Κοινωνική ένταση,
η σκληρή αντιπαράθεση και η κλιμάκωση της βίας που εξελίσσεται στη
Χαλκιδική κατά του επενδυτικού σχεδίου εξόρυξης χρυσού της «ελληνικός χρυσός ΑΕ», όπως ήταν αναμενόμενο, κορυφώθηκε. Η πρόσφατη εμπρηστική επίθεση στις Σκουριές,
η καταστροφή εγκαταστάσεων και οχημάτων της εταιρείας, αλλά και ο
τραυματισμός πολιτών έγινε πρωτοσέλιδο αποδεικνύοντας ότι η βία, παρά το
ότι όλοι σπεύδουν να την καταγγέλλουν και να την εξορκίσουν, δυστυχώς
«πουλάει», ενώ ποιος νοιάζεται για τα πραγματικά γεγονότα που την
εξέθρεψαν και για τους πραγματικούς υπεύθυνους της κλιμάκωσης.
Θεωρώ
δεδομένο ότι σε μια δημοκρατική πολιτεία η όποια βίαιη αντίδραση
πολιτών, ανεξάρτητα από τα αίτια των κοινωνικών διεκδικήσεων, δεν μπορεί
να θεωρηθεί δημοκρατική πρακτική. Ωστόσο, ας αναρωτηθούμε: πόσο
δημοκρατική είναι μια πολιτεία που διαχρονικά αρνείται τον ειλικρινή
κοινωνικό διάλογο, αποφεύγει την ουσιαστική ενημέρωση, τη διαφάνεια και
τη δημόσια διαβούλευση, ακόμη και όταν πρόκειται για αποφάσεις σχετικά
με μεγάλα έργα που έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον και παρά το ότι είναι υποχρεωμένη να το κάνει;
«Το πολιτικό σύστημα αμύνθηκε στη δυναμική που θα μπορούσε να αναπτυχθεί από την ενημέρωση των πολιτών, που κινδύνευε να δυσχεράνει τα σχέδια του επενδυτή»
Για την κατάσταση οι ευθύνες βαρύνουν κύρια τις κυβερνήσεις, τη διοίκηση και τους επιχειρηματίες. Όχι
μόνο για τις επιπτώσεις από τις εξορυκτικές δραστηριότητες που
πραγματοποιήθηκαν στο παρελθόν, αφήνοντας ανοικτές πληγές στο περιβάλλον
της περιοχής που ακόμα αιμορραγούν, αλλά και για την άρνηση να
εμπλέξουν, σε πρώιμο στάδιο, τους πολίτες στη λήψη αποφάσεων για το
μέλλον της περιοχής τους.
Φυσιολογική
συνέπεια η καταρράκωση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς την πολιτεία
και η δυναμική παρεμπόδιση της επένδυσης, όπου η αντιπαράθεση, αντί να
γίνεται με εκατέρωθεν τεκμηριωμένα επιχειρήματα, μετατράπηκε σε
εκτροφείο φανατισμού, τρομοκρατίας και παράγοντα χαοτικής αστάθειας, και
μάλιστα σε μια περιοχή που ζει αποκλειστικά από την εξόρυξη και όπου
καμία άλλη αναπτυξιακή επένδυση δεν έγινε τα τελευταία 20 χρόνια.
Μέχρι στιγμής η κυβέρνηση και, πολύ περισσότερο, το ΥΠΕΚΑ απουσιάζουν, εξακολουθώντας να απαξιώνουν θεσμούς και πολίτες, χωρίς συναίσθηση της ευθύνης τους για τον εκτροχιασμό της κοινωνικής έκρηξης.
Μια ουσιαστική ανοικτή δημόσια διαβούλευση από μηδενική βάση, που επιχείρησε η ειδική γραμματεία επιθεώρησης περιβάλλοντος και ενέργειας του ΥΠΕΚΑ, το 2010, με τη θερμή στήριξη της τότε υπουργού Τίνας Μπιρμπίλη,
ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή εξαιτίας τοπικών πολιτικών σκοπιμοτήτων
και συγκυριών, γιατί δεν εξυπηρετούσε τους συσχετισμούς που προέκυψαν
από τις καλλικρατικές επιλογές, ανοίγοντας δρόμο για συσπειρώσεις και φανατισμό που εδραιώθηκαν σε συνθήματα και σε επιλεκτική πληροφόρηση.
Το πολιτικό σύστημα αμύνθηκε στη δυναμική που θα μπορούσε
να αναπτυχθεί μέσα από την ενημέρωση των πολιτών για τις οικονομικές,
κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τις ευκαιρίες και μέσα από
τη συμμετοχή τους, που θα είχε
τη δύναμη είτε να ανατρέψει «προειλημμένες» αποφάσεις είτε να
δυσχεράνει τα σχέδια του επενδυτή. Η κυβέρνηση εξακολουθεί να αρνείται
τον ολοκληρωμένο δημοκρατικό διάλογο, αλλά και οι κοινωνικές ομάδες τον
απαξιώνουν.
Αυτό
που δεν έκανε έγκαιρα η πολιτεία οφείλει να το προαγάγει και να το
υλοποιήσει σήμερα μια διευρυμένη μερίδα φωτισμένων ανθρώπων, ανοίγοντας
τη συζήτηση και φωτίζοντας όλες τις πτυχές, τόσο για τις προϋποθέσεις
αξιοποίησης του ορυκτού πλούτου, στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης
(συνεκτιμώντας αυξανόμενη ζήτηση, οικονομική κρίση και άλλες πτυχές),
όσο και για την αμφίδρομη ενημέρωση επί του επενδυτικού σχεδίου, με
σκοπό την άμεση εξεύρεση βιώσιμης λύσης κόστους/οφέλους, ικανής να άρει
την τρομοκρατία, την παρανομία αλλά και την εικόνα «καθεστώτος
αποικιοκρατίας», δίνοντας χώρο στη λογική και την αλληλεγγύη. Ο ενημερωμένος πολίτης είναι ο μόνος που μπορεί να αποτινάξει τη χειραγώγηση οποιουδήποτε συστήματος.
Ωστόσο
πρέπει να προσδιορίσουμε και τι εννοούμε διαβούλευση: είναι η συζήτηση
με εκλεγμένους φορείς ή η συζήτηση απ' ευθείας με τους κατοίκους ή με
όλους μαζί; Ποιους; Με τους ντόπιους ή με ολόκληρη την Ελλάδα; Με τοπικό
δημοψήφισμα; Σε δημοσκόπηση στο διαδίκτυο;
«Το ζητούμενο για την περιοχή δεν είναι η μονόπλευρη ανάπτυξη της μεταλλουργίας, αλλά μια ολοκληρωμένη, αειφόρος ανάπτυξη, που
θα
αξιοποιεί συνετά όλους τους φυσικούς και ορυκτούς της πόρους, στη βάση ενός εξασφαλισμένου ανταποδοτικού οφέλους στην
οικονομία,
την κοινωνία και το περιβάλλον»
Τα
ζητήματα ανάπτυξης, ιδιαίτερα στην «εποχή συνεχών εκπτώσεων» που ζούμε,
δεν λύνονται με ένα «ναι» ή ένα «όχι». Χρειάζεται απευθείας ειλικρινής
συζήτηση σε τοπικό και εθνικό επίπεδο και γόνιμη αντιπαράθεση για να
εξηγηθούν τα πραγματικά δεδομένα.
Δυστυχώς
είναι δύσκολο, αν όχι ακατόρθωτο, να πραγματοποιηθούν τέτοιες
συζητήσεις, καθώς εκλείπει η κοινή λογική και στην περιοχή επικρατεί
κοινωνική πόλωση, αποκλεισμός και διχασμός.
Πώς να εξηγήσεις ότι ο ορυκτός πλούτος βρίσκεται σε αυτή τη συγκεκριμένη περιοχή και δεν μετακινείται; Ὀτι η εκμετάλλευσή του στην περιοχή ανάγεται στην αρχαιότητα; Ὀτι
κάποιος πρέπει να αποκαταστήσει την περιβαλλοντική ζημιά που έχει
συντελεστεί από τις παλαιότερες εξορύξεις και ότι η ευρωπαϊκή και εθνική
νομοθεσία προβλέπει ικανούς όρους για τη διασφάλιση υψηλής προστασίας
περιβάλλοντος και δημόσιας υγείας από τα απόβλητα εξορύξεων;
Αλλά και πώς να εμπιστευτούν οι πολίτες όταν απουσιάζει ο συστηματικός και αξιόπιστος έλεγχος συμμόρφωσης σε πολύπλοκους
περιβαλλοντικούς όρους, όταν δεν διασφαλίστηκαν ικανές εγγυήσεις για
οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά αντισταθμιστικά μέτρα υπέρ της τοπικής κοινωνίας;
Το ζητούμενο για την περιοχή δεν είναι η μονόπλευρη ανάπτυξη της μεταλλουργίας, αλλά μια ολοκληρωμένη, αειφόρος ανάπτυξη, που θα αξιοποιεί συνετά όλους τους φυσικούς και ορυκτούς της πόρους, στη βάση ενός εξασφαλισμένου ανταποδοτικού οφέλους στην οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον.
Τίποτε όμως δεν είναι δεδομένο χωρίς την ευρεία κοινωνική συναίνεση που θα στηρίξει βιώσιμες λύσεις και αποφάσεις, θα παρακολουθήσει την υλοποίηση και την τήρηση των δεσμεύσεων, με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον.
(Η Μαργαρίτα Καραβασίλη είναι αρχιτέκτων και πολεοδόμος, πρώην ειδική γραμματέας επιθεώρησης περιβάλλοντος και ενέργειας)
(από την εφημερίδα "ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ)