κάθε επισημότητα η έναρξη κατασκευής της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλαδας-Κύπρου-Ισραήλ, γνωστού ως EuroAsia Interconnector, υπήρξε μια γενικευμένη ευφορία για την μεγάλη πρόοδο που είχε επιτευχθεί αφού το έργο μετά από 12 χρόνια κυοφορίας έμπαινε επιτέλους σε φάση υλοποίησης. Το μεγαλεπήβολο αυτό έργο αφορούσε την πόντιση ηλεκτρικού καλωδίου (DC) συνολικού μήκους 1208 χιλ,.με 898 να αφορούν την διασύνδεση Κύπρου- Ελλάδας καθώς και την κατασκευή σταθμών μετατροπής ( AC-DC) στην ξηρά σε Κύπρο και Κρήτη. Το καλώδιο θα είχε την δυνατότητα, σε πλήρη ανάπτυξη, μεταφοράς 2.0 GW ηλεκτρικής ενέργειας στα 500 kV.
Οραματιστής και στυλοβάτης του έργου ήταν ο Νάσος Κτωρίδης, γόνος μιας από τις παλιές και πλέον γνωστές οικογένειες της Κύπρου, ο οποίος είχε έγκαιρα αντιληφθεί την ανάγκη να υπάρξει ηλεκτρική διασύνδεση της μεγαλονήσου με Ευρώπη και Ασία και έτσι να τερματιστεί η ιδιότυπη ενεργειακή της απομόνωση που καταστούμε την μεγαλόνησο ένα ενεργειακό νησί. Ο ίδιος είχε αποκτήσει εμπειρία στην λειτουργία συμβατικών μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που η εταιρεία του διαχειριζόταν στα Δυτικά Βαλκάνια. Ο Κτωρίδης είχε εγκαίρως αντιληφθεί την μεγάλη σημασία των διεθνών ηλεκτρικών διασυνδέσεων και πως θα μπορούσε η Κύπρος, όντας χώρα μέλος της ΕΕ, να ζητήσει την διασύνδεση της με το Ευρωπαϊκό ηλεκτρικό δίκτυο, μέσω Ελλάδος και μάλιστα να επιτύχει κοινοτική χρηματοδότηση. Για τον Κτωρίδη η ηλεκτρική διασύνδεση της Κύπρου αποτελούσε κορυφαίο γεωπολιτικό διακύβευμα και το ρίσκο για την ανάληψη ενός τέτοιου απαιτητικού εγχειρήματος άξιζε παρά τις οποίες δυσκολίες και αντιξοότητες.
Τα πρώτα σύννεφα
Όμως το εορταστικό κλίμα που ήταν έκδηλο εκείνο το βράδυ του Οκτωβρίου στους ολοφώτιστους κήπους του προεδρικού μεγάρου δεν έμελλε να κρατήσει για πολύ αφού λίγους μήνες μετά η εταιρεία που είχε αναλάβει την προώθηση και την κατασκευή του ηλεκτρικού καλωδίου και ειχε εκπονήσει τις απαραίτητες μελέτες αντιμετώπισε σειρά προβλημάτων ως προς την χρηματοδότηση του. Τα πρώτα σύννεφα στην κατά τα άλλα ομαλή μέχρι τότε πορεία του έργου, που απολάμβανε της απόλυτης στήριξης της κυβέρνησης Αναστασιάδη αλλά και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, φάνηκαν στα μέσα του 2023 όταν υπό την πίεση του χρονοδιαγράμματος για την κατασκευή των χερσαίων υποδομών του έργου και την παραγγελία του καλωδίου υπήρξαν προβλήματα με την εκταμίευση της πρώτης πληρωμής στον βασικό υπεργολάβο, την Γαλλική Nexans η οποία είχε υπογράψει σύμβαση € 1.43 δισεκ με την EuroAsia ως ο βασικός υπεργολάβος του έργου.
Βασική τροχοπέδη στην χρηματοδότηση του έργου υπήρξε η άρνηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΙΒ) να εγκρίνει δάνειο ύψους €600 εκατ. προς την EuroAsia Interconnector παρά το γεγονός ότι το έργο απολάμβανε της πλήρους στήριξης της Κομισιόν. Να σημειωθεί ότι το έργο EuroAsia Interconnector είχε συμπεριληφθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στον κατάλογο με τα Projects of Common Interest (PCI) εξασφαλίζοντας έγκριση για χρηματική βοήθεια (grant) € 657 εκατ., από το Connect Europe Facility, ενώ ήδη η εταιρεία είχε ενισχυθεί με € 75 εκατ., από Ευρωπαϊκά ταμεία για τις απαιτούμενες μελέτες. Χάρη στη σταθερή πολιτική υποστήριξη που απολάμβανε το έργο και στην έξυπνη προώθηση του από την ανάδοχο εταιρεία το EuroAsia Interconnector είχε αναδειχθεί σε ένα από τα αγαπημένα διεθνή projects των Βρυξελλών χάρη στην μεγάλη γεωπολιτική του σημασία, αφού αυτό διασφάλιζε την διασύνδεση της Κύπρου, μέσω Ελλάδας, με το Ευρωπαϊκό ηλεκτρικό δίκτυο (European grid) τερματίζοντας έτσι την ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου.
