Στους πρόποδες του Υμηττού, μέσα σε μια κατάφυτη έκταση 600 στρεμμάτων περιτριγυρισμένη από συρματοπλέγματα, πραγματοποιούνται κρίσιμα πειράματα για τις τεχνολογίες τού αύριο. Το Εθνικό Κέντρο Ερευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», το μεγαλύτερο και πιο καλά εξοπλισμένο ερευνητικό κέντρο της χώρας, άνοιξε για πρώτη φορά τις πύλες του σε περιοδικό και μας επέτρεψε να δούμε από κοντά το σπουδαίο και εν πολλοίς άγνωστο επιστημονικό έργο που συντελείται στις εγκαταστάσεις του.
Η πρώτη εντύπωση ήταν ότι τα χάσαμε. Ούτε που φανταζόμασταν τι συνέβαινε μέσα στο δάσος της Αγίας Παρασκευής. Η δεύτερη άφησε μια νότα αισιοδοξίας. Τόσος κόπος, τόση σπουδή, τόσες ιδέες και δυνατότητες δεν μπορεί να πάνε στράφι: Θα ’ρθει μια μέρα που θα υλοποιηθούν, θα συμβάλουν στην πολυπόθητη και διαρκώς αναβαλλόμενη ανάπτυξη του έρμου τούτου τόπου.
«
Βέβαια», λέει – και με το δίκιο του – ο
Ιωάννης Παπάζογλου, διευθυντής του Ινστιτούτου Πυρηνικής Τεχνολογίας-Ακτινοπροστασίας (ΙΠΤΑ), ενός από τα οκτώ ανεξάρτητα ινστιτούτα που λειτουργούν εδώ, «υπάρχουν κάποιοι που αναρωτιούνται τι τα θέλουμε τόσα κονδύλια για έρευνα, από τη στιγμή που το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας υποφέρει. Πέρα από την κλασική απάντηση πως η έρευνα και τα εφαρμοσμένα αποτελέσματά της βελτιώνουν την παραγωγή, ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα και δίνουν ώθηση στην ανάπτυξη και σε καθαρά βραχυπρόθεσμη βάση, πάνω από το 50% των ερευνών που γίνονται σήμερα στον “Δημόκριτο” χρηματοδοτούνται από κοινοτικές ή άλλες, εκτός τακτικού προϋπολογισμού, πηγές. Αρα μπορώ να ισχυριστώ πως ο κλάδος μας είναι και εξαγωγικός. Φέρνουμε στη χώρα “συνάλλαγμα”. Η υπάρχουσα οικονομική συγκυρία επιβάλλει να αυξήσουμε το μερίδιο των συμβάσεων που προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Ενωση, την ιδιωτική πρωτοβουλία και άλλες εξωγενείς εισροές».
Το Εργαστήριο Περιβαλλοντικών Ερευνών του ΙΠΤΑ αναπτύσσει ένα πρωτοποριακό πρότζεκτ για την ακίνδυνη αποθήκευση υδρογόνου στα αυτοκίνητα του μέλλοντος. Ποιοι άλλοι συμμετέχουν στην ίδια έρευνα; Το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ και οι πολυεθνικές Daimler Benz και Air Liquide!
«Πρόκειται για ένα διεθνές καθετοποιημένο πρόγραμμα ύψους 11,5 εκατ. ευρώ, το οποίο θα ολοκληρωθεί μέσα στο 2011» υπογραμμίζει ο διευθυντής ερευνών του εργαστηρίου δρ
Θάνος Στούμπος. «Η συμμετοχή μας αφορά την εισαγωγή ενός σπογγώδους ανθρακογενούς νανοϋλικού στο ρεζερβουάρ των αυτοκινήτων, το οποίο έχει την ιδιότητα να συγκρατεί το υδρογόνο με τέτοιον τρόπο, ώστε να αποφεύγονται οι συνθήκες υψηλής πίεσης κατά την απόθεσή του».
Τα πειράματα που γίνονται στον «Δημόκριτο» δεν έχουν προηγούμενο στον ελλαδικό χώρο: Ερευνα για την ασφάλεια πυρηνικών εγκαταστάσεων, ανάλυση βιομηχανικών κινδύνων, μετρήσεις ρύπων σε γη, ουρανό και θάλασσα, εξέλιξη φωτοβολταϊκών συστημάτων. Συμμετοχή στο πρόγραμμα «NESTOR» και στην κατασκευή του νέου ευρωπαϊκού τηλεσκοπίου νετρίνων που θα βυθιστεί ανοιχτά της Πύλου. Παρασκευή υλικών από σεληνιακό γερόλιθο για τις στολές των αστροναυτών. Τεστ αντοχής σύνθετων κραμάτων για την άτρακτο διαστημοπλοίων. Χρονολογήσεις αρχαιολογικών ευρημάτων με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα -14.
