Του Κ.Ν Σταμπολή
Μεγάλη αναταραχή επικρατεί στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη από τα μέσα Φεβρουαρίου, από τότε δηλαδή που ο Γερμανικός κολοσσός ηλεκτρισμού η εταιρεία Ε.ΟΝ ανακοίνωσε την επιθετική της προσφορά για την εξαγορά της Ισπανικής Endesa, η οποία με τη σειρά της ήτο στόχος επίσης επιθετικής προσφοράς από τη μικρότερη σε μέγεθος αλλά εξαιρετικά ικανή Ισπανική εταιρεία φυσικού αερίου Gas Natural (παλαιά πολύφερνη νύφη της δικής μας ΔΕΠΑ). Εν τω μεταξύ προέκυψε αρραβώνας μεταξύ της Γαλλικής εταιρείας φυσικού αερίου Gas de France (GdF) και της Γαλλο – Βελγικής Suez (ηλεκτρισμός και φυσικό αέριο), σε μία προσπάθεια να κρατηθεί μακριά ο επικίνδυνος Λατίνος εραστής που αντιπροσώπευε η Ιταλική εταιρεία ηλεκτρισμού ENEL, η οποία κρυφά και παρασκηνιακά, αλλά εις γνώση των γονέων και στενών οικογενειακών φίλων, διεκδικούσε με πάθος την εκ βορρά πανέμορφη νύφη (Suez). Απαρηγόρητος ο Λατίνος εραστής περιφέρει τώρα την βαθύτατα τραυματισμένη καρδιά του απ’ άκρη σε άκρη στην Ευρωπαϊκή ήπειρο απαιτώντας την άμεση διάλυση του αρραβώνος και σκληρή εκδίκηση για την μεγάλη προσβολή που υπέστη.
Εξαγορές και συγχωνεύσεις
Και αυτά μόνο για ορεκτικά στο μεγάλο φαγοπότι της ενεργειακής ευρωπαϊκής ενεργειακής αγοράς, η οποία ευρίσκεται στην απαρχή μιας νέας ιστορικής περιόδου ανακατατάξεων (βλέπε πίνακα). Εξαγορές, συγχωνεύσεις, αγορές μειοψηφικών αλλά στρατηγικών μεριδίων και νέες συμμαχίες μεταξύ των εταιρειών ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου πρόκειται να ακολουθήσουν τους επόμενους μήνες ανάμεσα σε μεγάλες αλλά και μικρότερες Ευρωπαϊκές εταιρείες που κατά τα φαινόμενα δεν πρόκειται να αφήσουν ανέγγιχτη καμία εταιρεία κοινής ωφελείας στα περισσότερα από τα 25 κράτη και κρατίδια της Ε. Ένωσης.
Καθώς θα οδεύουμε προς τον Ιούλιο του 2007, οπότε κατά τας Ευρωπαϊκάς γραφάς θα πρέπει να υπάρξει πλήρης απελευθέρωση των αγορών ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου, για τις περισσότερες χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδος) όπου και ο οικιακός καταναλωτής υποτίθεται ότι θα έχει δυνατότητα επιλογής προμηθευτού (δηλαδή θα γίνει αυτό που λέμε επιλέγων πελάτης), θα εντείνεται όλο και περισσότερο ο ανταγωνισμός μεταξύ εταιρειών και θα προκύπτουν νέα επιχειρηματικά σχήματα. Βέβαια μερικά από αυτά τα σχήματα θα τείνουν να προβάλλουν ή και να ενισχύσουν ακόμη μία εθνική ταυτότητα (την Γαλλική στην περίπτωση των GdF – Suez), την Ιταλική στην περίπτωση της ENEL ενώ άλλα θα καταβροχθίσουν κυριολεκτικά μικρότερες εθνικές εταιρείες οι οποίες θα αποτελέσουν πλέον τοπικά παραρτήματα πολυεθνικών (πχ E.ON – Endesa). Σε κάθε περίπτωση οι αναλυτές του κλάδου εκτιμούν ότι μέσα στα επόμενα δύο με τρία χρόνια το πολύ θα έχει διαμορφωθεί ένα εντελώς νέο τοπίο στην Ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας με την επικράτηση τεσσάρων – πέντε το πολύ μεγαθηρίων εταιρειών κοινής ωφελείας οι οποίες θα εξαγοράσουν πλειοψηφικά ή στρατηγικά μερίδια σε άλλες μικρότερες εταιρείες και έτσι θα καταφέρουν να ελέγξουν το 70 – 80% της Ευρωπαϊκής Αγοράς.