Ο προϋπολογισμός
Με ένα αρχικό προϋπολογισμό € 1,3 δισεκ., ο οποίος έκτοτε αναθεωρήθηκε στα € 1,9 ., ο ανάδοχος έπρεπε να καλύψει την διαφορά μέσα από ένα συνδυασμό δικών του κεφαλαίων και τραπεζικού δανεισμού. Η δε έγκριση της EIB θεωρείτο κλειδί που θα επέτρεπε στην διαχειρίστρια εταιρεία να προχωρήσει στην εξεύρεση των υπολοίπων κεφαλαίων. Σύμφωνα με πληροφορίες παραγόντων της αγοράς με άμεση γνώση του έργου, η ΕΙΒ, η οποία ας σημειωθεί ουδέποτε δημοσιοποίησε την έκθεση αξιολόγησης του αιτήματος της EuroAsia, θεώρησε πως το προτεινόμενο οικονομικό μοντέλο ήταν λαθεμένο ως προς τα αναμενόμενα έσοδα από την λειτουργία του ενώ ο πρόεδρος της Werner Hoyer (εδώ) δεν έκρυψε την δυσφορία του για την δομή της εταιρείας του αναδόχου, που όπως φέρεται να δήλωσε σε συνεργάτες του δεν του ενέπνεε εμπιστοσύνη. Τα στελέχη της ΕΙΒ είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η εν λόγω εταιρεία δεν διέθετε την εμπειρία και την απαραίτητη οικονομική επιφάνεια που θα τις επέτρεπε να αναλάβει υπεύθυνα την κατασκευή και ακολούθως την λειτουργία της ηλεκτρικής διασύνδεσης.
Παράλληλα η εταιρεία, λόγω λαθεμένων χειρισμών της διοίκησης της είχε απομονωθεί πολιτικά και επιχειρηματικά αφού δεν είχε φροντίσει εγκαίρως να εξασφαλίσει τις απαραίτητες συμμαχίες εντός της Ευρώπης, τόσο με τον προσαιτερισμό ενός μεγάλου και αναγνωρισμένου ευρωπαϊκού ενεργειακού ομίλου που θα συμμετείχε μετοχικά στο project, όσο και την συνεργασία με ακόμα μια διεθνή αναπτυξιακή τράπεζα, πέρα της άκρως πολιτικοποιημένης ΕΙΒ.
Το καλοκαίρι του 2023 το έργο του EuroAsia Interconnector βρέθηκε κυριολεκτικά στον αέρα αφού η εταιρεία δεν είχε μπορέσει να εξασφαλίσει την απαραίτητη χρηματοδότηση ενώ έτρεχαν οι προθεσμίες για την κατασκευή του και ήταν ορατός ο κίνδυνος να απωλεστεί η κοινοτική υποστήριξη. Τα πράγματα έφτασαν στο ναδίρ όταν στις 12 Σεπτεμβρίου η EuroAsia Interconnector αθέτησε την υποχρέωση της για πληρωμή € 50 εκατ.που ήταν το ποσό της προκαταβολής προς την Nexans. Λίγο αργότερα και ως λευκός ιππότης εμφανίστηκε ο Διαχειριστής του Ελληνικού συστήματος μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ο ΑΔΜΗΕ, ο οποίος παρά την κόντρα που είχε με την εταιρεία του EuroAsia Interconnector, αφού λίγα χρόνια πριν η Κυπριακή εταιρεία είχε αποπειραθεί να αναλάβει την κατασκευή του καλωδίου Αττικής-Κρήτης ( υποστηρίζοντας σθεναρά ότι αυτό αποτελούσε μέρος του αρχικού έργου και αρα αυτή έπρεπε να αναλάβει την κατασκευή και την διαχείρηση του), δήλωσε έτοιμος να αναλάβει αυτός το έργο. Έτσι, με την σύμφωνη γνώμη της Κομισιόν και των δυο κυβερνήσεων τον Οκτώβριο 2023 η προοπτική ηλεκτρικής διασύνδεσης μεταξύ Ελλάδας-Κύπρου μεταφέρθηκε στον ΑΔΜΗΕ.
