πεζικού της Βέρμαχτ, που απέτυχε να καταλάβει τα οχυρά της «Γραμμή Μεταξά» (*) κι απώλεσε πάνω από 1.500 άνδρες, άρματα και πυροβόλα, τα οχυρά παρεδόθησαν αλλά δεν κατελήφθησαν, κατ’ αντιστροφή της ρήσης του διοικητή των οχυρών συν/χου Γεωργίου Δουράτσου.
Η άμυνα των οχυρών της «Γραμμής Μεταξά» εναντίον της αήττητης μέχρι τότε Βέρμαχτ, που είχε κατακτήσει την Πολωνία, το Βέλγιο, Γαλλία, Ολλανδία, Νορβηγία, Δανία και Νοτιοσλαβία, απέβη καθοριστική στην εξέλιξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου . Αλλ’ ας πάρουμε τα γεγονότα με την σειρά τους επι τη βάσει του νέου βιβλίου του κ. Κων/νου Λαγού «Η μάχη των οχυρών 1941 ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ»(**).
Ο στρατηγός της 72ας μεραρχίας Φράντς Μάτενκλοτ επεσκέφθη στις 10 Απριλίου τον διοικητή του οχυρού Λίσσε ταγματάρχη Γεώργιο Δεττοράκη, θέλοντας να μάθει από πρώτο χέρι τα αίτια της αποτυχίας της Βέρμαχτ, στο Κάτω Νευροκόπι. Αργότερα ο ίδιος ο Χίτλερ παρεδέχθη το αξιόμαχο του ΄Ελληνα στρατιώτη και απέδωσε την ήττα της Γερμανίας στην κόπωση του «Ματεριέλ» και με τις «δυσανάλογες απώλειες» (Λένι Ρήφενσταλ ) της εκστρατείας στην Ελλάδα που καθυστέρησαν την εισβολή στην Ρωσσία για 6 εβδομάδες.
Ο κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Μεταξάς, προβλέπων την επίθεση της φασιστικής Ιταλίας κατά της Ελλάδος, οργάνωσε την άμυνα της Ανατολικής Μακεδονίας με την κατασκευή στην μεθόριο με την Βουλγαρία οχυρών στο Ρούπελ και στη κοιλάδα του Νευροκοπίου, προκειμένου να μεταφέρει τον Ελληνικό στρατό στη δυτική Ελλάδα, όπου από της επομένης της 28ης Οκτωβρίου 1940 εμάχετο νικηφόρα εναντίον των Ιταλών εισβολέων.
Μετά την προσχώρηση της Βουλγαρίας στον «Άξονα» τον Μάρτιο 1941, οι Γερμανικές δυνάμεις εισήλθαν στο Βουλγαρικό έδαφος και την 6η Απριλίου επετέθησαν κατά της Ελλάδος αφού, εν τω μεταξύ, είχαν καταλάβει την Νοτιοσλαβία και βομβαρδίσει το Βελιγράδι, πρωτεύουσα της .
Η Βέρμαχτ εισέβαλε στην Ελλάδα, μετά την ήττα των Νοτιοσλάβων, μέσω του ποταμού Αξιού. Η υπερκέραση των ισχνών Ελληνικών όπλων στη μάχη της Γκολιάμας, άνοιξε τον δρόμο προς την Θεσσαλονίκη αλλά η Γερμανική εισβολή από την Βουλγαρία απέτυχε εξαιτίας των οχυρών του Ρούπελ και στο Κάτω Νευροκόπι .Οι ολιγάριθμοι σχετικώς υπερασπιστέςαντέστησαν επί τέσσαρες ημέρες, ανέκοψαν την Γερμανική επίθεση και προκάλεσαν μεγάλες απώλειες σε έμψυχο κι άψυχο υλικό πολέμουστη Βέρμαχτ.
Στο ύψωμα Λίσσε, στο Κάτω Νευροκόπι, τα Γερμανικά «Πάντσερ» επιτίθενται το μεσημέρι της 6ης Απριλίου στο ομώνυμο οχυρόόπου νωρίτερα το πρωϊ είχε αποτύχει να καταλάβει το πεζικό της Βέρμαχτ με σοβαρές απώλειες.
Το εκτεταμένο οχυρό Λίσσε εκαλύπτετο από πυκνή βλάστηση και προστατεύετο με διασταυρούμενα πυρά από άλλα οχυρά που εμπόδιζαν την προέλαση των επιτιθεμένων προς το ορεινό όγκο Γρανίτη. Οι Γερμανοι δεν εγνώριζαν την ύπαρξη των οχυρών αυτών κι αυτό απέβη μοιραίο για τον στρατηγό τους Φρίτς Μάτενκλοτ που ηττήθη από μικρό αριθμό ανδρών και όπλων.