Εθνικοί Πρωταθλητές
Μία τέτοια μεγάλης κλίμακος αναδιάταξη στην Ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου θα προχωρήσει προς μερική ικανοποίηση της Ευρωπαϊκής στρατηγικής περί δημιουργίας συνθηκών ανταγωνισμού, όπως προβλέπεται εξάλλου από τις βασικές Ευρωπαϊκές Οδηγίες. Όμως όπως εξελίσσονται τα πράγματα με την επικράτηση των εθνικών πρωταθλητών και των υπέρ – ευρωπαϊκών εταιρειών διαπιστώνεται πλήρης αντίθεση προς τους αρχικούς και μάλλον αθώους Ευρωπαϊκούς οραματισμούς περί δημιουργίας ανταγωνισμού σε ισότιμη βάση ανάμεσα σε μικρές και μεγαλύτερες εταιρείες κοινής ωφελείας. Τώρα ο ανταγωνισμός αν και σκληρός φαίνεται ότι θα περιορισθεί σε επίπεδο κολοσσών και εθνικών πρωταθλητών και αυτό έχει προκαλέσει την έντονη αντίδραση της Ε. Επιτροπής η οποία, δια του προέδρου της κ. Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο αλλά και της Επιτρόπου της υπευθύνης για τον ανταγωνισμό κας Neelie Kroes ομιλούν ανοικτά κατά του «οικονομικού πατριωτισμού» στον τομέα της ενέργειας και αλλού.
Στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. στις Βρυξέλλες (23 – 24 Μαρτίου) ο πρόεδρος Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο κάλεσε τους «25» να προωθήσουν κοινές δράσεις και στρατηγικές για την οικονομική ενδυνάμωση της Ένωσης, να εκσυγχρονίσουν θεμελιώδεις δομές των οικονομιών τους, ώστε να κερδίσει η Ευρώπη το στοίχημα της οικονομικής παγκοσμιοποίησης. Όπως παρατήρησε, απάντηση στην παγκοσμιοποίηση και τις συναφείς προκλήσεις είναι μόνον η «περισσότερη Ευρώπη», η κοινή δράση και όχι «παραλογισμοί» του τύπου του «πατριωτικού καπιταλισμού» που ανεφύη τις τελευταίες εβδομάδες μεταξύ Παρισίων, Μαδρίτης και Βαρσοβίας.
Άμεσο αντικείμενο του «οικονομικού πατριωτισμού» είναι ο τομέας της ενέργειας και όπως τόνισε ο Μπαρόζο, ο «στρατηγικός χαρακτήρας» του, τον οποίο επικαλούνται οι Γάλλοι, Ισπανοί, Ιταλοί (ακόμα οι Έλληνες δια μέσου της ΔΕΗ) και ενδεχομένως άλλοι για να αποτρέψουν τις εξαγορές εταιρειών «τους» από εταιρείες άλλων κρατών-μελών, είναι ακριβώς εκείνος που καθιστά αναγκαίο τον εξευρωπαϊσμό του. «Είναι παράλογο», σημείωσε, να κατακερματίζεται μια αγορά 450 εκατομμυρίων ανθρώπων σε 25 επιμέρους εθνικές αγορές πιο αδύναμες από μία ενιαία αγορά, λόγω της αμοιβαίας καχυποψίας των «εταίρων». Η ενέργεια είναι ο ένας από τους τέσσερις βασικούς τομείς που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φιλοδοξεί να δει ουσιώδη πρόοδο.
Η πρόοδος αυτή, σύμφωνα με ανεξάρτητους παρατηρητές, συντελείται ήδη μέσω των διαφόρων διασυνοριακών συμφωνιών που προωθούνται από τις εταιρείες κολοσσούς, και θ’ ανακύψουν ακόμα πιο έντονα, σε πείσμα του κρατικού προστατευτισμού και της δημιουργίας εθνικών πρωταθλητών στον κλάδο της ενέργειας ή της βιομηχανίας. Παρά τις όποιες αντιρρήσεις ή και ακόμα νομοθετικές ρυθμίσεις της τελευταίας στιγμής που στόχο έχουν την περιφρούρηση των εθνικών εμπορικών συνόρων, εκτιμάται ότι οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης, που ευνοούνται ήδη από το Ευρωπαϊκό Δίκαιο περί ενιαίας αγοράς, είναι τόσο δυνατές που θα συμπαρασύρουν εν ήδη πλημμύρας, τις όποιες προσπάθειες διατήρησης «εθνικών» εταιρειών. Τελευταίο παράδειγμα από τη βιομηχανία η επιθετική προσφορά της Ινδικών συμφερόντων χαλυβουργίας Mital Steel για την Ευρωπαϊκή Arcelor.
Ενισχυμένος ουσιαστικά από την τελευταία σύνοδο κορυφής ο Πρόεδρος της Επιτροπής κ. Μπαρόζο ετοιμάζεται για μία σκληρή μάχη μέσα στους επόμενους μήνες εναντίον των κρατικών ενεργειακών μονοπωλίων. Στις Βρυξέλλες έχει ήδη αρχίσει η πλήρης αναθεώρηση της λειτουργίας του Ευρωπαϊκού ενεργειακού τομέα ενώ η «Επιτροπή διαθέτει όλα εκείνα τα νομικά και άλλα εργαλεία αλλά και την απαραίτητη ισχυρή πολιτική στήριξη για να λάβει σκληρά μέτρα κατά των πανίσχυρων εθνικών εταιρειών κοινής ωφέλειας» παρατηρούν συνεργάτες του κ. Μπαρόζο.
Οι Επιπτώσεις για την Ελλάδα
Θα ήτο παράλογο να πιστεύουμε ότι η χώρα μας θα παραμείνει για πολύ στο απυρόβλητο των εξελίξεων και διεργασιών που συντελούνται τώρα στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας. Με το μικρότερο δείκτη ανταγωνιστικότητας στην αγορά ηλεκτρισμού (βλέπε πίνακα) αφού παρά το νομοθετικό πλαίσιο, στην πράξη δεν υφίσταται ανταγωνισμός, (είναι χαρακτηριστικό ότι τους τελευταίους 12 μήνες δεν μετακινήθηκε ούτε ενός επιλέγων πελάτης από τη ΔΕΗ προς ανεξάρτητο προμηθευτή) η χώρα μας αποτελεί παρθένο έδαφος για την επέλαση των ξένων μεγαθηρίων ευθύς μόλις διαμορφωθούν τα μεγάλα σχήματα στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη.
Η πλήρης αδυναμία διαδοχικών κυβερνήσεων, συμπεριλαμβανομένης και της παρούσας, να ανοίξουν την αγορά στον ανταγωνισμό με το να προφυλάσσουν παντί τρόπο την επιδοτούμενη και κατ’ ουσίαν ζημιογόνο ΔΕΗ, (η οποία στα πλαίσια μιας ασαφούς κοινωνικής πολιτικής είναι επιφορτισμένη με δουλείες παντός τύπου που επιβαρύνουν τον προϋπολογισμό της) έχει δημιουργήσει μία μονοπωλιακή και πλήρως εξαρτώμενη αγορά αποστερώντας της συγχρόνως από τη δυνατότητα απόκτησης βασικών ενστίκτων και αντανακλαστικών. Η έλλειψη στοιχειώδους ανταγωνισμού έχει διαμορφώσει πλέον μία κρατικά ελεγχόμενη αγορά σε κατάσταση υπνηλίας η οποία αδυνατεί να αντιληφθεί πως και γιατί λειτουργούν αποδοτικά οι αγορές σε άλλες χώρες της Ευρώπης.
Νέες Μονάδες που δεν Λειτουργούν
Η κατάσταση κρατικού προστατευτισμού μάλιστα έχει φθάσει σε τέτοιο σημείο παραλογισμού ώστε η κυβέρνηση με αστυνομικής έμπνευσης μέτρα έχει καταστήσει αδύνατη την λειτουργία των νέων ιδιωτικών, σύγχρονων και πανάκριβων ηλεκτροπαραγωγικών μονάδων οι οποίες κυριολεκτικά κάθονται ανενεργείς. Αναφερόμαστε στην υπερσύγχρονη μονάδα 400 MW της ΕΝΘΕΣ (θυγατρικής των ΕΛΠΕ) στη Θεσσαλονίκη και της μικρότερης (150MW) της ΗΡΩΝ (θυγατρική της ΤΕΡΝΑ) στη Βοιωτία, οι οποίες λόγω περιορισμών που επιβάλλουν οι νέοι Κώδικες Λειτουργίας του Ηλεκτρικού Συστήματος (εισήχθησαν από τη ΡΑΕ τον περασμένο Μάιο) δεν μπορούν να εισέλθουν στο σύστημα του ΔΕΣΜΗΕ και να ενχύσουν ενέργεια αλλά ούτε (εδώ είναι ο παραλογισμός) να λειτουργήσουν ανεξάρτητα και να εξάγουν ηλεκτρικό ρεύμα, μέσω του υποθαλάσσιου καλωδίου, στην Ιταλία, η αγορά της οποίας τις απογευματινές και βραδινές ώρες είναι ελλειμματική με υψηλά μάλιστα διαμορφούμενη οριακή τιμή συστήματος (π.χ. 120 – 140 €/MW τη στιγμή που στην Ελλάδα η αντίστοιχη τιμή δια της βίας φθάνει στα 55€/MW). Το παράλογο της όλης κατάστασης ενισχύεται εάν σκεφθούμε ότι την ίδια στιγμή οι ισχύοντες κανονισμοί του Κώδικα επιτρέπουν την ελεύθερη εισαγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 600 MW ημερησίως, από χονδρεμπόρους μεταπωλητές, που την αγοράζει ο ΔΕΣΜΗΕ.
Οι μεν καρεκλοκένταυροι του Δημοσίου επιχαίρουν αφού χάρις στα προστατευτικά μέτρα αδυνατούν να λειτουργήσουν οι ιδιωτικές μονάδες, οι οποίες εγγράφουν συνεχείς και αυξανόμενες λειτουργικές ζημίες, (αλλά το θέμα δεν τους αφορά αφού δεν αφαιρούνται πριμ από τους παχυλούς μισθούς τους) το δε Υπουργείο Ανάπτυξης ευελπιστεί ότι ο διαγωνισμός που ετοιμάζει μέσω του ΔΕΣΜΗΕ για την πρώτη μονάδα 400 MW (από τα 1.200 MW που τελικά έχει συναινέσει η ΔΕΗ να δοθούν σε ιδιώτες) θα προσελκύσει επενδυτικό ενδιαφέρον.
Άραγε με ποια λογική ένας σοβαρός επενδυτής θα αποφασίσει να λάβει μέρος σε μία πολυέξοδη και άκρως γραφειοκρατική και αβέβαιη διαγωνιστική διαδικασία διεκδικώντας ουσιαστικά επιδότηση του επιτοκίου δανεισμού και λίγες ώρες λειτουργίας κατ’ έτος, την στιγμή που οι υπάρχουσες ιδιωτικές μονάδες εμποδίζονται να λειτουργήσουν από το υπάρχον σύστημα; Εάν πραγματικά η κυβέρνηση ήθελε να προσελκύσει επενδυτές θα εισήγαγε αλλαγές στις έτσι κι αλλιώς μεταβατικές διατάξεις του Κώδικα που θα επέτρεπαν την τακτική λειτουργία των ιδιωτικών μονάδων. Η δε μεθ’ επιτάσεως διατυπούμενη δικαιολογία ότι «οι Κώδικες δεν επιτρέπουν κάτι τέτοιο» είναι αστεία και ανεδαφική διότι ως γνωστόν τους Κώδικες τους διετύπωσαν ανθρώπινα όντα και όχι θεϊκές δυνάμεις.
Για αυτό εκφράζονται σοβαροί φόβοι, εντός και εκτός Ελλάδος για την επιτυχή έκβαση του υπό προετοιμασία διαγωνισμού και γενικότερα για την ορθότητα του μεταβατικού συστήματος που έχει επιλεγεί για το άνοιγμα της αγοράς. Αυτό όμως που είναι απόλυτα βέβαιο, παρατηρούν ξένοι αναλυτές είναι ότι τα επικρατούντα σήμερα στεγανά, που απαγορεύουν κάθε είδους ανταγωνισμό, αργά ή γρήγορα θα καταρρεύσουν αιφνιδιαστικά εάν όχι βίαια. Με άλλα λόγια το ελληνικό μοντέλο απροκάλυπτου προστατευτισμού είναι ιδιαίτερα προκλητικό για τη σημερινή συγκυρία στις Βρυξέλλες οι οποίες είναι έντονα δυσαρεστημένες για ένα σωρό άλλα Ελληνικά θέματα (πχ υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα και υπέρογκο εθνικό χρέος, Ολυμπιακή Αεροπορία, συστηματική παραβίαση περιβαλλοντικής νομοθεσίας κ.α).
Μεθοδεύεται το Σπάσιμο της ΔΕΗ
Ανώτερα στελέχη της Κομισιόν δεν κρύβουν πλέον την οργή τους για τον τρόπο που χρόνια τώρα η ΔΕΗ καταχράται της δεσπόζουσας θέσης της στην Ελληνική αγορά για να κατευθύνει εξελίξεις και να αποκλείσει τον ανταγωνισμό, ενώ θεωρούν το ακολουθούμενο Ελληνικό μοντέλο αδιέξοδο. «Η ΔΕΗ συστηματικά και προκλητικά αγνοεί τις Κοινοτικές Οδηγίες και υποχρεώσεις της για το λογιστικό διαχωρισμό των δραστηριοτήτων της πράγμα που θα απεκάλυπτε ασφαλώς τις στειροειδείς επιδοτήσεις στα τιμολόγιά της. Είναι γεγονός ότι τα τιμολόγια της ΔΕΗ δεν αντιπροσωπεύουν το πραγματικό κόστος της Επιχείρησης, γεγονός που δημιουργεί σοβαρές στρεβλώσεις στη λειτουργία της αγοράς. Παράλληλα ο υποτιθέμενος ανεξάρτητος Διαχειριστής του Συστήματος Ηλεκτρικής Ενέργειας, ο ΔΕΣΜΗΕ, αποτελεί προέκταση εάν όχι υποκατάστημα της ΔΕΗ. Είναι πραγματικά αδύνατο να υπάρξει ανταγωνισμός υπό αυτές τις συνθήκες», παρατηρεί υψηλόβαθμο στέλεχος της Επιτροπής.
Σύμφωνα με συγκλίνουσες πληροφορίες η υπό μελέτη μεθόδευση της Ε. Επιτροπής για το άνοιγμα της Ελληνικής αγοράς αποβλέπει στο αναγκαστικό σπάσιμο της ΔΕΗ υποχρεώνοντάς την να πουλήσει τουλάχιστον 30% της εγκατεστημένης ισχύος της στο διασυνδεδεμένο σύστημα μέσω διεθνούς διαγωνισμού. Μία ισχύς όμως, παρατηρούν στελέχη της Επιτροπής, η οποία θα πρέπει να περιέχει ένα μίγμα καυσίμων (δηλαδή λιγνιτικές και υδροηλεκτρικές μονάδες) έτσι ώστε ο εν δυνάμει αγοραστής, ο οποίος θα διαθέτει και μονάδες φυσικού αερίου, να μπορέσει να ανταγωνιστεί επί ίσοις όροις την Επιχείρηση. Μεγάλες ξένες εταιρείες (πχ Iberdrola, Edison, ENEL, RWE) έχουν ήδη λάβει θέσεις στην Ελληνική αγορά μέσω συνεργασιών αλλά και της μετοχικής τους συμμετοχής σε ελληνικές εταιρείες, προετοιμαζόμενες όχι τόσο να λάβουν μέρος στον πολυδιαφημισμένο διαγωνισμό του ΔΕΣΜΗΕ αλλά στο διαγωνισμό πώλησης ενεργητικού της ΔΕΗ.
Μία εξέλιξη η οποία θα μπορούσε να αποφευχθεί εάν η διοίκηση της ΔΕΗ είχε την πρόνοια να έλθει σε μία στοιχειώδη συνεννόηση με τις Βρυξέλλες, συνεργαζόμενη και προτείνοντας η ίδια τον τρόπο ανοίγματος της αγοράς με όρους που θα εξυπηρετούσαν περισσότερο τα δικά της συμφέροντα και όχι αυτά των αυριανών ανταγωνιστών της. Αντίθετα μία κατευθυνόμενη ατυχής εξέλιξη, όπως η υποχρεωτική εκποίηση παγίων της ΔΕΗ, είναι απόλυτα βέβαιο ότι θα συμβάλλει σε μία μεγάλη αύξηση των τιμών ηλεκτρικού ρεύματος – οι οποίες παραμένουν οι χαμηλότερες στην Ευρώπη – προς ικανοποίηση της κερδοφορίας των ξένων επενδυτών.