Από την αρχή της κρίσης στην Ευρωζώνη, προ διετίας, Γερμανοί
αξιωματούχοι έκαναν συχνά λόγο για την ανάγκη μιας «συνολικής λύσης».
Στη βάση αυτή είχε διαμορφωθεί ο άξονας Μερκοζί, μεταξύ της καγκελαρίου
και του πρώην Γάλλου Προέδρου. Όσο η κρίση κλιμακώνεται τόσο περισσότερο
προφανής γίνεται η ανάγκη για συνολική αντιμετώπισή της. Τώρα όλοι
συμφωνούν ότι θα πρέπει να κοπεί ο... γόρδιος δεσμός μεταξύ τραπεζικού
και δημοσιονομικού προβλήματος. Αυτού, δηλαδή, που συμβαίνει στην
Ισπανία, όπου η βαθιά ύφεση που προκαλούν στην οικονομία τα παράλογα
μέτρα λιτότητας και οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις, οδηγούν σε
αδυναμία αποπληρωμής δανείων χιλιάδες νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
Η κυβέρνηση Ραχόι καλείται να διαθέσει πάνω από 50 δισ. ευρώ για να
διασώσει τις τράπεζες και ήδη το κόστος δανεισμού της στην αγορά έχει
ξεπεράσει την «κόκκινη γραμμή» του 7%. Η Μαδρίτη αναγκάστηκε να ζητήσει
δάνειο 100 δισ. ευρώ από τους Ευρωπαίους και να δεχθεί η κεντρική
κυβέρνηση να είναι υπεύθυνη για αυτό. Εκτοξεύτηκε έτσι το δημόσιο χρέος
σε επίπεδα μη βιώσιμα (δεδομένης και της ύφεσης), επιβεβαιώνοντας τους
φόβους των αγορών και άρα διατηρώντας τα επιτόκια σε υψηλά επίπεδα.
Τραπεζική ένωση
Η ισπανική κυβέρνηση επιμένει
ότι ο δεσμός τραπεζών-δημοσίου θα σπάσει, αν το δάνειο χρεωθούν
αποκλειστικά οι πρώτες και όχι το δεύτερο. Έτσι, όμως, οι Γερμανοί
φοβούνται ότι θα καταλήξουν να διασώζουν τράπεζες, στις οποίες δεν θα
έχουν λόγο. Θέτουν, συνεπώς, ως όρο οι τράπεζες που θα μπορούν να λάβουν
κεφάλαια από τα κοινοτικά ταμεία να υπόκεινται σε μία κοινή εποπτική
Αρχή, η οποία θα υπάγεται στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Κάπως
έτσι προέκυψε η πρόταση για τη δημιουργία τραπεζικής ένωσης. Να
υπαχθούν, δηλαδή, οι ευρωπαϊκές τράπεζες υπό ένα κοινό εποπτικό πλαίσιο
και να προστατεύονται από κοινά ταμεία διάσωσής τους και εγγύησης των
καταθέσεων σε αυτές. Τα κεφάλαια για το ταμείο διάσωσης των τραπεζών θα
προκύψουν από κάποιο τέλος που θα επιβληθεί σε αυτές. Εκείνα για το
ταμείο εγγύησης των καταθέσεων θα πρέπει να προέλθουν από κρατικές
εγγυήσεις.
Δημοσιονομική ένωση
Μέχρι σήμερα οι κυβερνήσεις
είναι εκείνες που εγγυώνται τις καταθέσεις σε κάθε κράτος. Λογικό, άρα,
είναι αυτές να αναλάβουν και την κοινή υποχρέωση εγγύησης όλων των
καταθέσεων. Ανακύπτει έτσι μια μοναδική ευκαιρία να αναλάβουν από κοινού
χρέη, κάτι που θα άνοιγε το δρόμο στη δημοσιονομική ενοποίηση.
Πρόκειται για έναν δρόμο, στο βάθος του οποίου βρίσκονται τα
ευρω-ομόλογα. Όταν η καγκελάριος Μέρκελ αντιλήφθηκε ότι η Ευρωζώνη
βαδίζει προς τα εκεί έσπευσε να δηλώσει: πάνω από το πτώμα μου.