Με την είσοδο του ΑΔΜΗΕ να αποτελεί λύση ανάγκης, προκειμένου να σωθεί το έργο και να μην χαθεί η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση μέσω του CEF, η εγνωσμένη εμπειρία του Έλληνα Διαχειριστή και το οικονομικό του εκτόπισμα δεν άφηναν περιθώρια αμφισβήτησης από πλευράς ΕΙΒ και Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ικανότητα του να αναλάβει υπεύθυνα την υλοποίηση ενός σύνθετου και τεχνικά ιδιαίτερα απαιτητικού έργου. Εξ αλλου το έργο, που πλέον μετονομάστηκε σε Great Sea Interconnector, έδενε με την στρατηγική που είχε επεξεργαστεί η διοίκηση του Διαχειριστή υπό τον πρόεδρο και CEO της κ. Μανούσο Μανουσάκη, και είχε ως στόχο την ενίσχυση των διεθνών ενεργειακών διασυνδέσεων της χώρας και κυρίως αυτές μέσω θαλάσσης. Ο ΑΔΜΗΕ έχοντας ολοκληρώσει με επιτυχία τα τελευταία χρόνια μια ολόκληρη σειρά δύσκολων υποθαλάσσιων διασυνδέσεων στο Αιγαίο και στις Σποραδες, συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης, είχε αποκτήσει την απαραίτητη εμπειρία και αυτοπεποίθηση που του επέτρεπε να ανοίξει τα φτερά του εκτός Ελλάδας στην Μεσόγειο.
Όμως, παρά τα οικονομικά και επιχειρηματικά εχέγγυα του ΑΔΜΗΕ και παρά το γεγονός ότι η αρχική μελέτη του EuroAsia είχε εγκριθεί από τον Κυπριακό Ρυθμιστή Ενέργειας (ΡΑΕΚ) και τον αντίστοιχο Διαχειριστή, κλήθηκε από την Κυπριακή κυβέρνηση να υποβάλλει εκ νέου μελέτη Κόστους-Οφέλους (CBA) για να αποδείξει την οικονομική βιωσιμότητα του έργου. Σύμφωνα με πηγές στην Λευκωσία προσκείμενες στην κυβέρνηση, αυτό κρίθηκε απαραίτητο προκειμένου η Κυπριακή κυβέρνηση να αποφασίσει εάν θα συμμετείχε το κράτος ως μέτοχος στο έργο με το ποσό των € 100 εκατ.
Τι υποστηρίζει η Λευκωσία
Παρά την προφανή αργοπορία που δημιούργησε η απαίτηση της Λευκωσίας ο ΑΔΜΗΕ προχώρησε τάχιστα στην άνω μελέτη τα αποτελέσματα της οποίας και παρουσίασε πριν λίγες ημέρες ο ίδιος ο πρόεδρος του Έλληνα Διαχειριστή τόσο στην ίδια την κυβέρνηση όσο και σε εκπροσώπους της επιχειρηματικής κοινότητας όπως στο ΚΕΒΕ, στον ΟΕΒ και στον ΣΑΕ. Πλην όμως, και παρά τα θετικά στοιχεία που προέκυψαν από την μελέτη, έχει δημιουργηθεί ένα κλίμα αμφισβήτησης στην Κύπρο με τους φορείς να κατηγορούν τον ΑΔΜΗΕ ότι το προτεινόμενο από αυτόν μοντέλο υλοποίησης και λειτουργίας του έργου θα οδηγήσει σε υψηλότερες τιμές για τον καταναλωτή και άρα θα πρέπει να υπάρξει αναθεώρηση της διασυνοριακής κατανομής κόστους (το Cross Border Cost Allocation -CBCA) η οποία προβλέπει 63% για τους καταναλωτές στην Κύπρο και 37% για τους καταναλωτές στην Ελλάδα.
Οικονομικοί παράγοντες της Κύπρου που υποστηρίζουν την αναγκαιότητα κατασκευής της ηλεκτρικής διασύνδεσης εκτιμούν ότι σήμερα, μέσω του ΑΔΜΗΕ, παρουσιάζεται μια μοναδική ευκαιρία για την πραγματοποίηση του έργου έστω και εάν υπάρξει μια μικρή διαφοροποίηση ως προς το CBCA με μικρότερη επιβάρυνση των Κύπριων καταναλωτών. Από την πλευρά του ο ΑΔΜΗΕ δηλώνει έτοιμος να προχωρήσει στην υλοποίηση έχοντας σχεδιάσει ένα ρεαλιστικό χρηματοδοτικό σχήμα μέσω εταιρείας ειδικού σκοπού ( GSI) και επιδιώκοντας την είσοδο διεθνών επενδυτών οι οποίοι και προσβλέπουν σε μακροπρόθεσμα οικονομικά οφέλη. Ήδη έχει εκφραστεί σοβαρό ενδιαφέρον από δυο σημαντικούς οργανισμούς, το Αμερικανικό fund DCA και η επενδυτική εταιρεία Meridiam ενώ συνεχίζονται επαφές και διαπραγματεύσεις και με άλλους ενδιαφερόμενους επενδυτές.
Οποιαδοίποτε νέα καθυστέρηση στην «έγκριση» του έργου από Κυπριακής πλευράς για προσχηματικούς ή μη λόγους διακυβεύει το μείζον: την άρση της ενεργειακής απομόνωσης του νησιού. Εύλογα τίθεται το ερώτημα εάν η Κυπριακή Δημοκρατία έχει τελικά την βούληση να προχωρήσει το έργο.