Η πιο εντυπωσιακή πλευρά στην ζωή του Μοχάμεντ Μπουαζίζι
ήταν το πόσο συνηθισμένη ήταν. Ένας κλασικός 26χρονος Άραβας, σε μία
παραμελημένη πόλη της Τυνησίας, όπου προσπαθούσε να βγάλει τα προς το ζειν.
Ένας μανάβης, με μόνο όνειρο να αποκτήσει κάποια στιγμή αρκετά χρήματα για να
αγοράσει ένα αυτοκίνητο. Τα ισχνά του ημερήσια έσοδα ίσα που αρκούσαν για να
συντηρηθεί η οικογένειά του. Κανείς ποτέ δεν θα μάθει τι σκεφτόταν όταν
πήρε αυτό το μπουκάλι πετρέλαιο και αυτοπυρπολήθηκε.
Το πρωινό της 17ης Δεκεμβρίου αυτοκτόνησε μετά από μια μάχη με την αιγυπτιακή
γραφειοκρατία που έμοιαζε με σκηνή από βιβλίο του Κάφκα, καθώς προσπαθούσε να
πάρει πίσω το καρότσι της μαναβικής που του είχε κατασχέσει η αστυνομία. Τον
έστελναν από το ένα γραφείο στο άλλο. Η απόγνωσή του ξέσπασε στο κατώφλι του
γραφείου του κυβερνήτη περιοχής του. Εκεί έπραξε την ύστατη πράξη της
προσωπικής του διαμαρτυρίας. Υπέκυψε στα τραύματά του δύο εβδομάδες αργότερα.
Θα τον θυμούνται όμως, όλοι για πάνταως τον άνθρωπο που άναψε την σπίθα
της Αραβικής Άνοιξης. Με την τραγική του πράξη αφύπνισε για γενιά νέων Αράβων
και άλλαξε την αραβική ιστορία.
Εκείνος άναψε την φλόγα στην σχεδόν άγνωστη πόλη Σίντι Μπουζίντ και εξαπλώθηκε
μία πυρκαγιά που οδήγησε στην ανατροπή του δικτάτορα της χώρας, αλλά και σε
άλλες χώρες όπως ηΑίγυπτος, η Λιβύη, η Υεμένη, το Μπαχρέιν και η Συρία,
όπου ο ξεσηκωμός της νεολαίας – που σε ορισμένες περιοχές ακόμη μαίνεται –
έσπασε απολυταρχικά καθεστώτα δεκαετιών. Στην πορεία της, η πυρκαγιά συνέτριψε
παλαιωμένες αντιλήψεις, όπως την καθιερωμένη άποψηότι τα απολυταρχικά
καθεστώτα ήταν το κλειδί για την σταθερότητα στην περιοχή.
Ακόμη και στις πλουσιότερες και πιο απαθείς γωνιές του
αραβικού κόσμου, οι κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να προχωρήσουν σε μία ενδοσκόπηση
και έσπευσαν να πατάξουν παρόμοιες αναταραχές εν τη γενέσει τους με
γενναιόδωρες παροχές. Καθώς οι νέοι κατέκλυζαν τους δρόμους με ένα μεγάλο,
ειρηνικό ανθρώπινο κύμα αγανάκτησης και γενναιότητας, αψηφώντας τα τανκ και τις
σφαίρες, αγνοώντας τα βασανιστήρια στα οποία θα μπορούσαν να υποβληθούν στα
βάρβαρα χέρια της αστυνομίας, απέδειξαν ότι δεν διαφέρουν από τους νέους στη
Δύση και πως φιλοδοξούν να ασπαστούν τις ίδιες αξίεςελευθερίας και
δημοκρατίας.
Ο Μπουαζίζι συμβολίζει τον συνδυασμό της αλλαγής και αυτού που οι Άραβες
αποκαλούν ihbat (ύστατη απόγνωση). Είναιη κατάρα μιας ολόκληρης γενιάς.
Είναι γεγονός ότι η αυτοθυσία του θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη. Θα
μπορούσε κάλλιστα να είναι ένα ακόμη θύμα της κατάχρησης σε ένα
αστυνομοκρατούμενο καθεστώς, όπου η καταπίεση της κοινωνίας είναι τόσο μεγάλη
ώστε να μην αναμένονται αντιδράσεις.
Κάτω από την ήρεμη εικόνα που έδειχνε η Τυνησία – γιατί αυτή ήταν η εικόνα που
λανθασμένα είχε υιοθετήσει η Δύση – πολλοί νέοι, άνδρες και γυναίκες, περίμεναν
μία σπίθα. Τοδίκτυο μας γενιάς άνεργων, νέων, πτυχιούχων και με πολιτική
αντίληψη, αντιλήφθηκε αμέσως την αυτοκτονία του Μπουαζίζι. Τροφοδότησαν με
φωτογραφίες από τις διαδηλώσεις το Al Jazeera- το παναραβικό κανάλι
που έχει τη μοναδική ισχύ να κινητοποιήσει την ευρύτερη περιοχή – αλλά και το Facebook.
Μέσα σε αν μήνα, οι διαδηλώσεις είχαν φτάσει στην πρωτεύουσα Τύνιδα και ο
πρόεδρος Μπεν Άλι με την οικογένειά του δραπέτευαν στη Σαουδική Αραβία. Οι νέοι
στην Αίγυπτο παρακολουθούσαν τις εξελίξεις με θαυμασμό.«Γιατί όχι κι
εμείς;» διερωτήθηκαν. Έντεκα ημέρες μετά την πτώση του Μπεν Άλι, η
επανάσταση έφτασε και στην καρδιά του αραβικού κόσμου.
Ο Aμπντελχαλέν Αμπντάλα, ακαδημαϊκός από τα Εμιράτα, υποστηρίζει πως η
αυτοθυσία του Μπουαζίζι είχε τόσο μεγάλη απήχηση, γιατί εξέφρασε δύο
ουσιαστικές ανάγκες της αραβικής νεολαίας: «Πρώτα ήταν ηαναζήτηση της
αξιοπρέπειαςπου ο κόσμος προσπαθούσε να ανακτήσει τα τελευταία 40 με 50
χρόνια. Ο Μπουαζίζι ουσιαστικά τους είπε ότι πρέπει να επαναστατήσουν για να
επαναφέρουν την αξιοπρέπειά τους», δήλωσε και συμπλήρωσε: «Δεύτερον είναι ότι
συμβολίζει τα δεκάδεςεκατομμύρια νέους που χρειάζονται δουλειά, που έχουν
τις ικανότητες να δουλέψουν αλλά δεν μπορούν να βρουν μία θέση εργασίας. Το
μόνο που ήθελε ήταν να είναι μανάβης και δεν μπορούσε να έχει ούτε αυτό».
Είναι αλήθεια ότι κανένας δεν είχε προβλέψει την έκρηξη του αραβικού κόσμου σε
αυτήν την συγκεκριμένη στιγμή. Τα συμπτώματα όμως, είχαν διαγνωστεί εδώ και
χρόνια από ακαδημαϊκούς, αλλά και επιχειρηματίες, από πολυεθνικούς οργανισμούς,
ακόμη και από τα ίδια τα απολυταρχικά καθεστώτα.
Τα στατιστικά στοιχεία εξηγούν εν μέρει τις εξελίξεις: η ανεργία στους νέους
είναι η υψηλότερη στον κόσμο. Ακόμη και όσοι νέοι έχουν ανώτατη εκπαίδευση –
που είναι ολοένα και περισσότεροι – δεν βρήκαν ανταπόκριση από την αγορά
εργασίας. Σε μία έκθεση που δημοσιοποιήθηκε λίγους μήνες πριν από τον τραγικό
θάνατο του Μπουαζίζι, η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποιούσε ότι «εάν δεν
επενδύσουμε στη νεολαία, εάν δεν δημιουργήσουμε τις απαραίτητες θέσεις εργασίας
για αυτούς, τότε κινδυνεύουμε να τους περιθωριοποιήσουμεκαι να
δημιουργήσουμε μία γενιά άνεργων πολιτών, που θα είναι πιο επιρρεπείς σε
αρνητικά κοινωνικά φαινόμενα».
Η αραβική νεολαία όμως, είχε ήδη φράσει στοσημείο της αποξένωσης. Η οργή
και η δυσανασχέτηση είχε φτάσει στο μέγιστο σημείο στις χώρες όπου οι ηγέτες
ετοιμάζονταν να προχωρήσουν στην ύστατη προσβολή, μεταβιβάζοντας την εξουσία
στα παιδιά τους, διαιωνίζοντας την δικτατορία τους. «Ο Μπουαζίζι ήταν η σπίθα
που περιμέναμε πολύ καιρό, μία συσσώρευση απογοήτευσης, από την ανεργία μέχρι
την έλλειψη του δικαιώματος έκφρασης, από την μετανάστευση μέχρι την εσωτερική
καταδυνάστευση» δηλώνει ο 28χρονος Χαλέντ, ακτιβιστής από τη Συρία, όπου η
επανάσταση συνεχίζεται για 10ο μήνα.
Αυτό που δεν κατάλαβε το καθεστώς της Συρίας και όχι μόνο, δηλώνει, είναι πως
οι νέοι Άραβες επικοινωνούσαν από τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης,μέσω
των οποίων διοχέτευαν πληροφορίες και επαναστατικές συμβουλές.Ορισμένοι
νέοι συμμετείχαν σε εργαστήρια ειρηνικής αντίδρασης, εφαρμόζοντας τα μαθήματα
που πήραν από την Πλατεία Ταχρίρ, τα οποία μοιράστηκαν με άλλους Άραβες
ακτιβιστές. Στην Συρία, οι ακτιβιστές επικοινωνούσανμέσω Skype και
έστελναν στον έξω κόσμο πληροφορίες για το τι συνέβαινε με video που έπαιρναν
με τα κινητά τους τηλέφωνα.
Ο Μπουαζίζι ουσιαστικά πυροδότησε την ευρύτερηεπανάσταση της νεολαίας
ενάντια στην πολιτική ελίτ. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι, κατά κάποιο
τρόπο, πρόκειται για απόρριψη της παλαιότερης γενιάς που απέτυχε, επιτρέποντας
στην ihbat να επικρατήσει. Τα ιδανικά του αραβικού εθνικισμού της παλαιότερης
γενιάς, καταστράφηκαν από τις στρατιωτικές ήττες έναντι του Ισραήλ και έγιναν
αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους δικτάτορες.
Μία από τους μάρτυρες της Αιγυπτιακής επανάστασης ήταν η 23χρονη Σαλι Ζαχράν.
Αρχικά ειπώθηκε ότι σκοτώθηκε από γκλομπ της αστυνομίας στην Πλατεία Ταχρίρ.
Στη συνέχεια έγινε γνωστό ότι έπεσε από ένα μπαλκόνι, όταν τσακώθηκε με την
μητέρα της και απείλησε να αυτοκτονήσει εάν δεν της επέτρεπε να συμμετάσχει τις
διαδηλώσεις.
Ίσως το πιο σημαντικό επίτευγμα της αραβικής νεολαίας ήταν πωςαντιμετώπισε
τον φόβοπου είχε παγιδεύσει την παλαιά γενιά εδώ και δεκαετίες. Στα στενά
της Σίντι Μπουζίντ και στους δρόμους άλλων αραβικών πόλεων, οι ημερήσιες
ειρηνικές διαδηλώσεις, τη νύχτα μετατρέπονταν σε οδομαχίες.
«Αυτό που προκάλεσε έκπληξη είναι ότι ότανη επίθεση εναντίον των
διαδηλωτών ήταν βίαιη, τόσο περισσότεροι έδιναν το παρόν»,δήλωσε η
χαρισματική ακτιβίστρια από την Υεμένη, η Ταουκαούλ Καρμάν, μία από τις τρεις
γυναίκες που πήραν φέτος το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. «Ήταν σαν να λένε στο
καθεστώς: μπορεί να μας σκοτώσετε, αλλά δεν θα πεθάνουμε ποτέ», συμπλήρωσε.
Η αραβική νεολαία όμως, αν και αποκηρύττει την παλαιά τάξη πραγμάτων,διστάζει
να καταλήξει σε νέους ηγέτες, απορρίπτοντας μορφές εξουσίας που θεωρεί
διεφθαρμένες. Η απουσία ηγεσίας ήταν ένα από τα βασικά τους όπλα, καθώς τα
καθεστώτα καλούνταν να πολεμήσουν εναντίον μίαςανεξέλεγκτης μάζας, που
δεν μπορεί να παρασυρθεί σε πολιτικές συμφωνίες.
Το πιο δυνατό σημείο της αραβικής νεολαίας όμως, αποδεικνύεται και η μεγαλύτερη
αδυναμία της. Το κίνημα της νεολαίας φαίνεται πωςδεν είναι σωστά
προετοιμασμένο για να διαχειριστεί την αλλαγή.
Τα όνειρά τους για μία πιο δίκαιη και αξιοπρεπή ζωή και για θέσεις εργασίας δεν
εκπληρώνονται. Καθώς η πολιτική ελίτ επιστρέφει στο προσκήνιο, η ενότητα που
είχαν επιδείξει, ξεφτίζει. Πολλοί εξ αυτών, οι πιο ανυπόμονοι και ιδεαλιστές,
θέλουν να επιστρέψουν στους δρόμους δηλώνοντας απογοητευμένοι από την μετάβαση
της εξουσίας.«Η ενέργεια εξακολουθεί να υπάρχει, αλλά δεν οργανωθήκαμε
από πολιτικής άποψης.Είχαμε καταπιαστεί με τον επαναστατικό μας σκοπό»,
εξηγεί ο Σαντί αλ-Γκαζαλί Χαρμπ, ένας νέος Αιγύπτιος και συμπληρώνει: «Οι
δρόμοι προς την πολιτική είναι αποκλεισμένοι και η ελίτ, είτε πρόκειται για
τους φιλελεύθερους είτε για τους ισλαμιστές, δεν επέτρεψε στη νεολαία να
αναλάβει ηγετικές θέσεις».
Η νεολαία που συνέχισε το όραμα του Μπουαζίζι θα πρέπει να προσαρμοστεί. Όπως
εξηγεί και ο καθηγητής Αμπντάλα, «μπορούν να πουν ότι νίκησαν καταρρίπτοντας τα
παλαιά καθεστώτα. Αυτό ήταν το ιστορικό τους καθήκον. Αυτοί θα χτίσουν το νέο
σύστημα. Είναι ένα σεβαστό καθήκον για όλους μας, το μεγάλο μας έργο για τα
επόμενα 20 με 30 χρόνια»