Την πρώτη ημέρα της εισβολής, Γερμανική Ομάδα Κρούσης πλησίασε σε απόσταση 400 μέτρων τ’οχυρό Λίσσε, δηλ. πολύ κοντά, και τότε ο διοικητής του ταγματάρχης Γεώργιος Δετοράκης διέταξε «άρξασθε πυρ». Τρία από τα 4 γερμανικά άρματα κατεστράφησαν ολοσχερώςκαι τα πληρώματα τους βρήκαν τον θάνατο, το τέταρτο έβαλε την όπισθεν κι απομακρύνθη απ’ το βεληνεκές των Ελληνικών αντιαρματικών.
Το απόγευμα της ιδίας ημέρας, οι Γερμανοί έχασαν άλλα δύο τανκς από πυρά του οχυρού Λίσσε. Τότε χρησιμοποίησαν τα πυροβόλα ευθυτενούς βολής, τ’ αντιαεροπορικά «88» απ’το παρακείμενο χωριό «Οχυρό». Όμως, η 4η Μοίρα Ελληνικού πεζικού του ταγματάρχη Κουρούκλη έπληξε με πολυβόλα κι όλμους το χωριό κι ανάγκασε τα 88ρια να σιγήσουν, προκαλώντας σύγχυση και σημαντικές απώλειες στους πυροβολητές.
Το 3ο Τάγμα του Γερμανικού πεζικού επετέθη εν συνεχεία κατά του Λίσσε αλλά καθηλώθη στις υπωρείες του υψώματος και υπεχώρησε στο χωριό «Οχυρό». Εκεί άρχισανοι ελλείψεις φαρμάκων για τους τραυματίες, τροφών για τους πολεμιστές και πυρομαχικών για τα πυροβόλα. Η δίψα των στρατιωτών ήταν βασανιστική.
Η πρώτη νύκτα της εισβολής στο κρύο Νευροκόπι δεν είχε τίποτε το κοινό με την προσδοκία των Γερμανών, να κάνουν περίπατο στο οροπέδιο και παρακάτω, να κολυμπήσουν στα ζεστά νερά του Αιγαίου, όπως είχαν πιστεύσει από την προπαγάνδα.
Το μαζικό πυρ από τ΄άλλα οχυρά της περιοχής Λίσσε που αγνοούσαν οι Γερμανοί τούς αιφνιδίασαν και επέτειναν τις απώλειες των ακάλυπτων στρατιωτών. Οι αμυνόμενοι, προστατευμένοι μέσα στα οχυρά είχαν μόνο τραυματισμούς από θραύσματα οβίδων. Η προέλαση των επιτιθεμένων προς την Κρέστη ανεκόπη από επιτυχή πυρά των Ελλήνων και η διάρρηξη της αμύνης απέτυχε. Ήταν η πρώτη νίκη των συμμάχων κατά της ναζιστικής Γερμανίας.
Ο στρατηγός Μάτενκλοτ, επικεφαλής της 72ας Μεραρχίας της Βέρμαχτ, διεπίστωσε με μεγάλη έκπληξη, ότι οι άνδρες του 3ου Τάγματος και του 105 συν/τος είχαν αποδεκατισθή και δεν μπορούσαν να συνεχίσουν την επίθεση την επομένη ημέρα, κατά του Λίσσε. Προσπάθησε τότε να το παρακάμψει προς τη διάβαση Καλαποτίου που φαινόταν ευκολότερη απ’ την κατάληψη του Λίσσε, το οποίο, όμως, παρέμενε βασικό εμπόδιο στην Γερμανική προέλαση προς την δύση.
Με το πρώτο φώς της 7ης Απριλίου, δύο συντάγματα των Γερμανών επετέθησαν κατά των οχυρών Καραντάγ, η κατάληψη των οποίων θα άνοιγε τον δρόμο δυτικά του Κάτω Νευροκοπίου, προς την κωμόπολη της Κάτω Βροντούς.
Όμως οι Ελληνικές πυροβολαρχίες εκτός οχυρών ανέλαβαν δράση και με αποτελεσματικά πυρά κι αναχαίτισαν τις Γερμανικές επιθέσεις στα υψώματα Καραντάγ όπου διεξήχθησαν μάχες σώμα με σώμα, πρωτοφανείς για τους Γερμανούς στρατιώτες που δεν ήξευραν την Ελληνική ξιφολόγχη.
