«Λόγω της δουλειάς του πατέρα μου η ζωή μας ήταν… νομαδική· μέχρι να κλείσω τα δέκα μου χρόνια είχαμε κάνει έντεκα μετακομίσεις! Εκείνος έλειπε πολλές ώρες, ιδιαίτερα από τότε που μετακινήθηκε στην 358 Μοίρα Ερευνας – Διάσωσης και πετούσε με ελικόπτερα, συχνά με εξαιρετικά δυσμενείς καιρικές συνθήκες· είχε μάλιστα και δύο πτώσεις στο Αιγαίο από τις οποίες ευτυχώς επέζησε. Και μπορεί να μου έλειπε η παρουσία του, είχαμε όμως μια “παράδοση αγάπης”: κάθε Παρασκευή κυκλοφορούσε το νέο τεύχος του Μίκυ Μάους, το οποίο ως πιτσιρικάς περίμενα εναγωνίως. Οσο αργά και αν επέστρεφε στο σπίτι, το έφερνε μαζί του και το επόμενο πρωί το έβρισκα στο μαξιλάρι μου», λέει ο καθηγητής Scientific Computing, διευθυντής σπουδών στο Τμήμα Μαθηματικών του Selwyn College του Πανεπιστημίου Cambridge και διευθυντής του Εργαστηρίου Scientific Computing στο φημισμένο Cavendish Laboratory του ίδιου πανεπιστημίου.
– Στη Βρετανία πώς βρεθήκατε;
– Αποφάσισα να γίνω αεροναυπηγός· δεν ξέρω αν κατά βάθος ήθελα να μοιάσω στον πατέρα μου και γι’ αυτό το επέλεξα. Ο ίδιος, πάντως, προτιμούσε να με δει γιατρό ή δικηγόρο, όπως και η μητέρα μου, για να μην περάσω τα δικά του ζόρια. Οι καλύτερες σχολές τότε γι’ αυτό το αντικείμενο ήταν στο Λονδίνο και στο Μάντσεστερ. Ομως στο Λονδίνο το κόστος ζωής ήταν απαγορευτικό για εμένα, οπότε προτίμησα το Μάντσεστερ. Οι γονείς μου αναγκάστηκαν να πουλήσουν ένα οικόπεδο στην ιδιαίτερη πατρίδα μας, την Κρήτη, για να εξασφαλιστεί το απαραίτητο ποσό. Στη συνέχεια έκανα μάστερ στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Cranfield και διδακτορικό στην Υπολογιστική Ρευστομηχανική. Με υποτροφίες ευτυχώς, αλλά, και πάλι, χρειάστηκε να δουλεύω νυχτερινή βάρδια σε ένα πάρκινγκ, καθαρίζοντας τζάμια, για να συμπληρώνω το εισόδημά μου. Κατέληξα στο Πανεπιστήμιο του Cambridge ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Τμήμα Χημείας, όπου συνεργαζόμουν, φτιάχνοντας μοντέλα για την προσομοίωση των παγκόσμιων ατμοσφαιρικών ροών, με την περίφημη Βρετανική Ερευνητική Ομάδα της Ανταρκτικής που το 1982 είχε δημοσιεύσει στο περιοδικό Nature τα ευρήματά της για την τρύπα του όζοντος.
– Τότε που φυτευόταν ο σπόρος του προβληματισμού για την υπερθέρμανση του πλανήτη, δηλαδή;
– Ακριβώς. Εκείνη την εποχή, όμως, όλα αυτά που σήμερα γνωρίζουμε ως κλιματική αλλαγή έμοιαζαν με επιστημονική φαντασία. Να σκεφτείτε ότι είχα ζητήσει αναβολή από τον ελληνικό στρατό. Για να γίνει αυτό έπρεπε να διαθέτω διδακτορικό, να βρίσκομαι σε αναγνωρισμένο πανεπιστήμιο και η έρευνά μου να έχει είτε εθνική είτε διεθνή σημασία. Από τη Στρατολογία θεώρησαν ότι ενώ πληρούσα τα δύο πρώτα κριτήρια, η έρευνά μου στερείτο της «χρησιμότητας» που όριζε ο νόμος, οπότε επέστρεψα στην Ελλάδα και έκανα τη θητεία μου. Τόσο ανυποψίαστος ήταν ο κόσμος για όσα θα μας επιφύλασσε το μέλλον…
– Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 ιδρύσατε το δικό σας εργαστήριο στο Cavendish Laboratory του Cambridge. Πώς είναι να εργάζεστε σε ένα περιβάλλον από το οποίο έχουν περάσει τριάντα νομπελίστες;
– Είναι συναρπαστικό αλλά ταυτόχρονα δεν μπορώ να μην αισθάνομαι και δέος! Στο Cavendish ανακαλύφθηκαν το νετρόνιο, το ηλεκτρόνιο, η δομή του DNA, ο φασματογράφος μάζας, η κρυσταλλογραφία ακτίνων Χ, μεταξύ πολλών άλλων. Θεωρείται η κοιτίδα της σύγχρονης επιστήμης.
