Ο «θρύλος» της Παρίας Λίθου: Ο λυχνίτης και η ιστορία του. Ας κάνουμε μία αναδρομή στην ιστορία.  Ο λυχνίτης Πάρου, ήταν το πολυτιμότερο – και διασημότερο- μάρμαρο της αρχαιότητας, και έμεινε στην ιστορία ως «Παρία Λίθος». Κύρια χαρακτηριστικά του είναι το κατάλευκο χρώμα του και η διαφάνειά του, καθώς επιτρέπει στο φως να διεισδύει μέχρι και 25 χιλιοστά

(αντίθετα με άλλα γνωστά μάρμαρα, όπως της Καρράρα και το πεντελικό μάρμαρο, που επιτρέπουν 25 και 15 χιλιοστά αντίστοιχα).

Εμβληματικά έργα γλυπτικής/ αγαλματοποιΐας, αλλά και αρχιτεκτονικής, σμιλεύτηκαν από αυτό, από τον 7ο αιώνα πΧ μέχρι και τον 3ο αιώνα μΧ. Μεταξύ των εμβληματικότερων έργων τέχνης από λυχνίτη είναι ο Ερμής του Πραξιτέλη, η Νίκη της Σαμοθράκης, η Αφροδίτη της Μήλου, ο Θησαυρός των Αθηναίων στους Δελφούς, ο Αύγουστος της Prima Porta και πολλά άλλα.


Πολλά ήταν τα λατομεία στην hashtag#Πάρο όπου εξορυσσόταν το πολύτιμο μάρμαρο- τα περισσότερα ήταν στον ορεινό όγκο των Αγίων Πάντων (κατά την αρχαιότητα ήταν γνωστός ως Μάρπησσα). Μεταξύ των κύριων λατομείων στα οποία εξορυσσόταν ήταν τα υπόγεια λατομεία των Νυμφών και του Πανός στο Μαράθι.

Δυστυχώς, η εκμετάλλευσή του σταδιακά ατόνησε, πρακτικά σταματώντας επί της βυζαντινής περιόδου- ωστόσο ανέκαμψε για λίγο ξανά κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, με το μάρμαρο να εξάγεται αλλού στην Ελλάδα και να φτάνει ως τη Βενετία. Παρόλα αυτά, οι εργασίες εξόρυξης θα συνεχίζονταν σε ένα βαθμό τις επόμενες δεκαετίες, φτάνοντας μέχρι και τα μεταπολεμικά χρόνια- κυρίως σε υπαίθρια λατομεία.

Η περιοχή των αρχαίων λατομείων έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος από το 1974, ενώ η περιοχή δυτικά του αρχαίου λατομείου των Νυμφών, που περιλαμβάνει τα λατομεία μαρμάρου του 19ου αιώνα και τις εγκαταστάσεις που σχετίζονταν με αυτά χαρακτηρίστηκε «ιστορικός τόπος» το 2018, κατόπιν πρωτοβουλίας του Δημητρίου Σκιλάρντι, ανασκαφέα των Κουκουναριών- δεδομένου ότι η περιοχή είναι χώρος συνεχούς ανθρώπινης δραστηριότητας από την αρχαιότητα μέχρι και τους νεότερους χρόνους. Αξίζει να σημειωθεί πως το 2022 ιδρύθηκε η μη κερδοσκοπική οργάνωση «Πάρκο Αρχαίων Λατομείων Μαρμάρου Πάρου ΑΜΚΕ» από έξι παριανά σωματεία, με σκοπό την προστασία και προβολή της ιστορίας και πολιτιστικής κληρονομιάς των λατομείων της Πάρου, τη δημιουργία ενός αρχαιολογικού και πολιτιστικού πάρκου στην περιοχή και, μακροπρόθεσμα, την αναγνώριση των αρχαίων λατομείων ως Μνημείου Παγκόσμιας Κληρονομιάς.