Κι η τρίτη ημέρα, 8η Απριλίου, απέβη ματαία για τον Μάκενκλοτ να καταλάβει τα οχυρά της Μαλιάγκας και του Περιθωρίου. Οι Έλληνες υπερασπιστές δεν αιφνιδιάσθησαν και απώθησαν τους επιτιθεμένους, συνέλαβαν αιχμαλώτους και απέφυγαν απώλειες. Οι Γερμανοί επέδειξαν καρτερία και ηρωϊσμό διεισδύσαντες στην είσοδο του οχυρού «Περιθωρίου» αλλ’ ο λοχαγός Δαράτος διάταξε την διακοπή του εσωτερικού φωτισμού και μετά από μάχη στο σκότος, εξεδίωξε τους επιτιθεμένους.
Η τετάρτη ημέρα 9 Απριλίου ήταν των ...εκπλήξεων. Οι Γερμανοί στρατιώτες άγρυπνοι επί τρεις νύκτες, χωρίς τροφή και νερό και με πολεμοφόδια εξαντλούμενα, αδυνατούσαν να προχωρήσουν και καθηλώθησαν από το Ελληνικό πυροβολικό. Αλλά τότε ήταν που η 2α τεθωρακισμένη μεραρχία της Βέρμαχτ νίκησε τις Ελληνικές δυνάμεις δυτικώτερα στην μάχη του Αξιού με την έντονη συμμετοχή της Λούφτβαφε και των Στούκας.
Οταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Θεσσαλονίκη, ο διοικητής του ΤΣΑΜ (Τμήματος Στρατού Ανατολικής Μακεδονίας), ο στρατηγός Κων/νος Μπακόπουλος, διέταξε «παύσατε πυρ» και συνθηκολόγησε.
Οι μαχητές των Οχυρών του Σιδηροκάστρου (Ρούπελ), Παλουριώνες και Κάτω Νευροκοίου διετάχθησαν να σταματήσουν τον μάταιο αγώνα . αν και νικητές αλλ’ αυτοί δεν πειθάρχισαν.Συνέχισαν τον αγώνα.
Δύο ώρες μετά την συνθηκολόγηση, οι Γερμανοί του 3ου Τάγματος πεζικού παρεδόθησαν στο ύψωμα τους Αγίου Κωνσταντίνου σε Έλληνες αξιωματικούς, ύστερα από πολύωρη μάχη και σήκωσαν «λευκή σημαία». Σήμερα ισχυρίζονται ότι ανεπέτασαν την «λευκή σημαία» για να διακοπούν οι επιχειρήσεις κατόπιν της συνθηκολογήσεως Μπακοπούλου.
Η αλήθεια είναι ότι ηττήθησαν στο ύψωμα του Αγίου Κων/νου. Η «γραμμή Μεταξά» όχι μόνον άνθεξε στις σφοδρές Γερμανικές επιθέσεις αλλά και κατέβαλε τους άνδρες της 72ας Μεραρχίας. Την μοχθηρία του ηττηθέντος διοικητού του 105 Συν/τος Φρίντριχ Μίλλερ πλήρωσε η Κρήτη όταν ο ίδιος ως διοικητής της διέταξε το 1943 το ολοκαύτωμα της επαρχίας Βιάνου και Αμαρίου.
* * *
Από τα χαρακτηριστικά του Β’ Παγγκοσμίου Πολέμου είναι η ταχεία μετατροπή των αντιπάλων στρατευμάτων από νικητές σε ηττημένους.Τον κανόνα δεν απέφυγε η μάχη των Ελληνικών οχυρών. Ενώ οι ΄Ελληνες ενίκησαν στο οροπέδιοτου Κάτω Νευροκοπίου τα Γερμανικά «στρατά», ευρέθησαν «αιχμάλωτοι» των αντιπάλων λόγω της συνθηκολόγησης του Μπακόπουλου. Κι αντιστρόφως, οι Γερμανοί από ηττημένοι έγιναν εντός συντόμου χρόνου «νικητές» που δεν το άξιζαν.
Η αιτία της εναλλαγής οφείλεται και στην ένταση της καταβληθείσης πολεμικής προσπάθειας, στην εξάντληση των μαχητών και στις απρόβλεπτες απώλειες που είχαν οι επιτιθέμενοι στο οροπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου. Το πνεύμα αντιστάσεως του Ελληνικού στρατού επί Μεταξά δεν είναι μικροτέρας σημασίας εάν συγκριθή με μεταγενέστερες «εισβολές». Ο παράγων της ηγεσίας παίζει τον μεγαλύτερο ρόλο. Οι άνθρωποι παραμένουν οι ίδιοι.
Η λεπτομερής ανάλυση της «μάχης των οχυρών» θα μπορούσε να αξιολογήσει και την χρησιμότητα τους ως «γραμμής αμύνης» και βεβαίως διαψεύδει την επιτυχία του Γερμανικού «κεραυνοπολέμου» (Blitzkrieg) στην δυτική Θράκη.
Εν τούτοις, στην διεθνή βιβλιογραφία, η μάχη της Ελλάδος κατά της ναζιστικής Γετρμανίας αγνοείται κατα το μάλλον ή ήττον, παρ’ ότι είχε μεγάλο στρατηγικό αποτέλεσμα, την καθυστέρηση της Γερμανικής εισβολής στην Σοβιετική Ρωσσία. Η επίθεση καθυστέρησε με τις βροχές του Ιουνίου 1941 στη Ρωσσική αχανή ενδοχώρα και ανεκόπη απ’ τον «στρατηγό Χειμώνα» που ενέσκυψε λίγο αργότερα και καθήλωσε τον στρατηγό Γκουντέριαν στα περίχωρα της Μόσχας.
Δεν υποτιμάται, βεβαίως, η μαχητικότης του «Ερυθρού Στρατού» που νίκησε τελικώς την Βέρμαχτ στα τενάγη του Κούρσκ ούτε ότι οι Ιάπωνες δεν εισέβαλαν στην Σιβηρία. Οι ίδιοι οι Ρώσσοι αναγνώρισαν την σημασία της Ελληνικής αντίστασης κατά την έναρξη του πολέμου. Γιατί άραγε οι δυτικοί συγγραφείς την αγνοούν;
Σημειώσεις
(*) Την οχύρωση των Ελληνοβουλγαρικών συνόρων ανέλαβε η κυβέρνηση Μεταξά το 1939, προκειμένου να συγκεντρώσει τα Ελληνικά στρατεύματα στην μεθόριο με την Αλβανία εν όψει της επικειμένης Ιταλικής εισβολής. Ο σχεδιασμός της οχυρώσεως έγινε απ’ το Γενικό Επιτελείο στρατού εν συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, με Ελληνικό τσιμέντο και σιδηρό οπλισμό, κι η κατασκευή από Ελληνικά αποκλειστικώς χέρια (για λόγους ασφαλείας).
Οι εργάτες μεταφέροντο με κλειστά μάτια στη τοποθεσία του έργου, ελάμβαναν μία χρυσή λίρα ημερησίως και ύστερα από μία εβδομάδα εργασίας επέστρεφαν στον τόπο διαβιώσεώς των. Το όλο κόστος δεν υπερέβη τα 10 εκατομ. προπολεμικές δρχ. Το δίκτυο των οχυρών ξεκινούσε από το Ρούπελ στη είσοδο του ποταμού Στρυμώνος, από την Βουλγαρία στο Έλληνικό έδαφος κι επεκτείνετο έως την δυτική Θράκη.
(**) Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, Νοέμβριος 2024 , σελίδες 317.Τα ντοκουμέντα του βιβλίου προέρχονται από Γερμανικά αρχεία κι από δημοσιεύσεις, όπως Deutsche Militaerzeitschrifts No 17, για την δράση της 72ας μεραρχίας πεζικού :Einsatz mit dem Infanterie Regiment 105 κι ο αγών στην Γραμμή Μεταξά». Από την έκθεση «Kampf unserer 72 Division in Griechenland» και το δοκίμιο «Γερμανική εκστρατεία στην Ελλάδα» του Άλεξ Μπούχνερ. Επίσης, βασίζεται στις επίσημες εκδόσεις του ΓΕΣ «Αγώνες του Ελληνικού στρατού στην Αν. Μακεδονία και Δυτική Θράκη, Διευθ/ση Ιστορίας Στρατού» των ετών 1956, 1990. Επίσης, από πληροφορίες Ελλήνων συγγραφέων για το Ρούπελ. Συνεντεύξεις και αδημοσίευτα έγγραφα αυτοπτών αγωνισαμένων αξιωματικών. Ιστοσελίδες του διαδικτίου όπως του Μουσείου Λίσσε στο Κάτω Νευροκόπι και άλλα δημοσιεύματα.