– Πού εστιάζει η δική σας έρευνα;
– Με εργαλεία που μας παρέχουν τα Εφαρμοσμένα Μαθηματικά, η Φυσική και η Επιστήμη των Υπολογιστών φτιάχνουμε υπολογιστικά μοντέλα που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία, μέσα από συνεργασίες με εταιρείες όπως η Boeing, η Jaguar Land Rover και η Tokamak Energy. Ηδη πολλοί από τους κώδικές μας έχουν οδηγήσει σε τεχνολογίες ασφάλειας και βιωσιμότητας που εφαρμόζονται στις πτήσεις των αεροπλάνων. Τελευταία έχουμε ρίξει το βάρος μας στη βαθιά γεωθερμική ενέργεια και στην πυρηνική σύντηξη. Στόχος μας είναι να συμβάλουμε με τους αλγορίθμους μας στο να μειωθούν ο χρόνος και το κόστος των πειραμάτων και να γίνουν σύντομα πραγματικότητα αυτές οι νέες μορφές ενέργειας.
– Γιατί είναι τόσο σημαντικές;
– Στη βαθιά γεωθερμική ενέργεια, η θερμότητα που έρχεται από τον πυρήνα της γης, από βάθος 10.000, ακόμα και 20.000 μέτρων, μέσω μιας μικρής οπής διαμέτρου 20 ή 30 εκατοστών, μπορεί να καλύψει τις ενεργειακές ανάγκες του πλανήτη· χωρίς το κόστος και τις γεωπολιτικές… επιπλοκές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου και χωρίς το πρόβλημα της διακοπτόμενης λειτουργίας που χαρακτηρίζει την αιολική ή την ηλιακή ενέργεια. Η πυρηνική σύντηξη, το ίδιο. Πρόκειται για διαδικασία που τροφοδοτεί τον ήλιο και άλλα αστέρια. Εδώ και δεκαετίες οι επιστήμονες προσπαθούμε να «ξεκλειδώσουμε» τις δυνατότητές της στη Γη, ώστε με «καύσιμο» ισότοπα του υδρογόνου να αποτελέσει απεριόριστη πηγή καθαρής ενέργειας για την ανθρωπότητα.
– Μιλάτε για τη σύνδεση των πανεπιστημίων με τη βιομηχανία, που παραμένει δαιμονοποιημένη σε μεγάλο βαθμό…
– Πράγματι. «Δεν είναι δυνατόν η βιομηχανία να μας λέει τι να κάνουμε», διαμαρτύρονται κάποιοι ακαδημαϊκοί. Ωραία, ας πούμε λοιπόν εμείς, μέσω της βασικής έρευνας, στη βιομηχανία τι πρέπει να κάνει για να βελτιωθούν οι ζωές των ανθρώπων. Ευτυχώς, πάντως, η νοοτροπία αυτή έχει αρχίσει να αλλάζει. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, στις κρίσεις των βρετανικών πανεπιστημίων για εξελίξεις των καθηγητών σε ανώτερη βαθμίδα λαμβάνονταν υπόψη κυρίως πόσες δημοσιεύσεις είχε κάθε υποψήφιος, αυτές έβαζαν στη ζυγαριά. Πλέον βασική προϋπόθεση είναι να έχει αντίκτυπο στην κοινωνία η δουλειά του.
– Τι κάνει το Cambridge τόσο ιδιαίτερο;
– Η ρίζα της επιτυχίας του βρίσκεται στον τρόπο λειτουργίας του: 31 αυτόνομα κολέγια βρίσκονται υπό την «ομπρέλα» του πανεπιστημίου. Με αυτόν τον τρόπο οι φοιτητές κάθε κολεγίου έχουν καθημερινή επαφή με τους καθηγητές τους, δεν υπάρχει το εν πολλοίς απρόσωπο σύστημα άλλων πανεπιστημίων που ο καθηγητής συνήθως βαθμολογεί μια κόλλα χαρτιού χωρίς να έχει δει ούτε μία φορά το πρόσωπο του φοιτητή.