Το Ινστιτούτο Μικροηλεκτρονικής (ΙΜΗΛ) του «Δημόκριτου» είναι το μόνο στη χώρα που κατασκευάζει ολοκληρωμένα κυκλώματα πυριτίου για την επόμενη γενιά ηλεκτρονικών υπολογιστών. Οπως μας πληροφόρησε ο διευθυντής του
Δημήτρης Τσουκαλάς, «πρόσφατα λάβαμε μια σπουδαία διεθνή αναγνώριση. Η ίδια η Ευρωπαϊκή Ενωση με το πρόγραμμα “REGPOT” χρηματοδοτεί την προαγωγή του Ινστιτούτου μας σε Κέντρο Αριστείας Μικρο- & Νανοσυστημάτων. Εχουμε δηλαδή την ευκαιρία, αν μας στηρίξει έμπρακτα και η ελληνική πολιτεία, να δημιουργήσουμε εδώ το σημαντικότερο στη ΝΑ Ευρώπη κέντρο για έρευνες αιχμής στον τομέα της νανοτεχνολογίας». Για να γίνουν αμέσως αντιληπτές οι συνέπειες από μια μελλοντική αναβάθμιση του ΙΜΗΛ, αρκεί να αναφέρουμε την Intel, την εταιρεία κολοσσό στην οποία προσφέρει ήδη την πολύτιμη τεχνογνωσία του.
Ο
Κωνσταντίνος Σπυρόπουλος είναι αντιπρόεδρος του ΕΚΕΦΕ και επικεφαλής του Ινστιτούτου Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών (ΙΠ & Τ). Στο σύνολο των εσόδων του ΙΠ & Τ για το 2010, το 68% προήλθε από έξωθεν αναθέσεις και μόλις το 32% από τον τακτικό προϋπολογισμό.
«Ωστόσο», λέει ο ίδιος, «η ευελιξία που έχουμε στη διαχείριση των χρημάτων που προέρχονται από προγράμματα της ΕΕ, από συμβόλαια με τον ιδιωτικό τομέα και από τις πωλήσεις προϊόντων και υπηρεσιών είναι περιορισμένη. Υπάρχει μεν ένας ειδικός λογαριασμός, αλλά η κίνησή του μέσω του δημόσιου λογιστικού είναι τόσο σύνθετη και χρονοβόρα, που μας δένει τα χέρια». Και να ’ταν μόνο αυτό, προσθέτουμε εμείς, έχοντας κατά νου την άβυσσο της ελληνικής γραφειοκρατίας...
Το ξέρατε ότι ο «Δημόκριτος» ελέγχει τα επίπεδα των διοξινών στην τροφική αλυσίδα, του αμιάντου στα κτίρια, τη ραδιενέργεια επί 24ώρου βάσεως σε όλη τη χώρα και ότι πραγματοποιεί κάθε χρόνο 2.500 αναλύσεις καρυοτύπου για τυχόν λευχαιμικά νοσήματα με ελάχιστο κόστος για τα ασφαλιστικά ταμεία; Το ξέρατε ότι στον «Δημόκριτο» λειτουργεί ο μοναδικός στην Ελλάδα ιοντικός επιταχυντής σωματιδίων, συμμετέχοντας από την πρώτη στιγμή στα πειράματα CERN;
Ας σταθούμε λίγο σε αυτόν. Ο
Πέτρος Ραπίδης, διευθυντής του Ινστιτούτου Πυρηνικής Φυσικής, μας λέει: «Η μελέτη των υποατομικών σωματιδίων είναι ό,τι πιο προωθημένο υπάρχει στον τομέα των φυσικών επιστημών. Ο επιταχυντής μας έχει μέγιστη ισχύ 5,5 MeV. Είναι ένα ιδεώδες εργαλείο μετρήσεων χρήσιμων στην κβαντομηχανική και στην αστροφυσική. Μας βοηθά να κατανοήσουμε τη δομή της ύλης, να μάθουμε από τι είναι φτιαγμένος ο κόσμος».
Το γνωρίζατε ότι το Εργαστήριο Ηλιακών-Ενεργειακών Συστημάτων του ΙΠΤΑ συμμετείχε πριν από 30 χρόνια στο πρόγραμμα κατασκευής της πρώτης ηλιογεννήτριας στον κόσμο; Ούτε και εμείς. Αυτή είναι η διαφορά, όταν έχεις να κάνεις με πραγματικούς επιστήμονες. Αφοσιωμένοι ευλαβικά στο γνωστικό τους αντικείμενο, δεν κάνουν ντόρο και δημόσιες σχέσεις, δεν έχουν ιδέα από ελιγμούς μέσα σε υπουργεία, γραμματείες και αρμόδιες διευθύνσεις. Και άμα δεν εγκριθεί η ερευνητική πρότασή τους, σηκώνουν τα μανίκια και ετοιμάζουν την επόμενη.
Ο δρ
Βασίλης Μπελεσιώτης ήταν εδώ το 1978, όταν ο «Δημόκριτος» – και μαζί του ο κόσμος όλος – πρωτοπορούσε στην αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας. Θυμάται ακόμη τους γερμανούς συναδέλφους του στο ερευνητικό κέντρο KFA Julich και τα στελέχη της AEG και της Linde που συνεργάστηκαν σε εκείνα τα πειράματα. Σήμερα είναι διευθυντής ερευνών του εργαστηρίου που ασχολείται με τα ηλιακά. «
Πριν από ενάμιση χρόνο», τονίζει ο ίδιος, «με τη σύμπραξη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και της εταιρείας SolEnergy, υποβάλαμε στο ΕΣΠΑ (σ.σ.: Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς) μια πολύ ενδιαφέρουσα, κατά την κρίση μας, πρόταση πλήρους εκμετάλλευσης της ηλιακής ενέργειας σε κτίρια. Προέβλεπε την παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος με θερμικούς ηλιακούς συλλέκτες και μηχανές οργανικού κύκλου. Παρ’ ότι έλαβε υψηλή βαθμολογία ως σχέδιο, τελικά απορρίφθηκε από τους αρμόδιους αξιολογητές με το σκεπτικό ότι δεν συμμετείχαν ερευνητικά κέντρα και ΑΕΙ της περιφέρειας».
Αυτό που έπαθε το Εργαστήριο Ηλιακών Συστημάτων δεν είναι τίποτε μπροστά στο τσουνάμι που πλήττει τους τελευταίους μήνες όλα τα ερευνητικά κέντρα και τα πανεπιστήμια της χώρας. Κονδύλια ύψους 1,54 δισ. ευρώ από το ΕΣΠΑ, που θα έπρεπε να είχαν δοθεί από τον Φεβρουάριο του 2010 για την προώθηση της καινοτομίας και της έρευνας στα επιστημονικά ιδρύματα, παραμένουν αδιάθετα με άμεσο κίνδυνο την οριστική τους απώλεια.
Το ζήτημα, που μόνο με αυτογκόλ μοιάζει, εξώθησε σε παραίτηση τον γενικό γραμματέα Ερευνας και Τεχνολογίας
Αχιλλέα Μητσό, ο οποίος αποχωρώντας καταλόγισε ευθύνες στον αρμόδιο υφυπουργό Παιδείας
Ιωάννη Πανάρετο. Η Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας είναι η εποπτεύουσα αρχή του «Δημόκριτου». Και ένα απλό συνάχι στην πρώτη γίνεται πνευμονία στον δεύτερο.
Εντοπίσαμε τέτοιου είδους συμπτώματα κατά τη διάρκεια του ρεπορτάζ στα άδυτα του ΕΚΕΦΕ και θεωρούμε σκόπιμο να τα αναφέρουμε. Για παράδειγμα, ο αριθμός των συμβασιούχων ερευνητών χρόνο με τον χρόνο μειώνεται και το πρόγραμμα διδακτορικών και μεταδιδακτορικών υποτροφιών σε νέους επιστήμονες κοντεύει να σταματήσει. Επιπλέον, το Εργαστήριο Ισοτοπικής Υδρολογίας, ο μοναδικός φορέας που ελέγχει ή εντοπίζει τα αποθέματα νερού στο υπέδαφος – με υπερεικοσαετή μάλιστα προσφορά σε ζητήματα λειψυδρίας – κινδυνεύει με κλείσιμο, λόγω έλλειψης προσωπικού.
Τέλος, ο περίφημος πυρηνικός αντιδραστήρας, το καύχημα του «Δημόκριτου», παραμένει σβηστός από το 2004. Διάφορες αποφάσεις και δράσεις που έχουν να κάνουν με την αντικατάσταση του σχάσιμου υλικού στην καρδιά του προχωρούν με ρυθμούς χελώνας μέσα στον κυκεώνα του συστήματος δημόσιων προμηθειών. Ενας αντιδραστήρας όπως αυτός, αν δούλευε κανονικά, θα παρήγαγε δέσμες νετρονίων και ισότοπα που σπανίζουν στην παγκόσμια αγορά ραδιοφαρμάκων. Ιδίως αυτήν την περίοδο, όπου έχουν τεθεί εκτός λειτουργίας δύο σημαντικοί στην κάλυψη των διεθνών αναγκών αντιδραστήρες σε Καναδά και Βέλγιο, ο ελληνικός θα έκανε χρυσές δουλειές!
Πενήντα χρόνια προσφοράς στην έρευνα και στην καινοτομία κουβαλάει πάνω του ο «Δημόκριτος». Γενιές επιστημόνων, που θα τους ζήλευε και η NASA, προσέφεραν και συνεχίζουν να προσφέρουν τον καλύτερό τους εαυτό στα εργαστήριά του. Εχουμε έναν εθνικό θησαυρό, μόλις δύο βήματα από τη λεωφόρο Μεσογείων, και δεν τον εκτιμούμε δεόντως. Αφήνουμε την απαρχαιωμένη κρατικοδίαιτη λογική και την όψιμη κρίση να του χτυπάνε με θράσος την πόρτα.
(από την εφημερίδα "Το Βήμα")