Από την καγκελαρία έσπευσαν να ανασκευάσουν τον τρόπο που παρουσιάστηκε η
δήλωση της κ. Μέρκελ ότι όσο ζει δεν θα υπάρχουν ευρω-ομόλογα. «Αυτό
που εννοούσε», υποστηρίζουν, «είναι ότι για να εκδοθούν ευρω-ομόλογα θα
πρέπει προηγουμένως να υπάρξει ένα ικανοποιητικό κοινό δημοσιονομικό
πλαίσιο και αυτό δεν πιστεύει ότι θα συμβεί στο προσεχές μέλλον». Η
γερμανική πλευρά και σε αυτό το σημείο υποστηρίζει ότι για να υπάρξει
αμοιβαία ανάληψη ευθυνών, θα πρέπει να υπάρχει κοινός έλεγχος στις
αποφάσεις. Στα γερμανικά ΜΜΕ επικρατεί τις τελευταίες ημέρες το
επιχείρημα ότι κανείς νοικοκυραίος δεν θα εμπιστευόταν σε κάποιον άλλο
την πιστωτική του κάρτα. Προκειμένου να υπάρξει αυτός ο κοινός έλεγχος
επί των δημοσιονομικών, προτείνεται τα κράτη-μέλη να συμφωνήσουν σε όρια
για τα ελλείμματα και το χρέος τους.
Στο Βερολίνο προφανώς
θεωρούν δεδομένο ότι όλοι θα υιοθετήσουν τον περίφημο «χρυσό κανόνα» για
μηδενικά ελλείμματα. Εφόσον κάποιο κράτος-μέλος επιθυμεί να παραβιάσει
τα όρια που θα συμφωνηθούν, θα πρέπει να δικαιολογήσει την επιλογή του
και να πείσει για αυτήν τα υπόλοιπα κράτη. Μόνο τότε θα είναι εφικτό να
αυξήσει περαιτέρω το χρέος του, για το οποίο θα εγγυώνται όλοι.
Μια τέτοια δομή πιθανότατα απαιτεί μια κεντρική Αρχή - κάτι σαν
υπουργείο Οικονομικών της Ευρωζώνης, του οποίου θα προΐσταται ένας
υπερ-υπουργός. Ακόμα και αυτή η προσέγγιση δεν φαίνεται να ικανοποιεί
πλήρως το Βερολίνο.
Η καγκελάριος Μέρκελ έσπευσε να υποστηρίξει
ότι ακόμα και σε ομοσπονδιακά κράτη, όπως η Γερμανία, ο Καναδάς και οι
ΗΠΑ, η κεντρική κυβέρνηση δεν εγγυάται το σύνολο των χρεών των
κρατιδίων/πολιτειών. Το παραπάνω πλαίσιο αποτύπωσαν, σε αδρές γραμμές,
οι 4 κορυφαίοι αξιωματούχοι της Ε.Ε., ύστερα από γερμανική παραγγελία.
Αφού το Βερολίνο υπαγόρευσε πολλές διορθώσεις, που περιόρισαν το αρχικό
14σελιδο κείμενο κατά το ήμισυ, τελικά έδωσε σιωπηρά το «πράσινο φως»
για τη δημοσιοποίηση του εγγράφου, για να το απορρίψει μέσα σε λίγες
ώρες δημοσίως η καγκελάριος Μέρκελ: «Βάζετε το κάρο μπροστά από τα
βόδια» ήταν το σχόλιό της.
Οικονομική ένωση
Η τραπεζική και δημοσιονομική ενοποίηση στην Ευρωζώνη οδηγεί σε σχεδόν
ολοκληρωτική εκχώρηση της οικονομικής πολιτικής από τις κυβερνήσεις στα
κοινοτικά όργανα. Ήδη δεν υπάρχει ανεξάρτητη συναλλαγματική πολιτική,
νομισματική πολιτική ή πολιτική ανταγωνισμού. Εάν οι κυβερνήσεις
απολέσουν τον έλεγχο του εθνικού τραπεζικού συστήματος και των
προϋπολογισμών τους, τότε πλέον ελάχιστα θα μπορούν να επηρεάζουν στις
οικονομίες.
Για το λόγο αυτό προτείνεται η υιοθέτηση και ενός
κοινού ευρύτερου οικονομικού πλαισίου, στο οποίο θα βασιστεί η πλήρης
ενοποίηση των οικονομιών. Δεν πρόκειται για κάτι καινούριο, αλλά
ουσιαστικά για το επιστέγασμα όλων των επιμέρους πρωτοβουλιών που έχει
αναλάβει η Ε.Ε. στην οικονομία την τελευταία δεκαετία. Αρχικά
ονομάστηκαν «ατζέντα της Λισαβόνας», αργότερα «ατζέντα 2010», μετά
«Σύμφωνο για το ευρώ» και πρόσφατα «Σύμφωνο για το ευρώ+». Σε γενικές
γραμμές πρόκειται για την υιοθέτηση ενιαίων πολιτικών για την αγορά
εργασίας, το ασφαλιστικό σύστημα, την απελευθέρωση των επαγγελμάτων, την
κατοχύρωση πνευματικών δικαιωμάτων και την προώθηση της έρευνας.
Πολιτική ένωση
Οι πολιτικές αυτές στην παρούσα
φάση κινούνται αποκλειστικά στη νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση,
απεικονίζοντας τους πολιτικούς συσχετισμούς στα κράτη-μέλη. Αυτές οι
νεοφιλελεύθερες πολιτικές θα μετατραπούν στη magna carta της Ευρωζώνης,
με τα κοινοτικά όργανα να έχουν την αρμοδιότητα εφαρμογής τους. Ακόμα
και εάν οι πολιτικοί συσχετισμοί στα κράτη-μέλη αλλάξουν, το
νεοφιλελεύθερο δόγμα θα συνεχίσει να εφαρμόζεται. Πρόκειται για ένα
προφανές πρόβλημα στη δημοκρατική λειτουργία της Ευρώπης. Για να
αντιμετωπιστεί, θα πρέπει να ενισχυθεί ουσιαστικά ο δημοκρατικός έλεγχος
επί των κοινοτικών οργάνων.
Σήμερα άμεση λαϊκή εντολή έχουν
μόνο τα μέλη της Ευρωβουλής. Εφόσον προκύψει κοινός υπουργός Οικονομικών
θα πρέπει, κατ' ελάχιστον, να χαίρει της εμπιστοσύνης τους. Πιθανότατα
ούτε αυτή η δικλίδα δημοκρατικού ελέγχου δεν αρκεί και ήδη γίνονται
συζητήσεις για δημιουργία νέων οργάνων, όπου -για παράδειγμα- θα
μπορούσαν να συμμετέχουν αντιπροσωπίες από τα εθνικά κοινοβούλια.
Πρόκειται προφανώς για ένα σχέδιο συνολικής ανοικοδόμησης της
Ευρωζώνης, που δεν μπορεί παρά να περιλάβει την αναθεώρηση των
Ευρωπαϊκών Συνθηκών. «Μάλλον δεν ήταν καλά πληροφορημένος όποιος
περίμενε την απόφαση για μια ομοσπονδιακή Ευρώπη σήμερα το βράδυ»,
δήλωσε τα ξημερώματα της Παρασκευής ο Γάλλος πρόεδρος Φρ. Ολάντ. Οι
διαπραγματεύσεις μεταξύ των κυβερνήσεων έχουν ακόμα πολύ δρόμο για να
οδηγήσουν σε συνολική συμφωνία. Ακόμα και η «συμμορία των 4» που
κατέθεσε την 7σελιδη πρόταση, ζητούσε μια κατ' αρχήν γενική συμφωνία,
προκειμένου να υπάρξει περαιτέρω διαβούλευση και το Δεκέμβριο να
διατυπωθεί ένα πρόγραμμα βασικών αρχών και ένα χρονοδιάγραμμα.
Η
πρακτική της αναβολής
Στη συμφωνία αυτή ήταν εύκολο να
καταλήξουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες στη Σύνοδο Κορυφής. Η τακτική της
αναβολής που συχνά-πυκνά εμφανίζεται στην ιστορία της Ε.Ε., υπαγορεύεται
κατά κύριο λόγο από εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες των κρατών-μελών.
Στην Ολλανδία, για παράδειγμα, η κυβέρνηση δυσκολεύεται να εγκαταλείψει
τη «σκληρή» γραμμή, φοβούμενη ότι στις βουλευτικές εκλογές του
Σεπτεμβρίου θα κυριαρχήσουν ευρω-σκεπτικιστικές δυνάμεις, αριστερές και
δεξιές.
Στη Γερμανία η καγκελάριος Μέρκελ θέλει να αποσπάσει
επιτέλους την έγκριση της Βουλής για το Δημοσιονομικό Σύμφωνο και τον
ESM, προτού προχωρήσει σε νέες παραχωρήσεις. Στη Γαλλία, ο πρόεδρος
Ολάντ επιθυμεί να επιτύχει κάποια πρόοδο στο μέτωπο της ανάπτυξης, για
να φανεί συνεπής με τις προεκλογικές του θέσεις. Και στην Ιταλία, ο
πρωθυπουργός Μόντι χρειάζεται απτές αποδείξεις της ευρωπαϊκής
αλληλεγγύης, προκειμένου να επιβιώσει μετά το Καλοκαίρι. Κάπου εδώ
άρχισε να? στραβώνει η Σύνοδος Κορυφής.
Η αναβολή των αποφάσεων
για τη «συνολική λύση» θα άφηνε τη Σύνοδο Κορυφής με μόνη ουσιαστική
απόφαση την έγκριση του αναπτυξιακού πακέτου 130 δισ. ευρώ. Αυτό ήδη
συμφωνήθηκε στη συνάντηση της Ρώμης και η συμβολή του στην προσπάθεια
ανάσχεσης της ύφεσης στην Ευρωζώνη δύσκολα θα είναι σημαντική. Με το
κόστος δανεισμού της Ιταλίας στα ύψη, ο πρωθυπουργός Μόντι επιθυμούσε
λήψη μέτρων άμεσης δράσης.
Το σκληρό πόκερ της τρόικας
του Nότου
«Δεν μπορεί να μιλάμε για τη δημιουργία νέων
μηχανισμών όταν δεν έχουν δοκιμαστεί οι υπάρχοντες» διαμήνυαν οι
Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους, προσερχόμενοι στη Σύνοδο Κορυφής.
Αναφέρονταν στον ESM, που θα λειτουργήσει τον Ιούλιο, το καταστατικό του
οποίου προβλέπει την δυνατότητα των κρατών-μελών να του ζητήσουν να
αγοράζει μέχρι το 50% των ομολόγων στις δημοπρασίες τους. Μόνο που για
να συμβεί αυτό, τα κράτη θα πρέπει να υπογράψουν Μνημόνιο και αυτό δεν
το επιθυμούν ούτε στη Ρώμη, ούτε στη Μαδρίτη.
Προκειμένου να
αναγκάσει την καγκελάριο Μέρκελ σε υποχώρηση, ο Ιταλός πρωθυπουργός
απείλησε ότι θα τινάξει τη Σύνοδο στον αέρα, θέτοντας βέτο για τη μόνη
απόφαση που θα μπορούσε να ληφθεί: Το αναπτυξιακό πακέτο.
Αναμενόμενο ήταν να συνταχθεί μαζί του ο Ισπανός πρωθυπουργός αλλά
σίγουρα προκάλεσε εντύπωση η στάση του Γάλλου προέδρου. Το Αναπτυξιακό
Σύμφωνο προέκυψε μετά από αίτημα του Φρανσουά Ολάντ, όμως αυτός δεν
φάνηκε να? θυμώνει με όσους απείλησαν με βέτο. Η κατανόηση που έδειξε
επιβεβαίωσε όσους έκαναν λόγο για άξονα Παρισίου-Ρώμης-Μαδρίτης. Άλλωστε
οι κ. Ολάντ και Μόντι είχαν κατ' ιδίαν συνάντηση λίγη ώρα προτού
ξεκινήσει η Σύνοδος.
Κάπως έτσι βρέθηκε η καγκελάριος Μέρκελ με
το πιστόλι στον κρόταφο. Εφόσον το απόγευμα της Παρασκευής η Σύνοδος
κατέληγε χωρίς ουσιαστικές αποφάσεις, το άνοιγμα των αγορών τη Δευτέρα
θα μπορούσε να εξελιχθεί σε κραχ. Υπό την απειλή αυτή το Βερολίνο
αναδιπλώθηκε, προχωρώντας σε κάποιες υποχωρήσεις που πάντως δεν είναι
μεγάλης σημασίας. Η πλέον χειροπιαστή αφορά την Ισπανία, τα δάνεια προς
την οποία από τον ESM δεν θα έχουν προτεραιότητα στην εξόφληση (όπως
προέβλεπε το καταστατικό του ESM).
Η Γερμανία αποδέχθηκε,
επίσης, να αξιοποιηθεί ο ESM για αγορές κρατικών ομολόγων στη
δευτερογενή αγορά ή και πρωτογενώς. Αυτό, όμως, είχε ήδη συμφωνηθεί
(προβλέπεται στο καταστατικό του ESM) και δεν πρόκειται να συμβεί άμεσα,
αφού ακόμα δεν υπάρχουν τα κεφάλαια. Μια τρίτη φαινομενική υποχώρηση
έχει να κάνει με τη δυνατότητα των τραπεζών να προσφεύγουν άμεσα στον
ESM και όχι δια των κυβερνήσεών τους. Και αυτό, όμως, δεν πρόκειται να
ισχύσει άμεσα αλλά αφού πρώτα δημιουργηθεί ένα κοινό εποπτικό πλαίσιο
των τραπεζών ? κάτι που από την αρχή ζητούσε το Βερολίνο.
Με
τις μικρές αυτές υποχωρήσεις η Καγκελάριος κατάφερε να βγει από την
δύσκολη θέση όπου την οδήγησε η «τριπλή συμμαχία» το βράδυ της Πέμπτης.
Τις επόμενες ημέρες θα ανασυντάξει τις δυνάμεις της και από εβδομάδας θα
πρέπει να αναμένεται αντεπίθεση σε όλα τα μέτωπα...
(από την εφημερίδα "ΗΜΕΡΗΣΙΑ", 30/06/2012)