για τη δύναμη του Διεθνούς Δικαίου, ως πρόσφατα αγνόησε τη χαρτογραφική διάσταση της αντιπαράθεσης για το Αιγαίο.
Στην Ελλάδα κατ’ουσίαν δεν υφίσταται χαρτογραφική παιδεία. Στη συλλογική αντίληψη οι χάρτες είναι απλώς περιγραφικοί, δηλαδή καταγραφές χωρικών πληροφοριών, όπως οι τοπογραφικοί χάρτες. Άλλη λειτουργία, σημασία και ρόλο έχουν οι θεματικοί χάρτες οι οποίοι, μέσω της εικόνας, μεταφέρουν ένα γεωπολιτικό μήνυμα και δημιουργούν σχετικές αναπαραστάσεις.
Η τουρκική πλευρά ξεκίνησε εγκαίρως τους θεματικούς χάρτες. Ο χάρτης Mavi Vatan- Γαλάζια Πατρίδα, πρωτοβουλία ενός απόστρατου Τούρκου ναυάρχου το 2006, προβλήθηκε από επισήμους φορείς∙ έφθασε να ονοματοδοτήσει τις τουρκικές ναυτικές ασκήσεις του 2019. Συνοδεύει εδώ και πολύν καιρό τις διεθνείς δημοσιεύσεις για τα ελληνοτουρκικά. Αποτελεί πλέον συστατικό στοιχείο της τουρκικής δημόσιας διπλωματίας.
Ασφαλώς, οι χαρτογραφικές αυτές επιχειρήσεις δεν μπορούν per se να ανατρέψουν το status quo του Αιγαίου. Προετοιμάζουν, όμως, το έδαφος ώστε, στην κατάλληλη ευκαιρία, η όποια τουρκική διεκδίκηση ή και στρατιωτική κατάκτηση να εξασφαλίσει την απαραίτητη νομιμοποίηση στη διεθνή κοινή γνώμη. Δεν θα είναι η πρώτη φορά όπου ένας χάρτης στηρίζει μια γεωπολιτική ανατροπή. Στην προαναφερθείσα Μάχη των Χαρτών, στην εισαγωγή, εξηγείται πώς ο εθνογραφικός χάρτης του H. Kiepert (1876) το 1878 επηρέασε καθοριστικά τη νέα πολιτική γεωγραφία των Βαλκανίων.
Η χαρτογραφική επιχείρηση της Τουρκίας εδράζεται στο γεωγραφικό στερεότυπο, κυρίαρχο στο μεγαλύτερο τμήμα της δυτικής κοινής γνώμης. Σύμφωνα με αυτό, η βάση της εθνικής κυριαρχίας τοποθετείται στο εδαφικό τμήμα της επικράτειας. Οι θαλάσσιοι χώροι αποτελούν απλή προέκταση του εδάφους. Η αντίληψη αυτή αντιστοιχεί στην ιστορική εμπειρία των ευρωπαϊκών λαών οι οποίοι διαμόρφωσαν τη γεωγραφική Παιδεία, κυρίως στη Γερμανία και στη Γαλλία. Όμως, η ελληνική εμπειρία είναι ριζικά διαφορετική. Από την εμφάνιση του ελληνικού στοιχείου ώς τον εικοστό αιώνα, το κέντρο του Ελληνισμού βρισκόταν στο μέσον του Αιγαίου.
Η τουρκική δημόσια διπλωματία επιδιώκει να προβάλει το ισχύον καθεστώς στο Αιγαίο ως μια γεωγραφική ανωμαλία, ένα ιστορικό ατύχημα και, τελικά, μιαν αδικία εις βάρος της Τουρκίας. Αν, επομένως, κάποια στρατιωτική κρίση ή η ανυπομονησία ενός Αμερικανού Προέδρου εγείρουν ζήτημα τροποποίησης του status quo, η διεθνής κοινή γνώμη θα είναι προετοιμασμένη να αποδεχθεί, έστω και με επιφυλάξεις, την εις βάρος της Ελλάδας αλλαγή.
Ώς την κατάθεση του θαλασσίου χωροταξικού, η Ελλάδα απείχε από τη μάχη των χαρτών. Υπό την πίεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την τακτική τής χαρτογραφικής σιωπής. Η Τουρκία, καθώς δεν ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ετοιμάζεται να καταθέσει το δικό της χωροταξικό στους διεθνείς φορείς, την UNESCO και τα Ηνωμένα Έθνη. Θεσμοποιεί, δηλαδή, σε υψηλότερο επίπεδο τη γεωπολιτική αναπαράσταση Mavi Vatan.
Η αναπόφευκτη κατάθεση του χωροταξικού από την Ελλάδα παρέχει στην Τουρκία το πρόσχημα να υπενθυμίσει την αναπαράσταση ενός διχοτομημένου Αιγαίου. Και οι δύο χώρες καταθέτουν χάρτη θαλάσσιας χωροταξίας. Η Τουρκία, όμως, πλεονεκτεί, καθώς ο περιγραφικός της χάρτης λειτουργεί συμπληρωματικά και ενισχυτικά με τον θεματικό χάρτη της Mavi Vatan.
Σήμερα το διεθνές ενδιαφέρον στρέφεται προς τις θάλασσες και τους ωκεανούς. Η κατάλληλη προβολή της ελληνικής θαλασσινής ιστορικο-γεωγραφικής συνέχειας θα υπενθυμίσει τον μικρασιατικό ακρωτηριασμό της διαχρονικής αυτής οντότητας από την Συνθήκη των Σεβρών. Μπορεί να παρουσιαστεί ως σοβαρό πλήγμα σε ένα θεμελιακό σύμβολο του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Η Τουρκία προβάλλει μια στατική εικόνα, έναν ακίνητο και πολιτισμικά κενό θαλάσσιο χώρο προς διανομήν, ανάμεσα σε δύο διαφορετικές εδαφικές εθνικές οντότητες. Λειτουργεί με την ξεπερασμένη λογική του γεωγραφικού ντετερμινισμού. Η Ελλάδα πρέπει να αντιπαραθέσει την δυναμική ιστορικο-γεωγραφική πραγματικότητα μέσα από τις σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις.
Ανάμεσα σε πολλές άλλες αναγκαίες επικοινωνιακές πρωτοβουλίες, η θεματική χαρτογραφία μπορεί να καταστεί ένα αποτελεσματικό όργανο· επί παραδείγματι, να προταθεί στη διεθνή δημοσιογραφία ένας εναλλακτικός χάρτης, όπου θα εμφανίζονται οι περιοχές της Μικράς Ασίας οι οποίες, ώς τη Μικρασιατική Καταστροφή, κατοικούνταν από ελληνικούς πληθυσμούς. Ο χάρτης αυτός θα πρέπει να υποβάλλει την ιδέα του ακρωτηριασμού και να υπαινίσσεται τον τουρκικό επεκτατισμό.
Η ελληνοτουρκική μάχη των χαρτών δημιουργεί υψηλές θεωρητικές και πρακτικές απαιτήσεις για την ελληνική δημόσια διπλωματία.
*Ομότιμου Καθηγητή Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris 1)
Distinguished Visiting Professor, Hellenic American University
Από ΤΑ ΝΕΑ