Εκατοντάδες σκάφη πλέουν ανεξέλεγκτα στους ωκεανούς και αποτελούν απειλή για την παγκόσμια ναυτιλία. Έχουν χαρακτηριστεί ως ο «σκιώδης», «σκοτεινός» ή «αόρατος» στόλος της Ρωσίας και άλλων κρατών -συμμάχων κυρίως της Μόσχας-, συμβάλλοντας στη δημιουργία ενός δραματικού σκηνικού, που εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους για τα νόμιμα πλοία, το περιβάλλον και τις άτυχες χώρες που θα βρεθούν στο διάβα τους.
Σε ανάλυσή του το think tank Atlantic Council παρουσιάζει τους κινδύνους και βάζει στο τραπέζι πέντε προτάσεις για την αντιμετώπιση του «σκιώδους» στόλου, καθώς -όπως τονίζει- το μέτρο των κυρώσεων δεν επαρκεί.
Ουσιαστικά, από τότε που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, ολοένα και περισσότερα πλοία έχουν ενταχθεί στον «σκιώδη» στόλο που μεταφέρει παράνομα ρωσικό πετρέλαιο - και πολλά από αυτά έχουν ατυχήματα. Τα περισσότερα διαθέτουν άγνωστους ιδιοκτήτες και θολό τοπίο σε ό,τι αφορά την ασφάλιση, πλέοντας εκτός των διεθνών ναυτιλιακών κανονισμών.
Άμεσοι κίνδυνοι
Όπως επισημαίνει η γνωστή δεξαμενή σκέψης, το «καμπανάκι» χτύπησε την 1η Μαΐου 2023, όταν στις ακτές της Μαλαισίας, σε ένα από τα πιο πολυσύχναστα ναυτιλιακά κανάλια του κόσμου, μια έκρηξη στο γερασμένο δεξαμενόπλοιο «Pablo» είχε ως αποτέλεσμα να σκιστεί το κατάστρωμά του σαν κονσερβοκούτι και να ξεσπάσει πυρκαγιά. Ωστόσο, μετά την έκρηξη δεν υπήρξε κανένας να λογοδοτήσει. Ήταν ένα τραγικό ατύχημα και μια έντονη υπενθύμιση για το γεγονός ότι ο «σκιώδης» στόλος αποτελεί σοβαρή απειλή τόσο για τις ζωές των ανθρώπων όσο και για το θαλάσσιο περιβάλλον.
Τα ξημερώματα της 19ης Ιουλίου 2024 καταγράφηκε ακόμη ένα συμβάν ανοιχτά της Μαλαισίας, με τη σύγκρουση δύο δεξαμενόπλοιων. Μάλιστα, το ένα πλοίο έφυγε από το σημείο του ατυχήματος και απενεργοποίησε το σύστημα εντοπισμού του. Αυτές οι συγκρούσεις αποτυπώνουν δραματικά τους άμεσους κινδύνους που προκαλούνται από τον «σκιώδη» στόλο, υπερβαίνοντας κατά πολύ τη ζημιά στα ίδια τα σκάφη και τους ναυτικούς. Μάλιστα, σύμφωνα με την ανάλυση, το χάος που προκαλεί ο «σκιώδης» στόλος και η αβεβαιότητα σχετικά με το ποιος πρέπει να ενεργήσει και να πληρώσει για ζημιές που προκαλούνται από τα πλοία που τον απαρτίζουν δείχνουν σε μεγάλο βαθμό και τη μακροπρόθεσμη βλάβη στην παγκόσμια ναυτιλία.
Παράλληλα, το γεγονός ότι τα πλοία αυτά επιχειρούν χωρίς ασφάλιση, συντηρούνται ελάχιστα και μεταφέρουν επικίνδυνα φορτία, καθιστά την εργασία σε αυτά αναμφισβήτητα επισφαλή για τους ναυτικούς. Όπως επισημαίνει το Atlantic Council, η πιο άμεση ζημιά που προκαλεί ο «σκιώδης» στόλος είναι στα πληρώματά τους, ενώ δεν είναι σαφές πόσο καλά εκπαιδευμένα είναι αυτά, ακριβώς επειδή τα πλοία αποφεύγουν τους κανονισμούς και δεν καταπλέουν σε λιμάνια χωρών που επιβάλλουν πλήρως τους θαλάσσιους κανονισμούς. Δηλαδή, τα σκάφη μπορούν de facto να λειτουργούν όπως θέλουν.
Κόστος
Ενδεικτικό του θολού τοπίου που απλώνεται από τον «σκιώδη» στόλο είναι και το τεράστιο κόστος που αντιμετωπίζουν τα παράκτια κράτη. Ο καθαρισμός μετά από ένα μόνο ατύχημα με δεξαμενόπλοιο aframax θα μπορούσε να κοστίσει 859 εκατ. δολάρια στην Ευρώπη και 1,6 δισ. δολάρια στη Νοτιοανατολική Ασία.
Σύμφωνα με το think tank, τα πλοία που εμπλέκονται στο «σκιώδες» εμπόριο μπορεί να βασίζονται σε μη δοκιμασμένους παρόχους ασφάλισης προστασίας και αποζημίωσης (P&I), οι οποίοι λειτουργούν σε δικαιοδοσίες με αδιαφανείς ή περιορισμένες ρυθμίσεις και ανεπαρκή κεφάλαια, αντασφαλιστικές ρυθμίσεις ή/και τεχνική εμπειρογνωμοσύνη για να χειριστούν μια σημαντική απαίτηση σε περίπτωση θαλάσσιου ατυχήματος. Κατά συνέπεια, είναι πιο δύσκολο να θεωρηθούν υπεύθυνα τα εν λόγω πλοία για τη βαριά οικονομική επιβάρυνση που προκαλούν οι περιβαλλοντικές ζημίες.
Σειρά μέτρων
Είναι προφανές στις δυτικές κυβερνήσεις ότι οι κυρώσεις από μόνες τους δεν θα περιορίσουν, πόσο μάλλον να ακρωτηριάσουν, τον «σκιώδη» στόλο. Αυτό που είναι πολύ λιγότερο σαφές είναι ποια άλλα μέτρα θα μπορούσαν να λάβουν που θα ήταν και νόμιμα και θα είχαν αποφασιστικό αντίκτυπο.
Ενδεικτικά, το Atlantic Council αναφέρει το παράδειγμα της Δανίας, η οποία πριν από λίγους μήνες έβαλε «μπλόκο» στην είσοδο 30 ρωσικών πλοίων, ενώ η παρατεταμένη ναυτική άσκηση της Ελλάδας την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2024 χαρακτηρίζεται από τη δεξαμενή σκέψης ως μια «εμπνευσμένη και επιτυχημένη προσπάθεια».
Επιπρόσθετα, οι αναλυτές παραθέτουν μια σειρά από προτάσεις που θα μπορούσαν να περιορίσουν το μέγεθος και τις δραστηριότητες του «σκιώδους» στόλου, όπως είναι η συστηματική αναγνώριση ιδιοκτητών, τελικών δικαιούχων και διαχειριστών, η ανάκληση βίζας όσων εμπλέκονται σε παραβίαση κανόνων, η δημιουργία οργανισμού από την Ε.Ε. για την παρακολούθηση αυτών των πλοίων, η συνεργασία με ΜΚΟ και η ενθάρρυνση των πλοιοκτητών να μην πωλούν πλοία σε αμφιβόλου αξιοπιστίας εταιρείες.