οι ίδιοι ένιωθαν σε μεγάλο βαθμό αβοήθητοι από τον κρατικό μηχανισμό, δεν συνέδραμαν όσο θα μπορούσαν την προσπάθεια, καθώς περίμεναν ή να έλθει ανταπόκριση από τα εναέρια μέσα ή να αναλάβουν δράση μόνον όταν η φωτιά είχε πλέον πλησιάσει τον οικισμό τους. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις είχαν παραμελήσει βασικά μέτρα προφύλαξης (π.χ. καθαρισμοί χωραφιών και οικοπέδων από ξερόχορτα, εγκατάλειψη σκουπιδιών σε επικίνδυνες περιοχές).
- Οι χωματερές και οι χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων. Η ύπαρξη εκατοντάδων Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων σε όλη τη χώρα θεωρείται σημαντική αιτία εκκίνησης δασικών πυρκαγιών. Παρ' όλη την τεράστια καταστροφή και την αυστηρή προειδοποίηση της Ε.Ε. για υποχρεωτικό κλείσιμο των ΧΑΔΑ μέχρι το τέλος του 2008 για την αποφυγή μεγάλων προστίμων, η κυβέρνηση ελάχιστα έχει πράξει προς αυτή την κατεύθυνση.
Τα παραπάνω προβλήματα, μαζί με τις διαπιστωμένες ελλείψεις στην πολιτική δασικής διαχείρισης, την εγκατάλειψη των δασών και την πολιτική γης που οδηγεί, ιδιαίτερα μέσω της εκτός σχεδίου δόμησης στην εμπορευματοποίηση του χώρου, αλλά και στη μετατροπή δασικών περιοχών σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις, καθώς και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή καθιστούν τη λήψη ολοκληρωμένων, άμεσων και μακροπρόθεσμων μέτρων επιτακτική εάν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο των δασικών πυρκαγιών.
Υπάρχουν πολλές ολοκληρωμένες προτάσεις που αφορούν και την πρόληψη και την καταστολή των πυρκαγιών, αλλά και την πολιτική προστασίας και αποκατάστασης των καμένων περιοχών. Θα επανέλθουμε με την ανάλυση αυτών των προτάσεων, πρέπει όμως να θυμόμαστε ότι για να έχουν αποτέλεσμα, προϋποθέτουν και ριζικές αλλαγές σε μια σειρά από σχετικές πολιτικές που έχουν καθορίσει την αναπτυξιακή πορεία της χώρας μας, εδώ και πολλά χρόνια.
Τέλος, ας ελπίσουμε ότι, όπως ευτυχώς έχει συμβεί μέχρι σήμερα, το φετινό καλοκαίρι οι δασικές πυρκαγιές -που δεν είναι δυνατόν να εξαλειφθούν εντελώς στα μεσογειακά οικοσυστήματα- θα παραμείνουν σε μικρή κλίμακα.
O κ. Σπύρος Κούβελης είναι Βουλευτής Επικρατείας και εκπρόσωπος Περιβάλλοντος και Χωροταξίας του ΠΑΣΟΚ
(Από την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 21/07/2008)