– Για ποια από όσα έχετε επιτύχει μέχρι σήμερα είστε περισσότερο υπερήφανος;
– Για τη στήριξη πολλών νέων ανθρώπων και την ανάδειξή τους. Μέχρι σήμερα, χάρη σε χρηματοδοτήσεις από κυβερνητικούς οργανισμούς και ιδιωτικά ιδρύματα –και φυσικά μέσω του πενταετούς Προγράμματος Γιάννας Αγγελοπούλου για τις Επιστήμες, την Τεχνολογία και την Καινοτομία–, έχουμε εξασφαλίσει υποτροφίες για 50 διδακτορικούς φοιτητές και 20 μεταδιδακτορικούς ερευνητές. Είμαι υπερήφανος γι’ αυτά τα παιδιά που τα νιώθω σαν δικά μου και χαίρομαι που τους δώσαμε την ευκαιρία ώστε να προχωρήσουν και να χτίσουν το μέλλον τους. Επίσης, το 2023, ως αναγνώριση της δουλειάς που γίνεται στο πρόγραμμα master του οποίου έχω την ευθύνη, το πανεπιστήμιο αύξησε τον αριθμό των συμμετεχόντων από 15 σε 80. Αυτή είναι η επόμενη μεγάλη πρόκληση μετά το Brexit, εξαιτίας του οποίου τριπλασιάστηκαν τα δίδακτρα για αλλοδαπούς: να εξασφαλίσουμε χρηματοδοτήσεις ώστε να φέρουμε στο Cambridge όσο το δυνατόν πιο πολλούς φοιτητές από την Ελλάδα και άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
– Τελικά τι είναι αυτό που σε μεγάλο βαθμό καθορίζει την επιτυχημένη ή όχι πορεία ενός νέου επιστήμονα;
– Να φλέγεται από την επιθυμία να αλλάξει τον κόσμο. Και να μπορέσει να επιτύχει τη δύσκολη ισορροπία προσωπικής ζωής και δουλειάς.
Δικλίδες αξιοκρατίας
– Είναι η αξιοκρατία ένας από τους πυλώνες του Cambridge και πώς επιτυγχάνεται;
– Φυσικά! Ξέρετε, όλα αυτά τα χρόνια που είμαι εδώ έχω λάβει αρκετές επιστολές από διάφορους… μεγάλους και τρανούς. Μου γράφουν για συγγενικά τους πρόσωπα ή παιδιά φίλων που έχουν κάνει αίτηση για να σπουδάσουν στο πανεπιστήμιο και ζητούν προφανώς μια κάπως πιο ευνοϊκή μεταχείριση για να γίνουν δεκτοί. «Ωραία, να τους χαίρεστε», τους απαντώ. «Μπορούν όμως να κάνουν Μαθηματικά; Αν ναι, θα τους πάρουμε, αν όχι, λυπάμαι». Το οικοδόμημα του Cambridge στηρίζεται στην αξιοκρατία, αν αυτή λείψει θα κινδυνεύσει να καταρρεύσει. Από την άλλη, είναι τόσο αυστηρές και αδιάβλητες οι διαδικασίες, που και να σκεφτείς να προσπαθήσεις να τις παρακάμψεις για να προωθήσεις κάποιον που δεν πληροί τις προϋποθέσεις, δεν θα μπορέσεις να το κάνεις. Υπάρχουν δικλίδες ασφαλείας σε κάθε βήμα.
Η συνάντηση
Η πρωινή ομίχλη είχε διαλυθεί όταν περάσαμε την πόρτα της μεγάλης αίθουσας του Selwyn College, εκεί όπου φοιτητές και καθηγητές παίρνουν πρωινό, γευματίζουν και δειπνούν. Ο κ. Νικηφοράκης επέλεξε βοδινό κρέας, σιγομαγειρεμένο σε κρασάτη σάλτσα, κι εγώ νιόκι με σπανάκι. Πίνοντας από ένα ποτήρι Sauvignon Blanc κουβεντιάσαμε για τη ζωή του εκτός ακαδημαϊκού περιβάλλοντος: για τις αναμνήσεις από το σπίτι του παππού και της γιαγιάς στη Χρυσοπηγή Ηρακλείου («με την κρεβατίνα και τα κατσούλια στην αυλή»), για τη Νεοζηλανδή σύζυγό του Λάρα, κάτοχο διδακτορικού στα Μαθηματικά, και για τον 13χρονο γιο του, Γιάννη, που λατρεύει την ελληνική μουσική. «Κάθε μέρα με εκπλήσσει πόσο δυνατό είναι το ελληνικό στοιχείο στην προσωπικότητά του. Πριν από λίγο καιρό ζωγράφισε μια ελληνική σημαία και την κόλλησε στην πόρτα του δωματίου του. “Είμαι τυχερός που από τόσες χώρες του κόσμου έτυχε να είμαι Ελληνας”, μου είπε».
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ")