Του Μιχάλη Καϊταντζίδη
Πριν από 7-8 χρόνια, η τότε υπουργός Ανάπτυξης Βάσω Παπανδρέου, επιστρέφοντας από ένα ταξίδι-αστραπή στη Ρώμη, επισκέφθηκε αμέσως τον πρωθυπουργό Κ. Σημίτη για να του ανακοινώσει ότι υπέγραψε συμφωνία με τον Ιταλό ομόλογό της για την κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού.
Ακολούθησαν δηλώσεις επί δηλώσεων για τη σημασία του αγωγού και μπαράζ δημοσιευμάτων για το πρωτοποριακό έργο, που θα μεταφέρει αλγερινό αέριο στην Ελλάδα και θα μετατρέψει τη χώρα μας σε «ενεργειακό κόμβο», θα δημιουργήσει την «ενεργειακή Εγνατία» και ό,τι άλλο φανταστεί κανείς.
Το σκηνικό επαναλήφθηκε εν μέρει και με τον σημερινό υπουργό Ανάπτυξης Δημήτρη Σιούφα, που ύστερα από ταξίδι, στο Παρίσι αυτή τη φορά, συνάντησε τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή και τον ενημέρωσε για τις συνομιλίες που είχε με τον Ιταλό ομόλογό του για τον υποθαλάσσιο αγωγό αερίου Ελλάδας - Ιταλίας. Στις δηλώσεις του, εξερχόμενος του μεγάρου Μαξίμου, μίλησε και αυτός για το έργο, τη γεωστρατηγική του σημασία και για τη μετατροπή της Ελλάδας σε «ενεργειακό κόμβο».
Το πολυδιαφημισμένο σχέδιο της Βάσως εγκαταλείφθηκε ύστερα από τρία χρόνια, όταν οι μελέτες έδειξαν ότι ήταν αντιοικονομικό. Οι ποσότητες που είχε ανάγκη η Ελλάδα, δηλαδή περίπου 3 δισ. κυβικά το χρόνο, δεν δικαιολογούσαν το κόστος του.
Τότε και τώρα
Ο ρόλος του ίδιου έργου, έτσι όπως προβάλλεται σήμερα, δεν έχει καμία σχέση με τον προ 8ετίας.
* Τότε η Ελλάδα μέσω του αγωγού θα αγόραζε αλγερινό αέριο προκειμένου να απεξαρτηθεί από τους «κακούς» Ρώσους.
* Τώρα, θεωρητικά, η Ελλάδα θα αναλάβει ρόλο διαμετακομιστή αερίου. Αυτού που καταλήγει ή θα καταλήγει στην Τουρκία, με προέλευση τη Ρωσία, το Ιράν, το Αζερμπαϊτζάν και αργότερα, ενδεχομένως, το Τουρκμενιστάν, προκειμένου αυτό να φτάσει μέσω αγωγών στην Κεντρική Ευρώπη.
Ωστόσο, αν δει κανείς την υπόθεση από την άλλη πλευρά -της Τουρκίας δηλαδή- θα καταλάβει ότι ο πραγματικός ρόλος της Ελλάδας, αυτή τη στιγμή τουλάχιστον, δεν είναι άλλος από το να βοηθήσει τη γείτονα να ξεφορτωθεί από ένα τεράστιο πλεόνασμα φυσικού αερίου που σώρευσε μέσω διακρατικών συμβάσεων κατά τα προηγούμενα χρόνια. Το σκηνικό είναι γνωστό στους ειδικούς και σε όσους ασχολούνται με τα θέματα αυτά. Ομως, είναι πιο εύκολο να προβάλλεται η μία όψη του πράγματος, η πιο εύπεπτη, και να υποβαθμίζεται η άλλη όψη, η οποία ωστόσο προσφέρει ισχυρά διαπραγματευτικά ατού έναντι της Τουρκίας και με τους κατάλληλους χειρισμούς μπορεί να προσφέρει κέρδη στην Ελλάδα.
Πλεόνασμα 6 δισ. κυβικά
Η αλήθεια είναι ότι η Τουρκία αυτή τη στιγμή ασφυκτιά από τεράστιες ποσότητες φυσικού αερίου που δεν ξέρει τι να τις κάνει. Για φέτος, σύμφωνα με τα στοιχεία της κρατικής εταιρείας BOTAS, το πλεόνασμα της γειτονικής χώρας σε φυσικό αέριο (ζήτηση, μείον συμβολαιοποιημένες ποσότητες) υπολογίζεται σε 6 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου (για σύγκριση να αναφέρουμε ότι η ετήσια κατανάλωση στην Ελλάδα είναι 2,5 δισ. κυβικά μέτρα). Σε 5 χρόνια όμως, το πλεόνασμα σχεδόν διπλασιάζεται και φτάνει τα 11 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το 2010.
Εφόσον όλα κυλήσουν κατ' ευχήν για τους Τούρκους, περίπου την ίδια χρονιά θα πρέπει να λειτουργήσει πλήρως και το σύνολο του αγωγού μέχρι Ιταλία. Δηλαδή: περίπου 210 χιλιόμετρα επί τουρκικού εδάφους, 600 χιλιόμετρα επί ελληνικού, μέχρι τις ακτές της Ηπείρου, και περίπου 300 χιλιόμετρα υποθαλάσσια μέχρι τις ακτές της Ιταλίας. Η δυναμικότητα του συστήματος μέχρι την Ελλάδα υπολογίζεται σε 11 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου το χρόνο και για το υποθαλάσσιο τμήμα σε 8 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα.
Με λίγα λόγια, η Τουρκία υπολογίζει όλη την πλεονάζουσα ποσότητα να την προωθήσει σε Ελλάδα και Ιταλία. Μέχρι στιγμής από όλη αυτή την ποσότητα, η ελληνική ΔΕΠΑ έχει συμβολαιοποιήσει 737 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, με έναρξη παραλαβής από το 2006. Ωστόσο οι δύο εταιρείες, όπως αναφέρει και η τουρκική BOTAS, μετά τις αρχικές παραλαβές, αντιμετωπίζουν τη δυνατότητα να επεκτείνουν τη σύμβαση στα 3 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα.
Πώς όμως βρέθηκε η Τουρκία στην κατάσταση αυτή; Θέτοντας σε εφαρμογή μια στρατηγική φαραωνικής έμπνευσης, βασισμένη στο γεγονός ότι αποτελεί ενεργειακό κόμβο και αυτό αποτελεί μια πραγματικότητα, προχώρησε στη σύναψη πολυάριθμων διακρατικών συμφωνιών για προμήθεια φυσικού αερίου. Πολλές από αυτές τις συμφωνίες συνοδεύτηκαν από τεράστια έργα υποδομής, όπως ο υποθαλάσσιος αγωγός στη Μαύρη Θάλασσα Blue Stream, μέσω του οποίου τροφοδοτείται με επιπλέον αέριο από τη Ρωσία. Ετσι σήμερα οι συμβάσεις σε ισχύ αφορούν ποσότητες περίπου 50 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων, ενώ η κατανάλωση της χώρας ανέρχεται στο μισό.
Παίρνουν ή πληρώνουν
Βεβαίως σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι η Τουρκία υλοποιεί κάθε χρόνο το σύνολο της ποσότητας κάθε σύμβασης. Ωστόσο ακόμη και όταν τις υλοποιεί σε ποσοστά, που είναι υποχρεωτικά λόγω της ρήτρας take or pay (ή το παίρνεις ή το πληρώνεις) και πάλι περισσεύει αέριο. Ο λόγος αυτός, δηλαδή η μη υλοποίηση των συμβάσεων παραλαβής φυσικού αερίου, οδήγησε σε κρίση τις σχέσεις Τουρκίας με Ιράν και Ρωσία, που οδήγησαν σε αναδιαπραγματεύσεις ή διαιτησίες.
Σε κάθε περίπτωση η πραγματικότητα για την Τουρκία είναι δύσκολη σε ό,τι αφορά τη διάθεση του αερίου και για να το προωθήσει στη Δύση παίζει σε πολλά ταμπλό. Δηλαδή συμμετέχει σε περισσότερα του ενός προγράμματα για τη δημιουργία αγωγών. Εκτός από τον αγωγό Τουρκίας-Ελλάδας-Τουρκίας, συμμετέχει στο πρόγραμμα NABUCCO, το οποίο προβλέπει την κατασκευή αγωγού που θα διασχίζει τη Βουλγαρία, Ρουμανία και Ουγγαρία για να καταλήξει στην Αυστρία. Επίσης εξυπηρετείται και από το πρόγραμμα του δυτικού βαλκανικού κλάδου που καταλήγει και πάλι στην Αυστρία, μέσω Ελλάδας Αλβανίας, Κροατίας και Σλοβενίας.
Ποιο από τα σχέδια αυτά θα επικρατήσει, θα εξαρτηθεί από το πόσο οικονομικό μπορεί να είναι. Δηλαδή πόσο το κόστος κατασκευής και λειτουργίας του αγωγού θα επιβαρύνει την τιμή του φυσικού αερίου που θα εξέρχεται από τον αγωγό, ώστε η τιμή του να είναι ανταγωνιστική.
Αυτό είναι και το μοναδικό κριτήριο που θα επιτρέψει να υπογραφούν μακροχρόνια συμβόλαια αγοράς με αγοραστές του αερίου στην Ευρώπη.
Συγκερασμός στόχων
Μέχρι στιγμής, και αφού δεν έχουν γίνει οι λεπτομερείς τεχνικοοικονομικές μελέτες που θα προσδιορίζουν το πραγματικό κόστος του κάθε έργου, δεν μπορούμε να μιλάμε για τιμές. Υπάρχει δε και ο επιπλέον λόγος, ότι η Τουρκία δεν δίνει ακόμη τιμές στα σύνορα, εκτός από τη μικρή ποσότητα των 737 εκατομμυρίων κυβικών που πούλησε στην Ελλάδα με ευνοϊκούς όρους για τη χώρα μας.
Καταληκτικά, υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος για να συγκεραστούν οι στόχοι της Ελλάδας με της Τουρκίας που ψάχνει να πουλήσει το αέριό της και της Ε.Ε. που θέλει φθηνό αέριο.
(Από την Ελευθεροτυπία, 7/5/05)