Αυτό αναπόφευκτα επηρεάζει τις διεθνοποιημένες ενεργειακές αγορές καθώς οι ανάγκες κρατών και επιχειρήσεων για ενίσχυση των ενεργειακών τους υποδομών και εξασφάλιση ενεργειακών προμηθειών σε μέσο - μακροπρόθεσμη βάση αναθεωρούνται εν όψει της νέας γεωπολιτικής αβεβαιότητας.
Αυτή η αβεβαιότητα έχει όνομα και προέλευση και πηγάζει από τα πρωτοφανή γεγονότα των τελευταίων ετών. Πρώτα απ’ όλα είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία, όπου, παρά τις ειρηνευτικές πρωτοβουλίες του Αμερικανού προέδρου, έχει εισέλθει στο τρίτο έτος, και συνεχίζει να επηρεάζει αρνητικά τις ενεργειακές αγορές προκαλώντας έλλειμμα προμήθειας στην Ευρώπη. Δεύτερον, είναι η κατάσταση στην Μέση Ανατολή, όπου παρά την ηγεμονία του Ισραήλ και την συντριβή του Ιρανοκινούμενου «Άξονα της Αντίστασης» παραμένει εκρηκτική. Το Ιράν εξακολουθεί να αποτελεί πηγή γεωπολιτικής αστάθειας καθώς ετοιμάζεται να προχωρήσει στην πρώτη υπόγεια πυρηνική δοκιμή σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να αποκτήσει αποτρεπτική ισχύ και να αποφύγει το σχεδιαζόμενο, εδώ και καιρό, συντριπτικό πλήγμα από Ισραήλ-ΗΠΑ. Όποια κατάληξη και αν έχει η ανωτέρω αντιπαράθεση - πυρηνική δοκιμή ή βομβαρδισμός- αυτό θα οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη αστάθεια με αρνητικές επιπτώσεις στις ενεργειακές αγορές.
Ακόμα, δεν πρέπει να υποτιμούμε τους συνεχιζόμενους τοπικούς πολέμους και εξεγέρσεις στην Αφρική (λ. χ. βλέπε Σουδάν, Μάλι, Νίγηρα, Κογκό), πολλοί από τους οποίους στοχεύουν στον έλεγχο ενεργειακών πόρων και κρίσιμων πρώτων υλών ( CRM’s). Με μεγάλο μέρος της Αφρικής να έχει περιέλθει στην Κινεζική σφαίρα επιρροής, αποτέλεσμα μακρόχρονης επενδυτικής και πολιτιστικής πολιτικής. Μια στρατιωτική επέμβαση της Κίνας στην Μαύρη Ήπειρο για αποκατάσταση της τάξης δεν είναι πλέον τόσο απίθανη όσο θεωρείτο μέχρι πρόσφατα.
Παράλληλα με τις ανωτέρω δυσμενείς εξελίξεις στο γεωπολιτικό τοπίο θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψη η διαρκώς αυξανόμενη ενεργειακή ζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας προέρχεται από τις χώρες της Ασίας, από την Αφρική και την Νότιο και Κεντρική Αμερική. Παρά την γεωπολιτική αστάθεια, η παγκόσμια ζήτηση συνεχίζει να αυξάνεται με ετήσιο ρυθμό +1,7%, έχοντας φθάσει συνολικά στα 445 EJ το 2023, σε σύγκριση με 337 ΕJ το 2010.
Με την ζήτηση να ικανοποιείται πρωτίστως από ορυκτά καύσιμα τα οποία, σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία (2023), καλύπτουν το 82% της παγκόσμιας πρωτογενούς ενεργειακής ζήτησης. Η διαφορά καλύπτεται από την πυρηνική ενέργεια ( 4%), υδροηλεκτρικά (6%) με τις ΑΠΕ όλων των μορφών ( δηλ. βιομάζα, απόβλητα, γεωθερμία, ηλιακή και αιολική ενέργεια) να καλύπτουν το υπόλοιπο (8%). Σε αντίθεση με το ισοζύγιο πρωτογενούς ενέργειας, η συμμετοχή των ΑΠΕ στο παγκόσμιο μίγμα ηλεκτροπαραγωγής ανήλθε στο 30% ( 2023).
Καθώς αυξάνεται η ζήτηση ενέργειας ενώ, παράλληλα, συνεχίζεται η γεωπολιτική αστάθεια σε πολλά σημεία της υφηλίου, οι κυβερνήσεις των περισσότερων χωρών εκφράζουν όλο και μεγαλύτερη ανησυχία για την ασφάλεια ενεργειακής προμήθειας. Σύμφωνα με αναλυτές, αυτό που προέχει πλέον στο πλαίσιο των ακολουθούμενων οικονομικών και βιομηχανικών πολιτικών είναι η εξασφάλιση συνεχούς ροής ενέργειας (πετρέλαιο, φ. αέριο, ηλεκτρισμός) και, παράλληλα, η επίτευξη ανταγωνιστικών τιμών. Όμως, σε μεγάλο βαθμό, οι τιμές εξαρτώνται από τις διεθνείς αγορές, αλλά και την δυνατότητα κάθε χώρας να ικανοποιεί ένα μέρος των αναγκών της από εγχώρια καύσιμα, μειώνοντας όσο μπορεί την εξάρτησή της από ενεργειακές εισαγωγές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ΗΠΑ, οι οποίες λόγω της ενεργειακής τους αυτάρκειας τα τελευταία χρόνια, απολαμβάνουν τις χαμηλότερες τιμές για ηλεκτρικό ρεύμα και φ. αέριο στον κόσμο.
Ενδεικτικό του τεράστιου ενδιαφέροντος για την ενεργειακή ασφάλεια είναι το διεθνές συνέδριο με θέμα το «Μέλλον της Ενεργειακής Ασφάλειας», που συνεκάλεσε ο ΙΕΑ σε συνεργασία με την Βρετανική κυβέρνηση στις 24/25 Απριλίου στο Λονδίνο. Το εν λόγω συνέδριο όπου συμμετείχαν 60 και πλέον κράτη, μεταξύ άλλων εξέτασε τα μαθήματα από την ενεργειακή κρίση που ακολούθησε την Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Σύμφωνα με τον Εκτελεστικό Διευθυντή του ΙΕΑ, Δρ. Φατίχ Μπιρόλ, τρεις είναι οι χρυσοί κανόνες για επίτευξη ενεργειακής ασφάλειας: «διαφοροποίηση της ενεργειακής προμήθειας, προβλεψιμότητα του πολιτικού σκηνικού κάτι που επιτρέπει στις εταιρείες να προγραμματίζουν μακροπρόθεσμα, και διεθνής συνεργασία».
Στο ίδιο μήκος κύματος με τον ΙΕΑ κινήθηκε η προσπάθεια των Ευρωπαϊκών Ακαδημιών οι οποίες μέσω του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου τους οργάνου, του EASAC, ετοίμασαν μία λίαν εμπεριστατωμένη και επίκαιρη μελέτη για την ενεργειακή ασφάλεια σε επίπεδο Ευρώπης με τίτλο "Security of Sustainable Energy Supplies", η οποία ανακοινώθηκε λίγο πριν το Πάσχα. Η εν λόγω μελέτη, στην οποία συμμετείχαν με εκπροσώπους τους οι 26 Ευρωπαϊκές Ακαδημίες, συμπεριλαμβανομένης της Ακαδημίας Αθηνών, παρέχει επιστημονικά τεκμηριωμένης επιστημονικές συμβουλές για την διαμόρφωση πολιτικών που θα διασφαλίσουν την ενεργειακή ασφάλεια και την βιωσιμότητα τα επόμενα χρόνια.
* Ο Κωστής Σταμπολής είναι Πρόεδρος του ΙΕΝΕ και εκπροσώπησε την Ακαδημία Αθηνών στην ομάδα μελέτης του EASAC - Το ανωτέρω άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή», 26 Απριλίου 2025